The Use of Combination and Compilation Methods in Resolving the Disputes Between Hadiths: Specific to Zaydī Narrator Ahmad b. Suleiman (d. 566/1171)

Yıl 2024, , 7 - 21, 15.06.2024

Semih Yolaçan

https://doi.org/10.54893/vanid.1340348

Öz

The narratives that are perceived to be in dispute are considered as problematic both within the Sunnī tradition and among scholars outside of this perspective, such as Ibāḍī and Shī’ī scholars and this problem continues to exist today. This situation may cause confusion in the followers of the two thought systems and may lead their interlocutors to have negative opinions about sunna and may bring to mind the idea that the hadiths are not reliable. Eliminating this negative situation about the sunna of the Prophet is a step that will help minimizing the disputes that occur within the Islamic community and the groupings that occur as a result. For this reason, the steps to be determined and implemented to eliminate the contradictions between the hadiths are of great importance. A remarkable literature has emerged on resolving the conflict between hadiths as a result of the studies of Ahl al- sunna and Shī’ī scholars. Benefiting from this knowledge is the most fundamental step that will strengthen our hand and simplify our job in solving the problem. Even though there is a historical distance between us, the works of the predecessor scholars may have hints that can produce solutions to today's problems. In addition, handling such studies not only from the perspective of Ahl al-sunna but also from the perspective of different thoughts will add positive depth to the studies in this context. Zaydiyya, who exhibits a moderate approach to Ahl al- Sunna thought within the Shī’ī has a heritage that should be taken into account in this sense. With this article, it is aimed to benefit from the studies of the Zaydī tradition within Shī’ī in this field. Ahmed b. Suleiman (d. 566/1171) is an important representative of this sect. In his work called Usūl’al-Ahkâm he presents examples that will shed light on the issue of resolving the conflict between hadiths by using the combination and compilation method. In this article, we have tried to deal with the examples of his use of the combination and compilation methods within the framework of his work called Usūl’al-Ahkâm under the headings of "allocation, denial and paraphrasing.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Muhtelifu, Combination and compilation, Ahkām hadiths, Zaydiyya, Ahmad b. Suleiman, Usūl’al-Ahkâm.

Hadisler Arasındaki İhtilafı Gidermede Cem’ ve Te’lif Yönteminin Kullanılması: Zeydî Muhaddis Ahmed b. Süleyman (öl. 566/1171) Özelinde Bir İnceleme

Öz

Aralarında ihtilaf olduğu düşünülen rivayetler hem Ehl-i sünnet hem de bu düşüncenin dışındaki İbâdî ve Şiî uleması nezdinde problem olarak addedilmekte ve bu durum günümüzde de varlığını sürdürmektedir. Bu durum iki ekolün müntesiplerini de hadisler hakkında olumsuz kanaatlere sevk edebilmekte ve hadislerin güvenilir olmadığı düşüncesini akıllara getirebilmektedir. Hz. Peygamber’in hadisleri hakkında oluşan bu menfî durumun giderilmesi, İslâm toplumu içerisinde meydana gelen tartışmaların ve neticesinde oluşan gruplaşmaların en aza indirilmesi konusunda da yardımcı olacak bir adım niteliğindedir. Bu sebeple hadisler arasında görülen çelişkilerin giderilmesi için belirlenecek ve uygulanacak yöntemler büyük önem arz etmektedir. Ehl-i sünnet ve Şiî ulemasının çalışmaları neticesinde hadisler arasında görülen ihtilafın giderilmesi konusunda hatırı sayılır bir literatür meydana gelmiştir. Bu birikimden faydalanmak, görülen problemin çözümünü kolaylaştıracak en elzem adımdır. Zira her ne kadar aramızda tarihsel bir uzaklık olsa da selef âlimlerinin çalışmaları günümüz problemlerine de çözüm üretebilecek ipuçlarını haiz olabilir. Bunun yanında bu tür çalışmaların sadece Ehl-i sünnet bakış açısı ile değil farklı düşüncelerin penceresinden de ele alınması, çalışmalara pozitif anlamda derinlik kazandıracaktır. Şîa içerisinde Ehl-i sünnet düşüncesine ılımlı bir yaklaşım sergileyen Zeydiyye, bu anlamda dikkate alınması gereken bir mirasa sahiptir. Bu makale ile Zeydî geleneğin muhtelifü’l-hadis ilmi alanındaki çalışmalarından istifade etmek amaçlanmıştır. Ahmed b. Süleyman (öl. 566/1171), hicrî 6. asırda yaşamış, Zeydiyye mezhebinin önemli bir temsilcisidir. Usulü’l-ahkâm el-cami‘ limesaili’l-helali ve’l-haram adlı eserinde cem’ ve te’lif yöntemini kullanarak hadisler arasındaki ihtilafı giderme konusuna ışık tutacak örnekler ortaya koyduğu görülmüştür. Uṣûlü’l-aḥkâm adlı eseri çerçevesinde onun cem’ ve te’lif yöntemini kullanışına dair örnekler “tahsis, takyîd ve hamletmek” başlıkları altında ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Muhtelifü’l-hadis, Cem’ ve te’lif, Ahkâm hadisleri, Zeydiyye, Ahmed b. Süleyman, Usulü’l-ahkâm.

Kaynakça

• Abdürrezzâk, Ebû Bekr b. Hemmâm b. Nâfî' es-San'anî el-Himyerî. el-Musannef. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 2. Basım, 1403/1982.
• Ahmed b. İsa. Emâlî. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1410/1990.
• Ahmed b. Süleyman, Ebu’l-Hasen. Usûlu’l-ahkâm el-câmi’ li-mesâili’l-helâli ve’l-haram. San‘a: Mektebetü Bedr, 1425/2004.
• Atar, Fahrettin. “Tedbîr”. TDV İslam Ansiklopedisi. 40/258-259. İstanbul: TDV Yayınları, 1432/2011.
• Bardakoğlu, Ali. “el-Âm”. TDV İslam Ansiklopedisi. 552-553. İstanbul: TDV Yayınları, 1409/1989.
• Berzencî, Abdullah Aziz. et-Tearuzu ve’t-tercihu beyne’l-edilleti’ş-şerıyyeti. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1414/1993.
• Buhârî, Ebu Abdillah Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s-Sahih. b.y.: Dâru Tavku’n-Necât, 1422/2001.
• Çakan, İsmail Lütfi. Hadislerde Görülen İhtilaflar ve Çözüm Yolları. İstanbul: İFAV Yayınları, 1402/1982.
• Dârakutnî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ömer. Sünenü Dârakutnî. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü er-Risâle, 1425/2004.
• Demirci, Kadir. “Hicrî III. Asırda Zeydî Bir Muhaddisin Metin Tenkidine Yaklaşımı”. İslâmî İlimler Dergisi 2/2 (Güz 2007), 11-28.
• Demirci, Kadir. “Zeydî Hadis Yorumu: Muhammed b. Yahya (ö. 310/923) Örneği”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 19/2 (2018), 105-126.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as. Sünenü Ebî Dâvûd. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• Ebû Yusuf, Yakub b. ibrahim. el-Âsâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, ts.
• Hârûnî, Ahmed b. el-Hasen. Şerhu’t-Tecrîd. 6 Cilt. San’a: Merkezü’l-Bühûs ve’t-Türasi’l-Yemenî, 1427/2006.
• Hattâbî, Ebû Süleyman Hamd b. Muhammed. Meâlimü’s-sünen. Haleb: el-Matbaatü’l-Ilmî, 1351/1932.
• Humeydî, Ebûbekir Abdullah b. Zübeyr. Müsnedü’l-Humeydî. Dımeşk: Dâru’s-Sekâ, 1417/1996.
• İbn Hanbel, Ahmed b. Muhammed. el-Müsned. Mısır: Müessesetü Kurtuba, 1313/1895.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah. Te’vîlü muhtelifi’l-hadîs. b.y.: el-Mektebetü’l-İslâmî-Müessesetü’l-İşrâk, 1414/1999.
• İbn Mace, Ebu Abdillah Muhammed b. Yezid. es-Sünen. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed. el-Bidâyetü’l-müctehid ve nihayetü’l-muktesıd. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1425/2004.
• İsfahânî, Râgıb. Müfredât elfazi'l-Kur'an. Beyrut: ed-Dâru’ş-Şâmiyye, 1418/1997.
• Kârî, Ali b. Muhammed. Şerhu Nuhbeti’l-fiker fi mustalahâti ehl-i eser. Beyrut: Dâru’l-Erkam, ts.
• Kâsânî, Alâüddin. Bedâiu’s-sanâi’. b.y.: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1406/1986.
• Koçyiğit, Talat. Hadis Terimleri Sözlüğü. Ankara: Rehber Yayıncılık, 1413/1992.
• Kuşeyrî, Ebu’l-Huseyin Müslim b. Haccac. Sahihu Müslim. b.y.: Dâru İhya-i Kütübi’l-Arabiyye, 1374/1955.
• Küleynî, Muhammed b. Yakub. el-Kâfî. Beyrut: Dâru’t-Tearuf li’l-Matbûât, 1410/1990.
• Nevevî, Ebû Zekeriya Muhyiddin. el-Mecmû’ şerhu’l-Mühezzeb. b.y.: Dâru’l-Fikr, ts.
• Nîsâbûrî, Ebu Abdillah Muhammed b. Abdillah Hâkim. Ma‘rifetü ulûmi’l-hadis. Beyrut: Dâru’l Kutubi’l-İlmiyye, 1397/1977.
• Özdemir, Ahmet. İbâdiyye’nin Ana Hadis Kaynağı Rebi’ b. Habîb’în Müsned’i. Mardin: Şırnak Üniversitesi Yayınları, 1439/2018.
• Süyûtî, Celaleddin. Tedrîbü’r-râvi. b.y.: Dâru Tîbe, ts.
• Şâfiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdris. Müsned. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1400/1980.
• Şâfiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdris. el-Ümm. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1410/1990.
• Şâfiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdris. er-Risâle. Mısır: Mektebetü’l-Halebî, 1359/1940.
• Şâşî, İbn İshak. Usûlü’ş-Şâşî. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-Arabî, ts.
• Şemsüddin, Muhammed b. Ahmed. Muğni’l-muhtâc. b.y.: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1415/1994.
• Tahâvî, Ebû Cafer. Şerhu meâni’l-âsâr. b.y.: Âlemü’l-Kütüb, 1415/1994.
• Tahâvî, Ebu Cafer. Şerhu müşkili’l-âsâr. b.y.: Müessesetü er-Risâle, 1415/1994.
• Tûsî, Ebû Cafer. Tehzîbü’l-ahkâm fi şerhi’l-Muknia. Tahran: Daru’l-Kütübi’l-İslâmiyye, 1386/1966.
• Yahyâ b. Hüseyin. el-Ahkâm fi’l-halali ve’l-haram. Yemen: Mektebetü Ehli’l-Beyt, 1437/2016.
• Yolaçan, Semih. Usulü’l-Ahkâm Eseri Bağlamında Zeydî Muhaddis Ahmed b. Süleyman’ın (öl. 566/1171) Ahkâm Hadislerini Yorumlama Esasları. Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1443/2022.
• Zerkeşî, Ebû Abdullah Bedreddin. el-Bahru’l-muhît fî usûli’l-fıkh. b.y.: Dâru’l-Kütübî, 1415/1994.
• Zeyd b. Ali. Müsnedü el-İmam Zeyd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.