The Waqfs of Rızâî Mahmud Baba Efendi, a Scholar, Poet, and Sufi who Witnessed the Three Sultans Period

Yıl 2022, Sayı: 58, 43 - 66, 26.12.2022

Saadet Maydaer

https://doi.org/10.16971/vakiflar.1113657

Öz

Rızâî Mahmud Baba Efendi is a 16th-century mystic, philosopher, poet, and calligrapher. His closeness to Rüstem Pasha helped him achieve a coveted position in the palace, in addition to his remarkable talents in other sectors. Throughout his life, the effective influence he was able to maintain during the reigns of the three sultans earned him respect and fame. As a result, he drew the attention of both his contemporaries and later biographers, and he was cited as a significant figure in a variety of writings, ranging from poet biographies to ulema biographies and even to travel books. When Rzâî Mahmud Baba Efendi passed away in Cemaziyelahir 988/July 1580, Hoca Sadeddin Efendi was named as the guardian for all of his assets. This study will assess data from the endowment charter and waqfs he established, which have never been examined before.

Anahtar Kelimeler

Rızâî Mahmud, Horhor, Rüstem Paşa, Baba Çelebi, Haydarhane, Madrasahs of Istanbu, Saraçhane

Üç Padişah Dönemine Tanıklık Eden Âlim, Şâir, Mutasavvıf Rızâî Mahmud Baba Efendi’nin Vakıfları

Öz

Rızâî Mahmud Baba Efendi XVI. asırda yaşamış, mutasavvıf, âlim, şâir ve hattat olarak tanınmıştır. Farklı alanlarda temayüz eden yeteneklerinin yanı sıra Rüstem Paşa’ya yakınlığı da saray çevresinde itibarlı bir konuma erişmesine katkıda bulunmuştur. Üç padişah dönemi boyunca korumayı başardığı etkin nüfuzu yaşamı boyunca saygın ve meşhur bir isim haline gelmesini sağlamıştır. Böylece hem çağdaşları hem de daha sonraki biyografi yazarlarının ilgisini çekmiş ve şâir tezkirelerinden, ulemâ biyografilerine hatta seyahatnamelere kadar çok sayıda eserde kendisinden önemli bir kişilik olarak bahsedilmiştir.
Bu çalışmada Rızâî Mahmud Baba Efendi’nin bugüne kadar ele alınmamış Cemaziyelahir 988/Temmuz 1580 tarihinde ölümünden sonra tüm mal varlığı için vasi olarak tayin ettiği Hoca Sadeddin Efendi’nin vekili aracılığıyla düzenlettirilen vakfiyesi ve vakıflarına dair elde edilebilen veriler değerlendirilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Rızâî Mahmud, Horhor, Rüstem Paşa, Baba Çelebi, İstanbul Medreseleri, Saraçhane, Haydarhane, Madrasahs of Istanbu, Madrasahs of Istanbul

Kaynakça

• AE.SAMD.III 24/2254; AE.SAMD.III. 201/19472; AE.SMHD.I 34/2023; AE.SMS.T.III 289/23161; AE.SMST.III 332/26830; BEO. 3030/227237/2; C.EV. 199/9931; C.EV. 407/ 20613; C.EV. 80/3973; C.EV. 81/4009-2; C.EV. 86/4266; C.EV. 96/4776; C.MF 18/883; C.MF. 182/9096; DVN. 51/66
• EV. d. 18486; EV.HMH.d. 4895; HAT 1447/51; İ.DH. 541/37670; İE.EV.25/2948; İE.EV.56/6200; KK.d. 6589; NFS.d. 58; TS. MA.d. 6989; TS.MA.d. 7051; TSMA.E 406/31; TSMA.E 765/13; TSMA.E 829/55
• VGMA, defter no: 132 Sayfa no: 122, sıra no: 1004
• 438 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri (937/1530) II -Dizin ve Tıpkı Basım-, (1994), Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yay. Âşık Çelebi, (2010), Meşâ‘irü’ş-Şu‘arâ, haz. Filiz Kılıç, c. III, İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü.
• Atâyî, Nev‘izâde (2017), Hadâ’iku’l-Hakâik fî Tekmileti’ş-Şakâ’ik, c. I, haz. Suat Donuk, ed. Derya Örs, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay. Ayvansarâyî Hüseyin Efendi (2001), Hadîkatü’l-Cevâmi‘, haz. Ahmed Nezih Galitekin, İstanbul: İşaret Yay.
• Ayverdi, Ekrem Hakkı (1982), Avrupa’da Osmanlı Mimarî Eserleri Bulgaristan, Yunanistan, Arnavutluk, c. IV, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti yay. Baltacı, Cahid (1976), XV-XVI. Asırlarda Osmanlı Medreseleri, İstanbul: İrfan Matbaası.
• Berki, Ali Himmet (1966), Vakfa Dair Yazılan Eserlerle Vakfiye ve Benzeri Vesikalarda Geçen Istılah ve Tâbirler, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Neşriyatı, Doğuş Matbaacılık.
• Beyazıt, Yasemin (2014), Osmanlı İlmiye Mesleğinde İstihdam (XVI. Yüzyıl), Ankara: TTK Yay.
• Çatalcalı Ali Efendi, (1324), Fetâvâ-yı Ali Efendi ve Fetâvâ-yı Feyziyye, neşr. Mehmed Neşri, Dersaadet.
• Çelikcan, Peyami (2020), “Türkiye’de Belgesel Sinemanın Kısa Bir Tarihçesi”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 18/36: 529-542.
• Daş, Abdurrahman (2003), Osmanlılarda Münşeat Geleneği, Hoca Sadeddin Efendi’nin Hayatı, Eserleri ve Münşeatı, Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi
• Devellioğlu, Ferit (1996), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi Yay.
• Ekrem Kâmil, (1937), “Hicrî Onuncu-Milâdî Onaltıncı Asırda Yurdumuzu Dolaşan Arab Seyyâhlardan Gazzî-Mekkî Seyahatnâmesi”, Tarih Semineri Dergisi 1-2: 5-90.
• Evliya Çelebi, (1999), Evliya Çelebi Seyahatnamesi, 3. Kitap, haz. Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, İstanbul: Yapı Kredi Yay.
• Göncüoğlu, Süleyman Faruk (2009), “İstanbul’un Fethi Sonrası Kurulan İlk Semt: ‘Saraçhane’”, Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 22: 27-82.
• İpşirli, Mehmet (1993), “Çatalcalı Ali Efendi”, İslâm Ansiklopedisi, c. 8, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 234-235.
• İpşirli, Mehmet (1994), “Dersiâm”, İslâm Ansiklopedisi, c. 9, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 185-186.
• İstanbul Kadı Sicilleri, (2019), Bab Mahkemesi 92 Numaralı Sicil (H. 1120-1121/M. 1709), ed. Coşkun Yılmaz, İstanbul: İstanbul Kültür ve Sanat Ürünleri A.Ş. Yay.
• Kallek, Cengiz (1995) “Fetâvâ-yı Ali Efendi”, İslâm Ansiklopedisi, c. 12, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 438.
• Karataş, Ahmet (2013), XVI. Asır Türk Edebiyâtının Rızâî Mahlaslı Şâirleri, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yay.
• Karta, Nurulah (2005), XVI Yüzyılda Filibe Kazası, Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi
• Kınalızâde Hasan Çelebi, (1989), Tezkiretü’ş-Şuarâ, haz. İbrahim Kutluk, c. I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay. Köse, Fatih (Aralık 2018), “İstanbul’da Tekke Olarak Kullanılan Roma ve Bizans Kilise Yapıları, tasavvur –Tekirdağ İlahiyat Dergisi 4/2: 840-874.
• Kütükoğlu, Mübahat S., (1978), “Dârü’l-Hilâfeti’l-‘Aliyye Medresesi ve Kuruluşu Arefesinde İstanbul Medreseleri”, İslâm Tetkikleri Enstitüsü Dergisi VII/1-2: 1-212.
• Kütükoğlu, Mübahat, (1976-77), “1869’da Faal İstanbul Medreseleri”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi 7-8: 276-392.
• Kütükoğlu, Mübahat, (2000), XX. Asra Erişen İstanbul Medreseleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Latîfî, (1314), Tezkire-i Latîfî, Dersaadet: İkdam Matbaası.
• Maydaer, Saadet (2009), Osmanlı Klasik Döneminde Bursa’da Bir Semt: Hisar, Bursa: Emin Yay. Mehmed Süreyya, (1308), Sicill-i Osmanî, c. I-IV, İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Müstakimzâde Süleyman Sa’deddin Efendi, (2014), Tuhfe-i Hattâtîn, haz. Mustafa Koç, İstanbul: Klasik Yay.
• Öz, Tahsin (2015), İstanbul Camileri, c. I-II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Pakalın, Mehmet Zeki, (2004), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, c. I-III, İstanbul: MEB Yay.
• Pantık, Ramazan (2017), “Osmanlı’da İcâreteyn Uygulaması Hakkında Yeni Değerlendirmeler”, Vakıflar Dergisi, 48: 75-104.
• Sâî Mustafa Çelebi, (2003), Yapılar Kitabı –Tezkiretü’l-Bünyan ve Tezkiretü’l-Ebniye (Mimar Sinan’ın anıları), haz. Hayati Develi, İstanbul: Koç Kültür Sanat Tanıtım AŞ Yay.
• Sevgi, Ahmet (2003), “Latîfî”, İslâm Ansiklopedisi, c. 27, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 111-112.
• Seyyid, Eymen Fuâd (2006) “Nehrevâlî”, İslâm Ansiklopedisi, c. 32, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 547-548.
• Şemseddin Sâmi, (1308), Kâmûsu’l-a‘lâm, c. I-VI, İstanbul: Mihran Matbaası.
• Uzun, Mustafa İsmet (2008), “Rızâî Mahmud Baba Efendi”, İslâm Ansiklopedisi, c. 35, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 71-72.
• Yerasimos, Stefanos, (1998), “16. Yüzyılda Eyyüb Vakfı Muhasebelerinde Eyüp Kasabası”, Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla Eyüpsultan Sempozyumu II Tebliğler, İstanbul: Eyüp Belediyesi Kültür Yay., 141-149.
• Zenbilli Ali Efendi, (1995), Şeyhülislam Fetvaları, sad. İbrahim Ural, İstanbul: Fey Vakfı Yay.