Tokat-Niksar Stone Scholl

Yıl 2023, Sayı: 59, 51 - 68, 30.06.2023

Şuayip Çelemoğlu , Hacer Zor

https://doi.org/10.16971/vakiflar.1186712

Öz

The schools where basic education is given in Islamic countries were called “Küttab” in the Abbasid Period, “sibyan school” in the Karakhanids, Seljuks and the Ottoman Period. In the Ottoman Period, these schools were also called by names such as “dârütta‘lîm, dârülilm, muallimhâne, mahalle mektebi, taş mektep, mahalle mektebi, mekteb-i ibtidâiyye”. The first school was built in Bursa in the Ottoman Empire, and then a large number of different examples of primary schools were built. Due to the changes in the education system, the number of sibyan schools decreased towards the end of the Ottoman Empire, and after the "Tevhid-i Tedrisat Law", which came into force in 1924, they lost their function.
In this study, the architectural features of the “Stone School” in Niksar district, Tokat province, which is one of the examples in the province, were examined and evaluated in terms of material-technique and decoration features. The rectangular building in the east-west direction, the construction date of which is not known for certain, consists of two adjacent rooms in the north and the portico section in the south of these rooms. Stone School is the only school in Niksar that has survived to the present day, carries all the features of sibyan schools and has preserved these features to the present day, which is important in terms of urban memory.

Anahtar Kelimeler

Tokat, Niksar, Education, Stone School, Primary School

Niksar Taş Mektep

Öz

İslam ülkelerinde temel eğitimin verildiği yer olan mektepler, Abbasiler Dönemi’nde “Küttab”, Karahanlılar, Selçuklular ve Osmanlı’da “sıbyan mektebi” olarak adlandırılmıştır. Osmanlı Dönemi’nde bu mektepler “dârütta‘lîm, dârülilm, muallimhâne, mahalle mektebi, taş mektep, mahalle mektebi, mekteb-i ibtidâiyye” gibi isimlerle de anılmıştır. Osmanlı’da ilk mektep Bursa’da inşa ettirilmiş, daha sonra sıbyan mekteplerinin çok sayıda farklı örneği inşa edilmiştir. Eğitim sisteminde gidilen değişiklikten dolayı Osmanlı’nın son dönemlerine doğru sayıları azalan sıbyan mektepleri, 1924 yılında yürürlüğe giren Tevhid-i Tedrisat Kanunu sonrası işlevini yitirmiştir.
Bu çalışmada, taşradaki örneklerden biri olan Tokat ili, Niksar ilçesindeki “Taş Mektep” mimari özellikleri, malzeme-tekniği ve bezeme özellikleri açısından incelenmiş ve değerlendirilmiştir. İnşa tarihi kesin olarak bilinmeyen, doğu-batı yönündeki dikdörtgen planlı yapı, kuzeydeki birbirine bitişik iki oda ile bu odaların güneyindeki revak bölümünden oluşmaktadır. Taş Mektep, Niksar’daki günümüze ulaşabilen tek mektep olması, sıbyan mekteplerinin bütün özelliklerini taşıması ve bu özellikleri günümüze kadar korumasıyla kent belleği açısından önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tokat, Niksar, Eğitim, Taş Mektep, Sıbyan Mektebi

Kaynakça

• Açıkel, Ali (2017). “Niksar Kazası Sinan Bey Vakıfları”. Vakıflar Dergisi 48: 17- 34.
• Ahunbay, Zeynep (2004). “Mektep (Mimari)”. İslam Ansiklopedisi. C. 24. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 7-9.
• Aksoy, Özgönül (1968). Osmanlı Devri İstanbul Sıbyan Mektepleri Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: Akgün Matbaası.
• Akyüz, Yahya (1985). Türk Eğitim Tarihi (Başlangıçtan 1985’e). Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Yayınları No:149.
• Aslan, Gül (2013). İstanbul Sıbyan Mektepleri İçin Bir Katalog Denemesi ve Yusuf Paşa Sıbyan Mektebi Restorasyon Projesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Baltacı, Cahit (2004). “Mektep”. İslam Ansiklopedisi. C. 29. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.5-7.
• Baykara, Tuncer (1984). Türkiye Selçukluları Devrinde Niksar”. I. Araştırma Sonuçları Toplantısı (İstanbul -23- 26 Mayıs 1983 Ankara: 189-194.
• Baykara, Tuncer (1988). Anadolu’nun Tarihi Coğrafyasına Giriş I (Anadolu’nun İdari Taksimatı). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Bostan, M. Hanefi (2002). “XV. ve XVI. yüzyıllarda Osmanlı Yönetiminde Niksar Şehri (1455-1574)”. XIII. Türk Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler. C. III. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. 1485-1511.
• Bostan, M. Hanefi (2007). “Niksar”. İslam Ansiklopedisi. C. 33 İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 119-122.
• Bozkurt, Nebi (2003). “Medrese”. İslam Ansiklopedisi. C. 28. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 338-340.
• Çal, Halit (1989). Niksar’da Türk Eserleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Darkot, Besim (1964). “Niksar”. İslam Ansiklopedisi. C. 9. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yay. 273-275.
• Demir, Mustafa (2008). “Danişmendli Emâreti’nin Kurucuları”. Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Dergisi 10/1: 141-149.
• Dikmen, Çiğdem Belgin ve Toruk, Ferruh (2017). “Sıbyan Mekteplerinin Mimarisi: Abdullah Paşa Sıbyan Mektebi Örneği”. Vakıflar Dergisi 48: 35-73.
• Ermiş, Ü. Melda (2014). “Neokaisareia/Niksar’da Roma ve Bizans Dönemine Ait Arkeolojik Veriler”, Höyük. 43-66.
• French, David (1987). “Küçük Asya Roma Yolları ve Miltaşları 1986”. V. Araştırma Sonuçları Toplantısı I. Ankara: 191-204.
• Gümüşsoy, Süleyman (2002). Sosyo- Ekonomik Açıdan 1840 ve 1844 Tarihli Temettüat Tahrir Defterleri Işığında Niksar. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gündoğdu, Hamza vd. (2006). Tarihi Yaşatan İl Tokat, Ankara: PYS Vakıf Sistem Yayınları.
• Kazıcı, Ziya (2004). Osmanlı’da Eğitim Öğretim. İstanbul: Bilge Yayıncılık.
• Kızgın Eriş, Eda (2021). “XVIII. Yüzyılda İstanbul’da Sıbyan Mektepleri ile Birlikte Tasarlanan Çeşme Örnekleri”. Rumeli İslam Araştırmaları Dergisi 7: 235-265.
• Kodaman, Bayram (1991). Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, Anlara: Türk Tarih Kurumu Yayınevi.
• Kökten, İsmail Kılıç (1948). “Batı Karadeniz Bölgesi Araştırmaları-1947 Yılı Tarih Öncesi Araştırmaları”. Belleten 12/45: 223-226.
• Laflı, Ergün-Sami, Patacı (2012). “Roma Dönemi’nde Tokat İli’nin Arkeolojisi ve Tarihi: Neocaesarea (Niksar) ve Zela (Zile) Kentleri”. Tokat Sempozyumu Bildirileri (1-3 Kasım 2012). C.1. Tokat: 207-230.
• Özbek, Yıldıray (2013). “Erken Cumhuriyet Döneminde (1923-1954) Kayseri’de Okul Yapıları”. Belleten 278. C. LXXVII: 271-347.
• Öztürk, Mehmet Cemal (2012), “Arşiv Belgelerine Göre Üsküdar Sıbyân ve İbtidâî Mektebleri”. 7. Üsküdar Sempozyumu. İstanbul: 27-44.
• Özaydın, Abdülkerim (1993). “Danişmendliler”. İslam Ansiklopedisi. C. 8, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 469-473.
• Özcan, Koray (2005). “Ortaçağda Anadolu’nun İdarî Coğrafyasına Bakış Anadolu’da Selçuklu İdarî Birimleri”. Coğrafi Bilimler Dergisi 3/1: 73-99.
• Özgan, Ercan-Sağlık, Merve (2020). “Osmanlı Dönemi 18.Yy. Başı Şehit Ahmet Paşa Sıbyan Mektebinin Mimari Özellikleri İncelenmesi”. Yeni Fikir Dergisi 12/24: 78-93.
• Özturna, Fikret (1991). Sinan Dönemi Sıbyan Mektepleri. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Öztürk, Cemil (2000). “İdadi”, İslam Ansiklopedisi. C. 21. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 464-466.
• Öztürk, Cemil (2008). “Rüştiye”. İslam Ansiklopedisi. C. 35. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 300-303.
• Özyalvaç, Ali Naci (2011). “Bir Müfettiş Raporunda Erken 20.Yüzyıl İstanbul Suriçi Sıbyan Mektepleri”. Journal of Turkology 21/1: 345-373.
• Özyürek, Kenan (2019). Kuruluşundan Tanzimat’a Osmanlı Başkent Mimarisinde Eğitim Yapılarının Külliye Kuruluşları İçindeki Yeri ve Önemi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Süyük Makaklı ve Elif-Özar, Betül (2019). “Manisa’da Osmanlı Dönemi Mirası: Sıbyan Mektepleri”. Turkish Studies 14/2: 429-446.
• Solak, Erdoğan (2003). “Osmanlı Dönemi Uşak Mektepleri”. İlmi Araştırmalar 15: 113-130.
• Şener Boy, Emel (2021). Niksar’da Türk Devri Mimari Eserleri. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Taşkın, Ünal (2008). “Klâsik Dönem Osmanlı Eğitim Kurumları”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 1/3: 343-366.
• Türk, İbrahim Caner (2015). “Osmanlı Memleketlerinde İlkokullar ve Umumi Mektepler Açılarak Bu Mekteplerin Çoğaltılmaları ve Islah Edilmelerine Dair II. Abdülhamid’e Sunulan Bir Layiha”. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED] 54: 713-726.
• Yalçın, Hatice (2010). Niksar İlçesi Tarihi ve Arkeolojik Araştırmaları. Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yanardağ, Ayşe (2020). “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e İlk Mektepler Talimatnameleri (1915-1929)”. Turkish History Education Journal 9 (1): 89-108.
• Yılmaz, Gülten (2020). Tokat İlinde Geç Osmanlı Dönemi ve Erken Cumhuriyet Dönemi Kamu Yapıları. Yüksek Lisans Tezi. Ordu: Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yürüdür, Eren (2009). Niksar Şehri Coğrafyası. Ankara: Çizgi Kitabevi.