Bağlayıcılık Açısından Hz. Peygamber’in Fiilleri: Hüseyin b. Ali b. Muhammed es-Saymerî Örneği

Yıl 2023, , 8 - 21, 15.12.2023

Davut Tekin

https://doi.org/10.54893/vanid.1290446

Öz

Allah’ın alemlere rahmet olarak gönderdiği Hz. Peygamber, kişinin İslam dininde Allah ile ve diğer insanlarla ilişkilerine dair birçok hukukî kural ve uygulamanın yanında ilahi kitabın açıklanmasına yönelik, hayatın yaşanılabilir kılınmasına dair sözler de sarfetmiştir. Bu sözlerin (hadis) ve fiillerin (sünnet) ne kadarının bağlayıcı olup olmadığı konusu hem Hadis usûlü hem de Fıkıh usûlü âlimleri tarafından müzakere edilmiş ve ortaya hatırı sayılır bir manada eser ortaya çıkmıştır. Hadis usûlünde Hz. Peygamber’in fiilleri hususundaki tartışmalar Fıkıh usûlü eserlerine de yansımış ve özellikle Hanefî mezhebi fakihleri bu konu üzerinde mütalaalar serdetmişlerdir. Bu fakihlerden biri olan Hüseyin b. Ali es-Saymerî,(ö. 436/1045) Hanefî usulünde bir otorite olan Ebu Bekr el-Cessâs’ın (ö. 370/980) talebesi Muhammed b. Musa el-Harezmî’nin (ö. 403/1012) öğrencisidir. Fıkıh usûlünde Cessâs’ın metodunu benimseyen ve bu metodu sürdüren Saymerî, kendi döneminde tartışılan çeşitli temel fıkıh usulü konularını sistematik bir şekilde düzene koymuş ve bu konularda Hanefilerin görüşlerini başta Şafiîler olmak üzere çeşitli fıkıh ve kelam ekollerine karşı savunmuştur. Saymerî, Hanefilerin görüş ve delillerini sunarken öncelikle mezhebin kurucu imamları Ebu Hanife, Ebu Yusuf ve Muhammed eş-Şeybanî’nin görüşlerine baş vurmuş, bunlardan sonra ise Irak bölgesi Hanefî alimlerinden Ebu’l-Hasen el-Kerhî (ö. 340/952) ile onun öğrencisi Ebu Bekr er-Râzî el-Cessâs’tan önemli ölçüde istifade etmiştir. Saymerî’nin eserinin ilgili bölümleri analiz edildiğinde özellikle Cessâs’ın etkisinin fark edilir boyutta olduğu görülmektedir. Bu makalede Saymerî’nin günümüze ulaşan Mesâilü’l-hilâf fî usûli’l-fıkh adlı eseri bağlamında Hz. Peygamber’in fillerinin bağlayıcılığı konusunu mütalaa edilmeye çalışılmıştır. Saymerî’nin Hz. Peygamber’in filleri konusunda diğer usûlcü ve hadisçilerden farklı olan bu tutumu ve bunun altında yatan sebepleri kanaatimizce incelenmeye ve irdelenmeye değer bir husustur.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Sünnet, Hz. Peygamber'in Fiilleri, es-Saymeri, Vacip

The Sunnah of the Prophet in Terms of Binding: -Example Husayn b. ‘Alî al-Saymarî-

Öz

The Prophet, whom Allah sent the whole universe and humanity as mercy, produced not only many judicial rules and practices regarding the relations of a person with Allah and other people in Islam but also uttered sentences about the explanation of holy book, Qur’an, and about how this book can be put into practice. The issue whether and how much these sentences of the prophet (hadith) and acts of the prophet (Sunnah) are binding have been discussed by both hadith methodologists and fiqh methodologists; accordingly, a great many studies were produced. In hadith methodology, the discussions about Sunnah of the Prophet had their reflections in the studies of fiqh methodology; and especially Hanafi jurists propounded considerations about this issue. Hussein b. Ali al-Saymerî (d. 436/1045) one of these jurists, is the student of Muhammad b. Mûsa al-Khwârizmî (d. 403/1012), who is the student of Abû Bakr al-Jassâs (d. 370/980), who is an authority in Hanafi methodology. al-Saymerî, who adopted the method of al-Jassâs in fiqh methodology, systematically categorized several fundamental issues which were discussed and were related to fiqh methodology during his time; and he defended the views of Hanafi scholars about these issues primarily against Shâfiʿîs and several fiqh and kalam schools. While presenting the views and evidences of Hanafis, al-Saymerî initially applied for the views of founder imams of Hanafi sect such as Abû Hanîfa, Abû Yusuf and Muhammad al-Shaybânî; following these scholars, he greatly benefited from Hanafi scholars from Iraq region, such as Abu’l-Hasan al-Karkhî (d. 340/952) and his student, Abu Bakr al-Râzî al-Jassâs. When the relevant parts of his study is analysed, it is seen that the effect of al-Jassâs is especially noticeable. In this article, we will study the binding issue of the Sunnah of the Prophet within the context of al-Saymerî’s study, which has extant and is called Mesâilu’l-hilâf fi usûli’l-fiqh. We consider that the different attitude of al-Saymerî about the Sunnah of the Prophet from the other methodologists and hadith scholars and the underlying reasons of these differences are worth to be investigated and emphasized.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Sunnah, Actions of Prophet's, as-Saymari, Obligatory

Kaynakça

• Abdulganî Abdulhâlık. Hücciyyetü’s-Sünne -Sünnetin Delil Oluşu-. çev. Dilaver Selvi. İstanbul: Şule Yayınları, 1. Basım, 1996.
• Abdulvahhâp Hallâf. İslam Hukuk Felsefesi (İlmu Usûli’l-Fıkh). çev. Hüseyin Atay. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2. Basım, 1985.
• Agitoğlu, Nurullah. “el-Mahsûl Adlı Eseri Çerçevesinde Şâfiî Usûlcü Fahreddin er-Râzî’nin Hz. Peygamber’in Fiillerine Yaklaşımı”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/17 (Şubat 2017), 51-62.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. 6 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 3. Basım, 1992.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Şu‘ayb el-Arnaût - Âdil Mürşid. 45 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 2001.
• Alibekiroğlu, Fatmanur. Tarihsel Süreçte Hanefîlik-Mu’tezile İlişkisi. Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Aslan, Recep. Sünnet ve Sünnetin Günümüze Taşınması, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2020.
• el-Arûsî, Muhammed Abdulkadir. Efalu’r-Resûl ve delâletuha ale’l-ahkâm. Cidde: Dâru’l-Müctema’ li’n-Neşr ve’t-Tevzi, 1991.
• Aygün, Dursun. “Hz. Peygamberin Fiil ve Takrirlerinin Delil Değeri”. Diyanet İlmi Dergi 32/3 (1996), 107-128.
• el-Bâcî, Ebu’l-Velîd Süleymân b. Halef b. Sa‘d et-Tucîbî. İhkâmü’l-fusûl fî ahkâmi’l-usûl. thk. Abdülmecid Türkî. Tunus: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2008.
• Bakkal, Ali. “Bağlayıcılık Açısından Hz. Peygamber’in Fiilleri Hakkında Bir Değerlendirme”. İslam ve Yorum: Temel Tartışmalar, İmkânlar ve Sorunlar I (2017), 39-57.
• Başoğlu, Tuncay. “Saymerî, Hüseyin b. Ali”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/215-216. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
• Başoğlu, Tuncay. “Saymerî’nin Usûlü ve Usûl Görüşleri Hakkında Bazı Tesbitler”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 2 (2003), 273-277.
• Bedir, Murteza. “Sünnet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/150-153. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Buhârî, Ebu Abdillah Muhammed b. İsmail. Sahihu’l Buhârî. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 3. Baskı., 1992.
• el-Cabirî, Muhammed Âbid. Arap-İslam Aklının Oluşumu. çev. İbrahim Akbaba. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 1. Basım, 2001.
• Casir Avde. İslam Hukuk Felsefesi -Makasıdü’ş-Şeria-. çev. Murat Çiftkaya. İstanbul: Mahya Yayıncılık, 1. Basım, 2016.
• el-Cessâs, Ahmed b. Ali er-Râzî. el-Fusûl fi’l-Usûl. thk. Uceyl Câsim en-Neşemî. 4 Cilt. İstanbul: Mektebetu’l-İrşâd, 1. Basım, 1994.
• Demirbaş, Muhammed Furkan Taha - Özşenel, Mehmet. “Hz. Peygamber’in Fiillerinin Hükme Tesiri Meselesine Aliyyü’l-Kârî’nin Yaklaşımı". İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 39 (2022), 195-226.
• Ebu Dâvud, Süleyman b. el-Eş‘as. Sünenu Ebî Davud. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 3. Basım, 1992.
• Ebû’l Hüseyin el-Basrî, Muhammed b. Ali. el-Mû’temed fî Usûli’l-Fıkh. thk. Muhammed Hamidullah. 2 Cilt. Dimeşk: el-Ma’hadu’l-İlmi el-Faransî, 1. Basım, 1964.
• Görmez, Mehmet. Sünnet ve Hadisin Anlaşılması ve Yorumlanmasında Metodoloji Sorunu. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• Güleç, Hasan. “Delil Olarak Hz. Peygamberin Fiilleri”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9 (1995), 67-78.
• Hacıoğlu, Nejla. “Cassâs’a Göre Hz. Peygamberin Fiilleri”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi Tokat İlmiyat Dergisi 2/2 (2014), 165-189.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ahmed b. Alî Ebû Bekr. Târîhu Bağdâd. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 16 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2002.
• İbn Ḳuṭluboğâ, Ebû’l-Fidâʾ Ḳâsım b. Ḳuṭluboğâ el-Cemâlî. Tâcu’t-Terâcim. thk. Muḥammed Ḫayr Ramaḍân Yûsuf. Dımaşk: y.y., 1413/1992.
• İbn Mâce, Ebu Abdillah Muhammed İbn Yezid. Sünenu İbn Mace. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 3. Basım, 1992.
• İbnu’l-İmad, Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed es-Sâlihî el-Hanbelî. Şezerâtu’z-Zeheb fi Ahbâri men Zeheb. thk. Mahmut Arnavut. 11 Cilt. Şam-Beyrut: Daru İbn Kesir, 1986.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali. el-Muntazam fî târîhi’l-ümem ve’l-mülûk. thk. Muhammed Abdulkadir Ata, Mustafa Abdulkadir Ata. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1992.
• İltaş, Davut. “Tahâvî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/385-388. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Kalaç, Rıdvan. “Hz. Peygamber’in Fiillerinin Teşriî Değeri -Bedruddin el-Makdisî Örneği-”. Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/14 (2020), 215-229.
• Kalaç, Rıdvan. İbn Teymiyye’nin Usûl Düşüncesinde Hadis. Ankara: Fecr Yayınları, 1. Basım, 2023.
• Kandemir, M. Yaşar. “Hadis”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/27-64. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Malik b. Enes. el-Muvatta. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 3. Basım, 1992.
• Müslim, Ebu’l Huseyn Muslim İbnu’l Haccac. Sahihu Müslim. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 3. Basım, 1992.
• Özkuyumcu, Nadir. “İbn Ebü’ş-Şevârib”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/473-474. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• es-Saymerî, Ebû Abdillah Hüseyin b. Ali b. Muhammed. Mesâilu’l-hilâf fi usûli’l-fıkh. thk. Abdulvahid Cehdani. Aix-Marseille: Universite de Provence, 1991.
• es-Ṣaymerî. Âḫbâru Ebî Ḥanîfe ve ʾAṣḥâbuhu. Beyrut: y.y., 1405/1985.
• es-Ṣaymerî. Mesâlilü’l-hilaf fî usûli’l-fıkh -Fıkıh Usulünde İhtilaflı Konular. çev. M. Rahmi Telkenaroğlu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1. Basım, 2022.
• es-Seraḫsî, Muḥammed b. Aḥmed b. Ebî Sehl Şemsü’l-ʾEimme. Uṣûlu’s-Seraḫsî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, ts.
• Şimşek, Murat. İslam Hukukunda Bağlayıcılık Bakımından Hz. Peygamber’in İctihad ve Tasarrufları. Ankara: TDV Yayınları, 2. Basım, 2011.
• eş-Şirâzî, Ebi İshak Cemâleddin İbrâhim b. Ali b. Yûsuf. et-Tebsira fi usûli’l-fıkh ‘ala mezhebi’l İmâm Ebî Abdullah Muhammed b. İdris eş-Şafiî. thk. Muhammed Hasan - Muhammed Hasan İsmail. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2003.
• Telkenaroğlu, M. Rahmi. “Hüseyin b. Ali es-Saymerî’nin Hayatı, Eserleri ve Usul Görüşleri”. Mesâilü’l-Hilâf fi Usuli’l-Fıkh -Fıkıh Usulünde İhtilaflı Konular-. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1. Basım, 2022.
• Ünal, İsmail Hakkı. “Hanefî Usulcülere Göre Hz. Peygamberin Fiilleri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 37 (1997), 191-199.
• ez-Zehebî, Şemsuddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. Siyeru a’lâmi’n-nubelâ. thk. Şu’ayb el-Arnaût vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1985.
• Zekiyüddin Şaban. İslam Hukuk İlminin Esasları (Usulü’l-Fıkh). çev. İbrahim Kâfi Dönmez. Ankara: TDV Yayınları, 25. Basım, 2017.