Mihaloğlu Alaaddin Ali Bey’in Kruševac’ta Unutulmuş Bir Zaviyesinin İzini Sürmek

Yıl 2023, Sayı: 60 - Aralık 2023, 9 - 21, 30.12.2023

Dragana Amedoski

https://doi.org/10.16971/vakiflar.1315912

Öz

15. yüzyıl ortalarında Kruševac civarında kurduğu zaviyesini ele almaktadır. Bu çalışmada, Osmanlı kaynakları kullanılarak Zaviye'nin yaklaşık inşa zamanı ve yeri tespit edilmeye çalışılmıştır. Aynı dönemde inşa edilmiş çok sayıda tekke ve zaviyenin görünümü ve işleyiş biçimi hakkındaki bilgilere dayanarak, yapının tahmini görünümü, yapısı ve amaçları gösterilmektedir. Çalışmanın bir bölümü zaviyenin idaresine ve Zaviye yöneticisinin konumu üzerindeki çatışmalara ayrılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kruševac, zaviye, on beşinci yüzyıl, vakıf, Osmanlı İmparatorluğu

Tracing the Forgotten Dervish Lodge (Zaviye) of Mihaloğlu Alaaddin Ali Bey in Kruševac

Öz

The paper deals with the dervish lodge (zaviye) which Mihaloğlu Alaaddin Ali Bey, one of the most influential raider commanders (akıncı uc beyi) in the Balkans, commissioned in the vicinity of Kruševac in the middle of the fifteenth century. Using Ottoman sources, the author endeavored to determine the approximate time and place of its construction. Based on the information about the appearance and manner of functioning of numerous dervish lodges built in the same period, the author presents the presumed appearance of the building, its rooms and their purpose. A part of the paper is dedicated to the administration of the zaviye and the conflicts over the position of the convent administrator.

Anahtar Kelimeler

Kruševac, zaviye, Mihaloğlu Alaaddin Ali Bey, Kruševac, zaviye, fifteenth century, Ottoman Empire, Mihaloğlu Alaaddin Ali Bey, waqf

Destekleyen Kurum

Institute of History Belgrade

Kaynakça

• Maps Đeneralštabna karta Kraljevine Srbije 1:75 000 (1894). Sekcija Ž7. Kruševac. Beograd: Geografsko odeljenje Glavnog Đeneralštaba.
• Primary Sources Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Defterhāne-i Āmire Tahrīr Defterleri (TD) 161, 179, 428 А, 567
• Rumeli Ahkâm-ı Şikâyet Defteri (A.DVN.ŞKT.d) 11
• Cevdet Evkāf (C.EV), 17079, 17080
• İbnülemin Evkāf (İE.EV) 34/3877, 61/6642
• Ali Emiri Sultan Mustafa II (AE.SMST.II.) 13137
• Ali Emiri Sultan Mustafa III (AE.SMST.III) 17122
• Türkiye Cumhuriyeti Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA)
• Vakfıye defterleri (VD) 665
• Secondary Sources
• 167 numaralı muhāsebe-i vilāyet- Rûm-ili defteri (937/1530), II, Vılçıtrın, Prizrin, Alaca- hisār ve Hersek Livāları, (Dizin ve Tıpkıbasım). Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 2004.
• Alkan, Mustafa (2011). “Hacı Bektaş-ı Velî Tekkesine Nakşibendî Bir Şeyhin Tayini: Merkezî Bir Dayatma ve Sosyal Tepki”. Türk kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (57), 213-223.
• Amedoski, Dragana (2007). “Orijentalne građevine Kruševca od osmanskog osvajanja do kraja XVI veka”. Istorijski časopis, (55), 157–169.
• Amedoski, Dragana (2012). “Alaca Hisar Sancağına Ait 1536 Tarihli Bir Vakıf Defteri”. Belleten, (76/275), 31–44.
• Amedoski, Dragana and Gordana Garić Petrović (2013). “Transformation of a Medieval Town into an Ottoman Administrative Center: Case of Kruševac (Alaca Hisâr)”. Contemporary Research in Turkology and Eurasian Studies : а Festschrift in Honor of Professor Tasin Gemil on the Occasion of His 70th Birthday, Ed. Stoica Lascu, Melek Fetislam. Cluj–Napoca: Babeş-Bolyai University The Institute of Turkology and Central- Asian Studies Presa Universitară Clujeană. 389–401.
• Amedoski, Dragana and Vladeta Petrović (2018). Gradska naselja Kruševačkog sandžaka: (XV- XVI vek). Beograd: Istorijski institut.
• Barkan, Ömer Lütfi (1942). “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler, I. İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zâviyeler”. Vakıflar Dergisi, (2), 279–386.
• Beldiceanu, Nicoara (1965). “Recherches sur la reforme fonciere de Mehmed II”. Acta Historica, (4), 27–39.
• Blagojević, Miloš (1995). “Istočna granica Despotovine od 1428. do 1439. godine”. Istorijski glasnik, (1-2), 23–36.
• Brokijer, Bertrandon (2002). Putopis. Putovanje preko mora. Beograd: Čigoja.
• Bojanić, Dušanka (1983). “Niš do Velokog rata 1683”. Istorija Niša I, gl. ur. Danica Milić, Niš: Gradina-Prosveta. 107–169.
• Bošković, Đurđe (1953). Arheološki spomenici i nalazišta u Srbiji I: Zapadna Srbija, Beograd: Arheološki institut.
• Bošković, Đurđe (1956). Arheološki spomenici i nalazišta u Srbiji II: Centralna Srbija. Beograd: Naučna knjiga.
• Boykov, Grigor (2010). “In Search of Vanished Ottoman Monuments in the Balkans: Minnetoğlu Mehmed Bey’s Complex in Konuş Hisarı”. Monuments, Patrons, Contexts: Papers on Ottoman Europe Presented to Machiel Kiel. Ed. Maximilian Hartmuth and Ayşe Dilsiz, Leiden: Nederlands Instituut voor Het Nabije Oosten. 47–67.
• Boykov, Grigor (2011). “Reshaping Urban Space in the Ottoman Balkans: a Study on the Architectural Development of Edirne, Plovdiv, and Skopje (14th–15th centuries)”. Centres and Peripheries in Ottoman Architecture: Rediscovering a Balkan Heritage. Ed. Maximilian Hartmuth, Sarajevo: Cultural Heritage Without Borders. 32–45.
• Boykov, Grigor (2016). “The T-shaped Zaviye/İmarets of Edirne: A Key Mechanism for Ottoman Urban Morphological Transformation”. Journal of the Ottoman and Turkish Studies, (3/1), 29–48.
• Boykov, Grigor 2020). “Documentary Archaeology in the Study of T-shaped Zaviye/imarets. Reconstructing the imaret of Evrenosoğlu Ahmed Веу in Tatar Pazarcık”. Südost Forschungen, (79), 291–304.
• Budak, Ayşe (2016). “İmaret Kavramı Üzerinden Erken Osmanlı Ters T Planlı Zaviyeleri İle Aşhanelerin İlişkisi: Osmanlı Aşhanelerinin Kökenine Dair Düşünceler ”. METU JFA, (33/1), 21–36.
• Çelebi, Evliya (2006). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi V. Kitap, Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 304 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu – Dizini. Hazırlayanlar: Robert Dankoff - Seyit Ali Kahraman - Yücel Dağlı. Istanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Crane, Howard (1991). “The Ottoman Sultan’s Mosques: Icons of Imperial Legitimacy”. The Ottoman City and its Parts: Urban Structure and Social Order. Ed. I. Bierman et al., New Rochelle: Aristide D. Caratzas. 173–243.
• Cvetkova, Bistra (1963). “Sur Certaines reformes du regime foncier au temp de Mehmet II”. Journal of Economic and Social History of the Orient, (6/1), 104–120.
• Emecen, Feridun (2006). “Alacahisar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 2. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 314–315.
• Emir, Sedat (1994). Erken Osmanlı Mimarlığında Çok-işlevli Yapılar: Kentsel Kolonizasyon Yapıları Olarak Zâviyeler 2. İzmir: Akademi Kitabevi.
• Faroqhi, Suraiya (1976). “Agricultural activities ina a Bektashi Center: the Tekke of Kızıl Deli 1750-1830”. Südost Forschungen, (35), 69–96.
• Faroqhi, Suraiya (1995). “Conflict, Accommodation and Long-term Survival: The Bektashi Order and the Ottoman State”. Bektachiyya, Études sur l'ordre mystique des Bektachis et les groupes relevant de Hadji Bektash, Ed. Alexandre Popovic and Gilles Veinstein, Istanbul: The Isis Publications. 171–184.
• Filipović, Nedim (1971). Princ Musa i šejh Bedreddin. Sarajevo: Svjetlost.
• Gökbilgin, M. Tayyib (1960). “Mihal-Oğulları”. İslâm Ansiklopedisi. C. 8. Istanbul: MEB Yay. 285– 292.
• Fotić, Aleksandar (2010). “AlacaHisar (Kruševac)“. The Encyclopedia of Islam Three. 2010–1. Leiden-Boston: Brill. 59–60.
• Handžić, Adem (1981). “O ulozi derviša u formiranju gradskih naselja u Bosni u XV stoljeću“. Prilozi za orijentalnu filologiju”, (31), 169–178.
• İnalcık, Halil (1993). “Dervish and Sultan: An Analysis of the Otman Baba Vilāyetnāmesi”. The Middle East and the Balkans under the Ottoman Empire: Essays on Economy and Society. Bloomington: Indiana University Turkish Studies and Turkish Ministry of Culture. 19–36.
• Jagić, Vatroslav (1875). “Konstantin Filozof i njegov Život Stefana Lazarevića despota srpskog”. Glasnik SUD, (42), 223–328.
• Jakovljević, Aleksandar (2014). “Ali-beg (Mihaloğlu, ʻAli Bey) akindžijski zapovednik, subaša, sandžakbeg”. Srpski biografski rečnik, (6). Novi Sad: Matica srpska. 901–902.
• Jireček, Konstantin (1952). Istorija Srba. (I). Beograd: Naučna knjiga.
• Katić, Tatjana (2018). “Osmanizovanje srednjovekovnog grada: urbani i demografski razvoj Prizrena od polovine XV do kraja XVI veka”. Istorijski časopis, (67), 103–142.
• Katić, Tatjana (2021). “Transforming the Landscape of the Constantinople Road in the Fifteenth and Sixteenth Centuries (Section Niš–Dragoman)”. The Balkan Route: Historical Transformations from Via Militaris to Autoput. Ed. Florian Riedler and Nenad Stefanov, Berlin, Boston: De Gruyter. 81–102.
• Kayapinar, Ayşe (2005). “Kuzey Bulgaristan’da Gazi Mihaloğulları Vakıfları (XV-XVI yy)”. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (1/10), 169–182.
• Kılıç, Ayşegül (2015). “Akıncılık Teşkilatı ve Ünlü Akıncı Ailelerinin Balkan Tarihine Katkıları”. Yeni Türkiye, (Rumeli-Balkanlar Özel Sayısı I / 21/66), 553–565.
• Kiprovska, Mariya (2008). “The Mihaloğlu Family: Gazi Warriors and Patrons of Dervish Hospices”. Osmanlı Araştırmaları, (32). 173–202.
• Kiprovska, Mariya (2010). “Legend and Historicity: the Binbir Oklu Ahmed Baba tekkesi and its founder”. Monuments, Patrons, Contexts: Papers on Ottoman Europe Presented to Machiel Kiel. Ed. Maximilian Hartmuth and Ayşe Dilsiz, Leiden: Nederlands Instituut voor het Nabije Oosten. 29–45.
• Kiprovska, Mariya (2015). “Shaping the Ottoman Borderland: the Architectural Patronage of the Frontier Lords from the Mihaloğlu Family”. Bordering Early Modern Europe. Ed. Ivan Parvev et al., Wiesbaden: Harrassowitz Verlag. 185–220.
• Kuev, Kujo and Georgi Petkov (1986). S’brani s’čineniâ na Konstantin Kostenečki. Izsledvane i tekst. Sofija: B’lgarska Akademiâ na naukite.
• Kuran, Аptullah (1996). “A Spatial Study of Three Ottoman Capitals: Bursa, Edirne, and Istanbul”. Muqarnas: An Annual on the Visual Cultures of the Islamic World, (13), 114–131.
• Lowry, Heath (2010). “The ‘Soup Muslims’ of the Balkans: Was There a ‘Western’ and ‘Eastern’ Ottoman Empire”. Beyond Dominant Paradigms in Ottoman and Middle Eastern/North African Studies: A Tribute to Rifa’at Abou-El-Haj. Ed. Donald Quataert and Baki Tezcan. Istanbul: ISAM. 97–133.
• Ocak A. Yaşar (1981). “Bazı Menakıbnamelere Göre XIII-XV. Yüzyıllardaki İhtidalarda Heterodoks Şeyh ve Dervişlerin Rolü”. OTAM , (2/2). 31–42.
• Ocak A. Yaşar 2011). “XIV-XVI. Yüzyıllarda Kalenderi Dervişleri ve Osmanlı Yönetimi”. Osmanlı Sufiliğine Bakışlar: Makaleler- İncelemeler. İstanbul: Timaş Yayınları. 133–152.
• Orbin, Mavro (1968). Kraljevstvo Slovena. Beograd: Srpska književna zadruga.
• Olesnicki, Aleksije (1941/42). “Duhovna služba bektašijskog reda u akindžijskoj vojsci”. Vjesnik Hrvatskoga arheološkoga društva, (22/23), 193–206.
• Olesnicki, Aleksije (1943). “Mihajilo Szilágy i srbska despotija”. Rad JAZU, (276), 1 – 182.
• Sabev, Orlin (2013). “Osmanlıların Balkanları fethi ve idaresinde Mihaloğulları Ailesi (XIV.-XIX. Yüzyıllar): Mülkler, Vakıflar, Hizmetler”. OTAM, (33), 229–244.
• Singer, Amy (2012). “Imarets”. The Ottoman World. Ed. Christine Woodhead. London: Routledge. 72–85. Soileau, Mark (2012). “Spreading the Sofra: Sharing and Partaking in the Bektashi Ritual Meal”. History of Religions, (52/1), 1–30.
• Spremić, Momčilo (1972). “Kruševac u XIV i XV veku”. In Kruševac u XIV i XV veku, Kruševac kroz vekove, ur. Adam Stošić i dr., Kruševac: Narodni muzej Kruševac. 9–24.
• Tanman, M. Baha (2015). “Istanbul Tekkeleri“. Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi. (8). Ed. Coşkun Yılmaz. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları. 410–427.
• Trifonov, Yurdan (1996). “Tarih ve Söylentilerde Mihalbey Oğulları”. Belleten, (60/229), 801–818.
• Zirojević, Olga and İsmail Eren (1968). “Popis oblasti Kruševca, Toplice i Dubočice u vreme prve vladavine Mehmeda II (1444–1446)”. Vranjski glasnik, (4), 377–416.
• Zirojević, Olga (1971). “Smederevski sandžakbeg Ali-beg Mihaloglu”. Zbornik za istoriju Matice srpske, (3), 9–27.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1988). Osmanlı Tarihi. (1). Ankara: Türk Tarih Kurumu.