Atik Vâlide ve Çinili Suyollarının Çamlıca Civarındaki Başlangıç ve Güzergâhları Üzerine Tespitler

Yıl 2025, Sayı: 63-Haziran 2025, 99 - 116, 30.06.2025

Yusuf Civelek , Onur Şimşek

Öz

Osmanlı devrinden kalan iki önemli vakıf su yapısı olan Atik Vâlide ve Çinili (Mâhıpeyker) suyollarının kaynakları ve güzergâhları konusunda muğlaklık söz konusudur. Günümüzde birkaç kuyu başı dışında yeryüzünde algılanabilirliği kalmamış Atik Vâlide suyolunun, o kadar bile izi bulunamayan Çinili suyolu ile fizikî yakınlığı nedeniyle kısmen karışmış olması ihtimal dâhilindedir. Eğer böyle değilse bile, Nâzım Bey, İsmail Remzi Bey ve Kâzım Çeçen gibi bu suyollarının güzergâhları üzerine çalışmalar yapmış olan kişilerin özellikle menba’lar konusunda emin olmadıkları kesindir. Bu çalışma, bu iki suyolu hakkında üretilmiş metinleri ve haritaları değerlendirerek, menbâ ve güzergâhlarına ilişkin muğlaklığı ortaya koymak, tespitlerde bulunmak ve birtakım öneriler sunmayı amaçlar. Üsküdar ilçe sınırları içerinde kalan Büyük Çamlıca tepesinin doğu etekleri ile, arasında iki suyolunun yay çizerek neredeyse birbirlerine paralel olarak Libadiye caddesine kadar ilerledikleri alan ve bir miktar da Küçük Çamlıca’nın güney etekleri, konuyla ilgili tespit ve önerilerin sınırlarını oluşturur.

Anahtar Kelimeler

Atik Vâlide Suyolu , Çinili Suyolu , İsmail Remzi Bey Haritası , vakıf

Teşekkür

İSKİ Genel Müdürlüğü'ne arşiv belgelerini paylaştığı için teşekkür ederiz.

Some Considerations on the Sources and Itineraries of the Atik Vâlide and Çinili Waterways Around Çamlica

Öz

The sources and routes of Atik Vâlide and Çinili (Mâhıpeyker) waqf waterways, two important waterways in the Ottoman period, are unclear. It is possible that the Atik Vâlide waterway, which today cannot be perceived above the ground except for a few wellheads, might have intermingled with the Çinili waterway, of which there are not many traces, due to their proximity. Even if this is not the case, the individuals who studied the routes of these waterways, such as Nâzım Bey, İsmail Remzi, and Kâzım Çeçen, were not certain especially about the positions of their sources. The article aims to evaluate the texts and maps produced on these two waterways, to reveal the ambiguity regarding their sources and routes, to make determinations, and to offer some suggestions. The area covered involves the land where the two waterways run from the eastern foothill of the Büyük Çamlıca Hill with a southward curve to Libadiye Street in almost two parallel courses towards west, as well as a small stretch of land on the southern foothill of the Küçük Çamlıca Hill.

Anahtar Kelimeler

Atik Vâlide waterway , Çinili waterway , İsmail Remzi Bey Map , waqf

Kaynakça

• 1. Arşiv Kaynakları
• 1/25.000 ölçekli Üsküdar Şehir Harici Su Yolları Krokisi (İsmail Remzi, 1930). İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi (İSKİ) Vakıf Sular Şube Müdürlüğü Arşivi.
• 1/25.000 ölçekli İstanbul Belediyesi Anadolu Ciheti Şehir Harici Su Yollarının Vaziyeti Umumisini Gösterir Krokisi (İsmail Remzi, 1932). İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi (İSKİ) Vakıf Sular Şube Müdürlüğü Arşivi.
• İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi’nin (İSKİ) Atik Vâlide Suyolu’na ilişkin tarihsiz dijital haritası. İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi (İSKİ) Vakıf Sular Şube Müdürlüğü Arşivi.
• İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi’nin (İSKİ) Atik Vâlide Suyolu’na ilişkin tarihsiz krokisi. “Atik Valide Su Sistemi” başlıklı tarihsiz ve isimsiz rapor. İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi (İSKİ) Vakıf Sular Şube Müdürlüğü Arşivi
• 2. Araştırma ve İnceleme Eserler
• Ata, Galip (2000). “İstanbul Evkâf Suları”. Vakıf Su Tahlilleri 1 – XIX ve XX. Yüzyıllarda İstanbul Suları. İstanbul: İSKİ Yay. 141-162.
• Çeçen, Kâzım (1991). Üsküdar Suları. İstanbul: İSKİ Yayınları.
• Çeçen, Kâzım (2000). Osmanlı İmparatorluğunun Doruğu 16. Yüzyıl Teknolojisi. İstanbul: İSKİ Yayınları.
• Dinçkal, Noyan (2008). “Water Supply in Istanbul, 1885–1950”. Technology and Culture, (49), 675-700.
• Erol, Gülçin (1993). “Çinili Cami Külliyesi”. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 8. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 335-337.
• Konyalı, İbrahim Hakkı (1976). Üsküdar Tarihi. C. 1. İstanbul: Ahmet Sait Matbaası.
• Nâzım Bey (2000). “İstanbul Vilayeti Şehremâneti'ne Evkâf'dan Devr Olunan Sular”. Vakıf Su Tahlilleri 1 – XIX ve XX. Yüzyıllarda İstanbul Suları. İstanbul: İSKİ Yay. 163-226.
• Nirven, Saadi Nâzım (1946). İstanbul Suları. İstanbul Halk Basımevi.
• Pantık, Ramazan (2019). “Atik Valide Külliyesi’nde İdari ve Mâli Yapı (1590-1830)”. F. Başar (haz.). Vakıf Kuran Kadınlar. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yay. 265-283.
• Sağır, Yusuf (2016). “Osmanlı Su Vakıfları”. Tarihin Peşinde ‐ Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, (15), 445‐473.
• Tabakoğlu, Ahmet (2015). “Osmanlı İstanbul’unun Su Tarihi”. Büyük İstanbul Tarihi Ansiklopedisi. C. 6 (Osmanlı İstanbulu’nda İaşe ve Vakıf), Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 82-117.
• Yılmaz, Ahmet (2001). Osmanlı Mimarisinde Külliye Olgusu ve Atik Valide Külliyesi Örneği. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi.
• Yurdakul, İlhami (2017). “Terkos Suyu”. Z Dergisi, (2), 154-159.