Sosyal Medyada Değişen Mahremiyet Algısı: Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenleri Üzerine Fenomenolojik Bir Araştırma

Yıl 2024, , 22 - 42, 15.06.2024

Recep Uçar , Dilek Gürbüz Yiğit

https://doi.org/10.54893/vanid.1471816

Öz

Davranışlarına yön vermede temel referans noktası olarak kabul edilen değerlerin, gerçek hayattaki belirleyici rolünün sosyal medya paylaşımları üzerinde de etkili olması beklenmektedir. Ancak sosyal medyanın kullanıcılarına sunduğu olanakların artması ve çeşitlenmesiyle toplumda önemli değerlerden olan mahremiyete yönelik algının değişime uğraması ve mahremiyetin kişisel rızaya dayalı olarak ifşası söz konusudur. Literatürde artan sosyal medya kullanımının mahremiyet algısı üzerindeki olumsuz etkilerine yönelik çalışmalar bulunmasına rağmen konunun değerler eğitimi çerçevesinde Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi (DKAB) öğretmenlerinin bakış açısıyla incelendiği bir çalışma bulunmamaktadır. Bu çalışmada değerlerin yaşamdaki belirleyici rolünün sosyal medya kullanımının yaygınlaşmasıyla değişip değişmediği ve ne yönde değiştiği mahremiyet değeri örnekliğinde DKAB öğretmenlerinin görüşlerine dayalı olarak incelenmektedir. Araştırmanın amacı DKAB öğretmenlerinin mahremiyete ve mahremiyetin dönüşümüne ilişkin görüşlerini sosyal medya paylaşımları bağlamında incelemektir. Bu doğrultuda; DKAB öğretmenlerinin mahremiyet algılarının; mahremiyetin tanımı, mahrem olarak değerlendirilen durumlar, mahremiyeti ihlal eden sosyal medya paylaşımları ve bu paylaşımlarda olması gereken ölçüt açılarından belirlenmesi, sosyal medya ve mahremiyet konusunda öğrencilere nasıl bir eğitim verilebileceğine ilişkin görüşlerinin derinlemesine incelenmesi amaçlanmaktadır. Araştırma nitel araştırma yönteminde fenomenoloji desenine göre tasarlanmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu çeşitli illerde görev yapan 19 DKAB öğretmeni oluşturmaktadır. Veriler yarı yapılandırılmış görüşmeler yoluyla toplanmış, içerik analizi yöntemi ile tema, kategori ve kodlara ayrılarak analiz edilmiştir. Araştırma sonucunda mahremiyetin sosyal medya paylaşımları yoluyla ihlal edildiği, mahremiyet algısının ise sosyal medyayla ilişkili birçok faktöre bağlı olarak değişime uğradığı sonucuna ulaşılmıştır. Günümüzde oluşan paylaşım kültürünün mahremiyet algısını olumsuz etkilediği ortaya konulmuştur. Araştırma sonuçlarının ilgili araştırmacı, öğretmen, ebeveyn ve yetkililer açısından önemli çıkarımlara sahip olduğu düşünülmektedir. Bu çalışmada değerlerin yaşamdaki belirleyici rolünün sosyal medya kullanımının yaygınlaşmasıyla değişip değişmediği ve ne yönde değiştiği mahremiyet değeri örnekliğinde Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi öğretmenlerinin görüşlerine dayalı olarak incelenmektedir. Araştırmanın amacı DKAB öğretmenlerinin mahremiyete ve mahremiyetin dönüşümüne ilişkin görüşlerini sosyal medya paylaşımları bağlamında incelemektir. Bu amaçtan hareketle; DKAB öğretmenlerinin mahremiyet algılarının; mahremiyetin tanımı, mahrem olarak değerlendirilen durumlar, mahremiyeti ihlal eden sosyal medya paylaşımları ve bu paylaşımlarda olması gereken ölçüt açılarından belirlenmesi, sosyal medya ve mahremiyet konusunda öğrencilere nasıl bir eğitim verilebileceğine ilişkin görüşlerinin derinlemesine incelenmesi ve ortaya konulması amaçlanmaktadır. Araştırma nitel araştırma yönteminde olgubilim desenine göre tasarlanmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu çeşitli illerde görev yapan 19 DKAB öğretmeni oluşturmaktadır. Veriler yarı yapılandırılmış görüşmeler yoluyla toplanmış, içerik analizi yöntemi ile tema, kategori ve kodlara ayrılarak analiz edilmiştir. Araştırma sonucunda mahremiyetin sosyal medya paylaşımları yoluyla ihlal edildiği, mahremiyet algısının ise sosyal medyayla ilişkili birçok faktöre bağlı olarak değişime uğradığı sonucuna ulaşılmıştır. Günümüzde oluşan paylaşım kültürünün mahremiyet algısını olumsuz etkilediği ortaya konulmuştur. Araştırma sonuçlarının ilgili araştırmacı, öğretmen, ebeveyn ve yetkililer açısından önemli çıkarımlara sahip olduğu düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, Değerler Eğitimi, Mahremiyet Algısı, Sosyal Medya ve Mahremiyet

Changing Perception of Privacy in Social Media: A Phenomenological Research on Religious Culture and Ethics Teachers

Öz

It is expected that the determining role of values, which are accepted as the main reference point in guiding their behaviors, in real life will also be effective on social media posts. However, with the increase and diversification of the opportunities offered by social media to its users, the perception of privacy, which is one of the important values in society, is subject to change and privacy is disclosed based on personal consent. Although there are studies in the literature on the negative effects of increasing social media use on the perception of privacy, there is no study that examines the issue from the perspective of Religious Culture and Ethics Knowledge (RCEK) teachers within the framework of values education. In this study, whether and in what direction the determining role of values in life has changed with the widespread use of social media is examined based on the views of RCEK teachers in the example of privacy value. The aim of the study is to examine the views of RCEK teachers on privacy and the transformation of privacy in the context of social media posts. In this direction; it is aimed to determine the privacy perceptions of RCEK teachers in terms of the definition of privacy, situations that are considered private, social media posts that violate privacy and the criteria that should be in these posts, and to examine their views on what kind of education can be given to students about social media and privacy. The research was designed according to the phenomenology design in qualitative research method. The study group of the research consists of 19 RCEK teachers working in various provinces. The data were collected through semi-structured interviews and analyzed by dividing them into themes, categories and codes by content analysis method. As a result of the research, it was concluded that privacy is violated through social media posts, and the perception of privacy has changed depending on many factors related to social media. It was revealed that today's sharing culture negatively affects the perception of privacy. It is thought that the results of the research have important implications for researchers, teachers, parents and authorities.In this study, whether and in what direction the determining role of values in life has changed with the widespread use of social media is examined based on the views of Religious Culture and Ethics Knowledce teachers in the example of privacy value. The aim of the study is to examine the views of Religious Culture and Ethics Knowledge teachers on privacy and its transformation in the context of social media posts. Based on this purpose; it is aimed to determine the privacy perceptions of RCEK teachers in terms of the definition of privacy, situations that are considered private, social media posts that violate privacy and the criteria that should be in these posts, and to examine and reveal their views on how students can be educated about social media and privacy. The research was designed according to the phenomenology design in qualitative research method. The study group of the research consists of 19 RCEK teachers working in various provinces. The data were collected through semi-structured interviews and analyzed by content analysis method by dividing into themes, categories and codes. As a result of the research, it was concluded that privacy is violated through social media posts, and the perception of privacy has changed depending on many factors related to social media. It was revealed that today's sharing culture negatively affects the perception of privacy. It is thought that the results of the research have important implications for researchers, teachers, parents and authorities.

Anahtar Kelimeler

Religious Education, Values Education, Perception of Privacy, Social Media and Privacy

Kaynakça

• Acılar, Ali - Mersin, Sevinç. “Üniversite Öğrencilerinin Facebook Kullanımı İle Mahremiyet Kaygısı Arasındaki İlişki”. Electronic Journal of Sciences 14/54 (2015), 103-114.
• Ahmedi, Ekber. Ş. “Mahremiyet, dindarlık ve sosyal medya bağımlılığı üzerine sosyolojik bir araştırma”. Medya ve Din Araştırmaları Dergisi 6/1 (2023), 25-46.
• Akar, Hüsamettin- Akar, Fatma, “Sosyal medyada mahremiyet algısı: Üniversite öğrencileri araştırması”. İNİF E-Dergi 6/1 (2021), 285-297.
• Akgül, Mahmut - Hekimoğlu Toprak,Hande, “Sosyal Ağlarda Mahremiyetin Dönüşümü: Instagram Örneği”. Online Academic Journal of Information Technology 10/38 (2019), 75-114.
• Aktaş, Adil. “Toplumsal Mahremiyet Dönüşümü ve WhatsApp Durum Paylaşma Özelliği İlişkisi Üzerine Bir İnceleme”. Eskiyeni 48 (2023), 185-200.
• Albayrak Sezerer, Eda. “Sosyal Medya’da Çocuk Mahremiyeti: Ebeveynlerin Instagram’daki Çocuk Mahremiyetine Bakış Açıları”. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 19/39 (2020), 1211-1226.
• Albayrak, H. Şule (Der.) Tüm Yönleriyle Mahremiyet. Ankara: T.C. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, 2022.
• Albayrak, H. Şule. “Mahremiyet ve Düşündürdükleri” Tüm Yönleriyle Mahremiyet Der. H. Şule Albayrak), 8-15 Ankara: T. C. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, 2022.
• Alkan, Feryat. Sosyal Medya Kullanıcılarının Mahremiyet Algısı ve Kişisel Mahremiyetin Sosyal Ağlarda Paylaşımı Üzerine Bir Araştırma. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Arslan, Ali. “Medyanın Birey Toplum ve Kültür Üzerine Etkileri”. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi 1/1 (2006), 1-12.
• Aslanoğlu, Hafsa, N. “Muhafazakâr Genç Kuşağın Instagram Profilleri: Mahremiyet Moda ve Ahlakilik İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme”. İlemblog (2016 Ağustos 7), 1-18.
• Ayaydın, Yakup - Ayaydın, Hatice Y. “Sosyal Medyanın Değer Oluşturma Sürecindeki Rolünün Öğrenci Görüşleriyle İncelenmesi”. Değerler Eğitimi Dergisi, 16/35 (2018), 57-89.
• Aydın, Bermal. “Sosyal Medya Mecralarında Mahremiyet Anlayışının Dönüşümü”. İstanbul Arel Üniversitesi İletişim Çalışmaları Dergisi 3/5 (2014), 131-146.
• Aydın, İrem. E. ”Üniversite Öğrencilerinin Sosyal Medya Kullanımları Üzerine Bir Araştırma: Anadolu Üniversitesi Örneği”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 36 (2016), 73-386.
• Baritci, Fatih. “Üniversite Öğrencilerinin Instagram’da Mahremiyet Algıları Üzerine Bir Saha Araştırması”. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi 11/1 (2023), 280-304.
• Berkup, S. Baysal. Sosyal ağlarda bireysel mahremiyet paylaşımı: X ve Y kuşakları arasında karşılaştırmalı bir analiz. İzmir: Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Bostancı, Mustafa. “Dijital Ebeveynlerin Sosyal Medyada Mahremiyet Algısı”. Online Academic Journal of Information Technology 10/38 (2019), 116-126.
• Budak, Hatice. “Sosyal Medya İletişimde Mahremiyetin Serüveni”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 7/1 (2018), 147-168.
• Bulut, Sefa - Akdaş, Abdullah. “Medyanın Mahremiyete Etkisi”. Tüm Yönleriyle Mahremiyet içinde. Der. H. Şule Albayrak. 333-351. Ankara: T. C. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, 2022.
• Creswell John W. Nitel Araştırma Yöntemleri Beş Yaklaşıma Göre Nitel Araştırma ve Araştırma Deseni (3. Baskıdan Çeviri) Edit. Selçuk Beşir Demir, Ankara: Siyasal Kitabevi, 2013.
• Çakır, Hamza. “Sosyal Medya ve Kaybedilen Mahremiyet”. Mahremiyet Bağlamında Sosyal Medya ve Aile. 11-19. Ankara: DİB Yayınları, 2. Baskı, 2018.
• Çapçıoğlu, İhsan - Akın, Mehmet. “Sosyal Medya ve Yeni Risk Alanları: Mahremiyet Bağlamında Özel Yaşamın Dönüşümü” VI. Uluslararası Din Bilimleri Sempozyumu Tam Metin Kitabı içinde, Edit. İhsan Çapçıoğlu, 7-14. Asos yayınevi Elazığ, 2019.
• Çelikoğlu, Nalan. Türkiye'de Üniversite Gençliğinde Mahremiyetin Dönüşümü. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Çetin, Ebru. “Sosyal Paylaşım Ağlarında Fotoğraf, Yer/Mekân Bildirim Paylaşımları ve Mahremiyet: Facebook Örneği.’’ Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 8/41 (2015), 779–788.
• Demirezen, İsmail. “Tüketim Toplumlarında Mahremiyetin Çöküşü” Tüm Yönleriyle Mahremiyet der. H. Şule Albayrak. 107-126. Ankara: T. C. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, 2022.
• Düzgüner, Sevde.“Mahremiyetin Tanımı, Sınıflandırılması ve Boyutları”. Tüm Yönleriyle Mahremiyet içinde. Der. H. Şule Albayrak. 19-36. Ankara: T. C. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, 2022.
• Eldeniz, Levent - Sepetci Nurten. “Sosyal Medyada Mahremiyet Algısının Çöküşü Instagram Üzerine Bir Araştırma”. Medyayı Okumak içinde. Nesrin Tan vd.(ed.) 219-249 İstanbul: Cinius Yayınları, 2017.
• Erişir, R. Merve - Erişir, Deniz. “Yeni Medya ve Çocuk: Instagram Özelinde “Sharenting”(Paylaşanababalık) Örneği”, Yeni Medya Hakemli Akademik E-Dergi, 4 (2016), 51-62.
• Esen, Arzu. Sosyal Ağlarda Mahremiyetin İfşası: Namık Kemal Üniversitesi Akademisyenleri Üzerine Yapılan Bir Araştırma. Tekirdağ: Namık Kemal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Fichter, Joseph. Sosyoloji Nedir. Çev. Nilgün Çelebi, Anı Yayıncılık, Ankara,2006.
• Güngör, Erol. Değerler Psikolojisi Üzerinde Araştırmalar, İstanbul:Ötüken Yayınları,2010.
• Hacıbekiroğlu, Müberra. Sosyal Medya Kullanımına Bağlı Değişen Mahremiyet Algısı ve Dindarlık İlişkisi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• İder, Saadet. “Yetişkinlerde Mahremiyet Algısının Kaynağına İlişkin Nitel Bir Araştırma”. Marife 19/1 (2019), 109-122.
• İder, Saadet. Mahremiyet Eğitimine İlişkin Sorunlar Üzerine Bir Araştırma. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi,2021.
• İder, Saadet - Tavukçuoğlu, Mustafa. “Mahremiyet Eğitiminde Bir İhtiyaç Analizi: Anne/Baba Eğitimi”. akif 53/1 (2023), 21-40.
• Kalaman, Sefer. “Yeni medya ve mahremiyetin dönüşümü: Facebook Türkiye örneği” Uluslararası Hakemli İletişim ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi 14 (2017), 1-31.
• Karahisar, Tüba. “İnternette Çocukları Bekleyen Riskler ve Medya Okuryazarlığı”, The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication 4/4 (2014), 82-94.
• Kodak, Dilge. “Düşünümsel modernitede mahremiyeti yeniden tanımlamak: Kuşaklararası bir araştırma”. Connectist: Istanbul University Journal of Communication Sciences, 54 (2018), 85-116.
• Köseoğlu, Aslı. ”Tiktok’ta mahremiyet algısının dönüşümü”. İNİF E- Dergi, 8/1 (2023), 172-188.
• Kuşdil, M. Ersin - Kağıtçıbaşı, Çiğdem. ”Türk Öğretmenlerin Değer Yönelimleri ve Schwartz Değer Kuramı”,Türk Psikoloji Dergisi 15/45 (2000), 59-76.
• Kütükoğlu, Elif. “Sosyal Medyada Çocuk Mahremiyeti: Annelerin Mahremiyet Algısı Üzerine Bir Araştırma”. Yeni Medyada Çocuk ve İletişim içinde. Edit. A. M. Kırık. 273-297.Konya: Çizgi Kitabevi, 2019.
• Manavcıoğlu, Korhan. “Kurumsal İletişimde Sosyal Medya Yönetimi: İletişim Sektöründe Sosyal Medya Yönetiminin Algılanmasına Yönelik Bir Analiz”. A. Büyükaslan ve A. Kırık(Ed.) Sosyal Medya Araştırmaları 1/301-335. Konya: Çizgi Kitabevi. 2013.
• Mengüşoğlu, Takiyettin. İnsan Felsefesi. İstanbul: Remzi Kitabevi 1/1988.
• Meydan, Hasan (ed.) Medyada Din ve Değerler. İstanbul: DEM Yayınları, 2021.
• Mücahit, Mustafa. Ailede Mahremiyet Eğitimi. İstanbul: DEM Yayınları, 2023.
• Özçelik, Zeynep B. Müslüman Kadın Ve Sosyal Medya: Başörtülü Dindar Kadınların ‘Mahremiyet’ Algılarındaki Değişimin Sosyal Medya Örneği Üzerinden İncelenmesi, Ankara: Ankara Üniversitesi, İletişim Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Özdemir, Nur. “Bir sosyal kontrol aracı olarak din ve yeni medya”, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 32/3 (2023), 42-50.
• Öztekin, Hülya - Öztekin, Ahmet. “Modernleşme–Mahremiyet İlişkisi ve Siber Mekânda Mahremiyetin Aleniyete Dönüşmesi”. E-Journal of New World Science Academy 5/4 (2010), 526-540.
• Sekmen, Muhsine. “Çocuk Youtuber‟larda Sorunlu Bir Alan: Tüketim ile Mahremiyetin Yitimi”, Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi 8/4 (2019), 3567-3581.
• Şimşek, Turan. “Sosyal Medyada Mahremiyetin İfşası: Instagram Örneği”, Sosyolojik Düşün 4/1 (2019), 11-22.
• Şişman, Nazife. Mahremiyet: Hayatın Sırları ve Sınırları. İstanbul: İnsan Yayınları, 2019.
• Toprak, Ali vd. Toplumsal Paylaşım Ağı Facebook: Görülüyorum Öyleyse Varım, İstanbul: Kalkedon Yayınları, 2009.
• Uysal, Enver. “Değerler Üzerine Bazı Düşünceler ve Bir Erdem Tasnifi Denemesi: İnsanî Erdemler–İslâmî Erdemler”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 12/1 (2003), 51-69.
• Uysal, Enver. “Çağımızda Değer Kaymalarının Doğurduğu Sonuçlar ve Etik Kimliğin Korunması”. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 17/1 (2008), 67-79.
• Ünal, Yavuz vd. (ed.), Din, Gelenek ve Ahlak Bağlamında Mahremiyet Algıları Sempozyum Kitabı Samsun: Ordu İlahiyat Vakfı Yayınları, 2016.
• Yıldırım, Ali - Şimşek, Hasan. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 11. Basım, 2004.
• Yüksel, Mehmet. “Mahremiyet Hakkına ve Bireysel Özgürlüklere Felsefi Yaklaşımlar”. A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 64/1 (2009), 275-298.
• Yüksel, A. Haluk - Kaplan, İsmail. “Üniversite Öğrencisi Sosyal Medya Kullanıcılarının Mahremiyet Algısı”. Anadolu Üniversitesi İletişim Bilimleri Fakültesi Uluslararası Hakemli Dergisi 29/1 (2021), 59-80.