Bursa’da Vakıf ve Kamu Eserlerinin Tamirat Masrafları (1852-1853)

Yıl 2024, Sayı: 62-Aralık 2024, 143 - 169, 31.12.2024

Muhammet Furkan Mestan , Kadir Arslanboğa

https://doi.org/10.16971/vakiflar.1433940

Öz

Osmanlı Devleti, vakıf ve kamuya ait eserlerin verdikleri hizmetlerin devamlılığına ve yapılarının korunmasına riayet göstermiştir. Doğal afetler sonucu veya zamanla hasar gören yapılar, belirli bir prosedür takip edilerek restore edilmişlerdir. Bu prosedürün ana aşaması olan keşif belgeleri, malzeme fiyatları ve işçi ücretlerine dair geniş bilgiler içeren tarihi vesikalar oldukları için Osmanlı iktisat tarihi çalışmalarına önemli veriler sunmaktadır. Bu çalışmada, 1852-1853 yılları arasında Bursa’da onarımı yapılan vakıf ve kamu eserlerinin keşif belgeleri sayesinde, inşaat ve yapı sektörüne ait fiyat ve ücretler analiz edilerek; tamiratların, sosyal ve iktisadi etkileri ortaya koyulmuştur. Ayrıca bu çalışmada keşif belgeleri vasıtasıyla; şehir yerleşimi, yapı malzemeleri, malzeme fiyatları ve bunların uzun soluklu çalışmalara kaynak teşkil etmesi, toplumun zorunlu ihtiyaçlarının karşılanmasında veya devamlılığın sağlanmasında kurumsal ve mahalli işbirlikleri, kent tarihi, kurum tarihi, bürokratlar, dini gruplar ve faaliyet alanları gibi bilgiler tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bursa, vakıf, keşif, tamirat, fiyat, işçi ücretleri

Repair Expenses of Waqf and Public Works in Bursa (1852-1853)

Öz

The Ottoman Empire respected the continuity of the services provided by waqf (foundation) and public works and the preservation of their structures. Structures that were damaged as a result of natural disasters or over time were restored by following a certain procedure. The price estimate and repair documents, which are the main stage of this procedure, provide important data for the study of Ottoman economic history. These historical documents contain extensive information about material prices and workers’ wages. This study analyzes the prices and wages of the construction and building sector, and reveals the social and economic effects of the repairs based on the price estimate and repair documents of the waqf and public works in Bursa between 1852 and 1853. Additionally, through estimate documents, the study discusses information regarding city settlement, building materials, material prices, and their sources for long-term studies; institutional and local collaborations for meeting mandatory societal needs or ensuring continuity; urban history; institutional history; and bureaucrats and religious groups as well as their areas of activity.

Anahtar Kelimeler

Bursa, waqf, estimate, renovation, price, workers’ wages

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları
• Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• BOA. A. MKT. 29/71.
• BOA. A. MKT. 232/33.
• BOA. MŞH. ŞCS. d. 3078.
• Diğer Kaynaklar
• Akar, Tuba (2010). “Tanzimat Öncesinde Vakıf Kurumu ve Yapıların Korunması”. Vakıflar Dergisi, (33), 89-110.
• Algar, Hamid (2002). “Kazeruniyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), C.25. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 146-148.
• Ateş, İbrahim (1994). “Vakıf Eserlerin Onarım ve Restorasyonu İle İlgili Vakfiye Şartlarına Genel Bir Bakış”. Vakıflar Dergisi, (33), 161-177.
• Bakırer, Ömür (1973). “Vakfiyelerde Binaların Tamiratı ile İlgili Şartlar ve Bunlara Uyulması”. Vakıflar Dergisi 10: 113-126.
• Beşbaş, Nermin ve Hikmet Denizli (1983). Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eski Eserler III. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Bilmiş, Hüseyin Gürsel (2019). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Bursa’da Mimarlık Ortamı. Doktora Tezi, İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• Çetin, Atilla (2004). “Maksem’de Abdülmümin Dergahı”. Bursa’da Dünden Bugüne Tasavvuf Kültürü-3 (ed. Hasan Basri Öcalan). Bursa: Bursa Kültür Sanat ve Turizm Vakfı. 313-335.
• Çiftçi, Cafer (2011). “Derviş Paşazade Numan Bey’in Ayanlık ve Tersanecilik Faaliyetleri”. Belleten, (75), 387-406.
• Duymaz, Abdullah Şevki (2003). II. Abdülhamid Dönemi imar faaliyetleri (Türkiye Önekleri). DoktoraTezi, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi.
• Dündar, Abdulkadir (2001). “Osmanlılarda Tamir Süreci, Çeşitleri ve Bazı Selçuklu Yapılarındaki Uygulamalar”. I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi Bildiriler (Yay. Haz. O. Eravşar). 269-281.
• Ergenç, Özer (1988). “XVIII. Yüzyılda Osmanlı Sanayi ve Ticaret Hayatına İlişkin Bazı Bilgiler”. Belleten,(52), 501-534.
• Erkal, Mehmet (1991). “Zirâ’” . DİA. C. 3. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 411-413.
• Ertem, Adnan (2011). “Osmanlıdan Günümüze Vakıflar”. Vakıflar Dergisi, (36), 25-65.
• Gabriel, Albert (2008). Bir Türk Başkenti Bursa. çev. Neslihan Er vd. Bursa: Osmangazi Belediyesi Yayınları.
• Hızlı, Mefail (1993). “Osmanlı Vakıf Eserlerinin İnşa, Tamir ve Restorasyonları”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5 (5), 219-232.
• Hızlı, Mefail (1994). “Osmanlı Vakıf Sisteminde Rakabe”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (6)1, 53-70.
• Hızlı, Mefail (2001). “Bursa’da Selâtîn İmaretler”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (10) 1, 33-62.
• Hızlı, Mefail (2003). “Bursa Mahkeme Sicilleri Rehberi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi,(12) 1, 367-426.
• İstanbul Kadı Sicilleri. İstanbul Mahkemesi 3 Numaralı Sicil (H.1027/M. 1618). Haz. Avrupa Kültür Başkenti Ajansı ve İSAM, İstanbul 2010.
• İşbilir, Ömer (2013). “Yük”. DİA, C. 44. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 46-48.
• Kallek, Cengiz (2012). “Ukıyye”. DİA, C. 42. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 67-70.
• Kaptan, Ömer (2022). Bursa Kitabeleri. Bursa: Bursa Kültür A.Ş.
• Kara, Mustafa (2012). Bursa’da Tarikatlar ve Tekkeler. Bursa: Bursa Kültür A.Ş.
• Karal, Enver Ziya (1941). “Selim III. Devrinde Osmanlı Bahriyesi Hakkında Vesikalar”. Tarih Vesikaları Dergisi, (3), 202-211.
• Kurt, İsmail (2015). Para Vakıfları Nazariyat ve Tatbikat. İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Mestan, Muhammet Furkan (2023). 3078 Numaralı Bursa Şeriyye Siciline Göre Bursa’da Sosyal ve Ekonomik Hayat (1852-1853). Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi.
• Özaydın, Neslihan (2016). “Şeriyye Sicillerinde Tamir Belgeleri (Hamza Bey Evkafı Örneği)”. İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 2 (2), 145-168.
• Özaydın, Neslihan (2017). Arşiv Belgeleri Işığında 1855 Depremi Ve Bursa Yapılarına Etkisi. Doktora Tezi, Bursa: Uludağ Üniversitesi.
• Öztürk, Nazif (2006). “Mütevelli”. DİA, C. 32. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 217-220.
• Pamuk, Şevket (2000). İstanbul Ve Diğer Kentlerde 500 Yıllık Fiyatlar Ve Ücretler 1469-1998. Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü.
• Pamuk, Şevket (2002). “Kuruş”. DİA, C. 26. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 458-459.
• Satıcı, Emre (2008). 19. Yüzyılda Hüdavendigar Eyaleti. Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Şemseddin, Mehmed (1997). “Bursa Dergâhları Yâdigâr-ı Şemsî I-II. (ed. Mustafa Kara, Kadir Atlansoy). Bursa: Uludağ Yayınları.
• Yılmaz, İbrahim (2017). “Vakıf Eserlerinin Onarımında Osmanlı Dönemi ve Günümüzde Kullanılan Onay Süreçleri”. Turan-SAM, (33), 456-469.