The Role of Qadi (Court) in Waqf Transactions: Sultan’s Approval, Qadi’s Approval, and Trustee’s Approval

Yıl 2024, Sayı: 62-Aralık 2024, 53 - 70, 31.12.2024

Hamdi Çilingir

https://doi.org/10.16971/vakiflar.1356233

Öz

This study examines the role of the judge in endowment transactions, a subject that has rarely been explored independently in Islamic waqf law. While having the primary authority in the management of endowments and the execution of endowment transactions, the trustee’s utilization of this authority sometimes could be subject to the permission of a judge (qadi) or the ruler (sultan). Considering that endowment tenants can also carry out certain transactions with the permission of the trustee, an authority sharing in the execution of endowment transactions is observed. Various transactions may require the permission of the ruler, judge, and trustee, ranging from the general to the specific. Behind the formation of this scheme and the inclusion of various authorities in endowment transactions, lies the goal of preserving the interests and benefits of the endowment as much as possible. Within this hierarchy, transactions requiring the permission of a judge, especially, draw attention. In this context, while focusing on transactions requiring the permission of a judge, this research aims to highlight the sharing of authority within endowments by also addressing the concepts of the sultan’s permission, judge’s permission, and trustee’s permission, moving from the general to the specific.

Anahtar Kelimeler

waqf transactions, trustee, trustee’s approval, qadi’s approval, sultan’s approval, authority sharing

Vakıf İşlemlerinde Kadının (Mahkemenin) Rolü: İzn-i Sultânî, İzn-i Kâdî ve İzn-i Mütevellî

Öz

Bu çalışma, İslâm vakıf hukukunda müstakil olarak üzerinde neredeyse hiç durulmamış olan vakıf işlemlerinde kadının rolünü incelemektedir. Vakfın yönetiminde ve vakıf işlemlerinin gerçekleştirilmesinde öncelikle mütevelli yetki sahibi olmakla birlikte bazen bu yetkinin kullanımı kadı veya sultan iznine bağlanmış olabilir. Vakıf kiracılarının da mütevellinin iznine bağlı olarak bazı işlemleri gerçekleştirebileceği düşünüldüğünde vakıf işlemlerinin gerçekleştirilmesinde bir otorite paylaşımının olduğu ve genelden özele doğru izn-i sultan, izn-i kadı ve izn-i mütevelli gerektiren çeşitli işlemlerden bahsedilebileceği görülmektedir. Bu şemanın oluşması ve farklı otoritelerin vakıf işlemlerine dahil kabul edilmesinin arkasında muhtemelen mümkün olduğu kadar vakfın menfaat ve maslahatını koruma gayesi yattığı söylenebilir. Bu hiyerarşide mütevellinin kadı izni gerektiren işlemleri özellikle dikkat çekmektedir. Bu bağlamda bu araştırma izn-i kadı gerektiren işlemleri merkezine almakla beraber genelden özele doğru izn-i sultan, izn-i kadı ve izn-i mütevelli kavramlarına da yer vererek vakıftaki otorite paylaşımına dikkat çekmeyi hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

vakıf işlemleri, izn-i kâdî, izn-i mütevellî, izn-i sultânî, otorite paylaşımı, hâkimin yetkisi, devlet yöneticisinin izni

Kaynakça

• Ali Haydar Efendi (1337). Tertîbü’s-sünûf fî ahkâmi’l-vukûf. İstanbul: Şirket-i Mürettebiye Matbaası.
• Atar, Fahrettin (2001). “Kadı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/66-69. Ankara: TDV Yayınları.
• Bedir, Mürteza (2014). Buhara Hukuk Okulu: Vakıf Hukuku Bağlamında X-XIII. Yüzyıl Orta Asya Hanefî Hukuku Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: İsam Yayınları.
• Berki, Ali Himmet (1979). Açıklamalı Mecelle: Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye. İstanbul: Hikmet Yayınları.
• Berki, Ali Himmet (t.y.). Vakfa Dair Yazılan Eserlerle Vakfiye ve Benzeri Vesikalarda Geçen Istılah ve Tâbirler. Ankara: Doğuş Ltd. Şti. Matbaası.
• Bursalı, Osman Safa (2019). Ebedi Fakat Tamire Muhtaç: Osmanlı Hukukunda Vakıf Malın Tamiri. İstanbul, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Cîlân, Abdülaziz b. Muhammed (t.y.). El-Vilâye ale’l-vakf ve eseruhâ fi’l muhâfaza aleyhi.
• Düstûr (1289), Birinci Tertip, 2/146-169, İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Ebüssuûd Efendi (2013). Ma’rûzât. haz. Pehlül Düzenli, İstanbul: Klasik Yayınları.
• Erden, Salih (2023). Osmanlı Vakıf Hukukunda İstidâne ve Tüzel Kişilikle İlişkisi (XVI.-XVIII. Yüzyıllar). İstanbul, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Haskefî, Alâüddîn Muhammed b. Ali b. Muhammed ed-Dımeşkî (2003). Dürrü’l-muhtâr (Reddü’l muhtâr ile birlikte). thk. Adil Ahmed Abdülmevcud ve Ali Muhammed Muavvaz. c. 1-14. Riyad: Dâru Âlemi’l Kütüb.
• Hassâf, Ebû Bekir Ahmed b. Amr eş-Şeybânî (t.y.). Ahkâmü’l-evkâf. Kahire: Mektebetü’s Sekâfeti’d Diniyye.
• İbn Âbidin, Muhammed Emin (2003). Reddü’l-muhtâr şerhu dürri’l-muhtâr (Dürrü’l-muhtâr ile birlikte). thk. Adil Ahmed Abdülmevcud ve Ali Muhammed Muavvaz. c. 1-14. Riyad: Dâru Âlemi’l Kütüb.
• İbn Nüceym, Zeynüddin (t.y.). el-Bahru’r-râik şerhu kenzi’d-dekâik. Dârül Kitâbi’l İslâmi.
• Kâdîhân, Ebû’l Mehâsin Fahruddin Hasan b. Mansûr b. Mahmûd el-Özkendî el-Fergânî (2009). Fetâvâ Kâdîhân. Beyrut: Dârü’l Kütübi’l İlmiyye.
• Kâhya, Hatice Kübra (2021). İstibdâl Uygulamaları Işığında Osmanlı Vakıf Hukukunun Dönüşümü. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Ömer Hilmi Efendi (1307), İthâfü’l-ahlâf fî ahkâmi’l-evkâf, İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Sadrüşşehîd, Ebû Hafs (Ebû Muhammed) Hüsâmüddin es-Sadruş-şehîd Ömer b. Abdilaziz b. Ömer b. Mâze el-Buhârî (1977-1978). Şerhu edebi’l-kâdî. thk. Muhyi Hilal es-Serhan, Bağdat: ed-Dârü’l-Arabiyye li’t-Tıbâ.
• Trablûsî, Burhânuddîn İbrâhîm b. Mûsâ b. Ebî Bekr b. Alî ed-Dımeşkî (2015), el-İs’âf fî ahkâmi’l-evkâf. Thk. Salâh Muhammed Ebû’l Hâc, Ürdün: Dârü’l Fârûk.
• Türk Medeni Kanunu (MK), Resmi Gazete 24607 (8 Aralık 2001), Kanun No. 4721.
• Vakıflar Kanunu (VK), Resmi Gazete 26800 (20 Şubat 2008), Kanun No. 5737.
• Yazır, Elmalılı M. Hamdi (2021). Osmanlı Vakıf Hukukuna Giriş: Ahkâm-ı Evkâf. nşr. Hamdi Çilingir, İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları.