Filistin Direnişinin Şiirle Buluştuğu Bir Hayat: İbrâhîm Tûqân’ın Biyografisi ve Edebî Mücadelesi

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 23, 93 - 111, 15.12.2025

Veysel Öz , Sedat Tuna

https://doi.org/10.54893/vanid.1732453

Öz

Bu çalışma, yirminci yüzyılın ilk yarısında işgal altındaki Filistin’de dünyaya gelen, Filistin davasının yılmaz savunucusu ve millî şairi olarak tanınan İbrâhîm Tûqân’ın hayatı, İngiliz ve Siyonist işgaline karşı mücadelesi ile bazı şiirlerine dair genel bir değerlendirmeyi kapsamaktadır. 1905 yılında, Nablus’ta köklü ve seçkin bir ailede dünyaya gelen İbrâhîm Tûqân, anne tarafından Türk kökenlidir. İlk eğitimini ailesinden alan şair, ilk öğrenimini Reşâdiyye Mektebi’nde, orta öğrenimini ise Matran Mektebi’nde tamamlamıştır. Yükseköğrenim için Beyrut’a giden İbrâhîm Tûqân, Beyrut Amerikan Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ne kaydolmuş; bu üniversiteden mezun olduktan sonra aynı fakültede öğretim görevlisi olarak kısa bir süre çalışmıştır. İbrâhîm Tûqân, üniversite yıllarında ağabeyi Ahmed Tûqân aracılığıyla dönemin önemli edebiyatçılarından bazılarıyla tanışmış ve bu ilişkiler sonucunda “Dâru’n-Nedve” adlı bir edebiyat kulübü kurmuştur. Amerikan Üniversitesi’nde eğitim görmesi nedeniyle Fransızcaya ve Türkçeye çok az aşinalık kazanmış olsa da İngilizceyi akıcı bir şekilde konuşmuş ve İngiliz edebiyatı hakkında derin bilgi edinmiştir. Bu yönüyle, dönemin çağdaş üniversite kültürünü benimsemiş ve bu kültürün izlerini şiirlerinde açıkça yansıtmıştır. Şairlik yeteneği daha öğrencilik yıllarında fark edilen İbrâhîm Tûqân, üniversitede yazdığı şiirlerle “Üniversite Şairi” unvanını almıştır. Özellikle Siyonistler tarafından idam edilen üç genç için kaleme aldığı “Kırmızı Salı” adlı şiiri, onun gelecekte büyük bir şair olacağının habercisi niteliğindedir. Gazel, millî şiir, övgü ve mersiye türlerinde kaleme aldığı şiirlerdeki üslup ve derinlik, onu çağdaşlarından ayırarak edebî çevrelerde özgün bir konuma taşımıştır. İbrâhîm Tûqân, edebî kişiliğiyle sınırlı kalmayarak, mezuniyetinden sonra öğretmenlikten belediyeciliğe, ticaretten radyo programcılığına kadar pek çok farklı alanda çalışmış, Filistin toplumunun farklı kesimleriyle doğrudan temas kurmuş ve böylelikle halkın nabzını tutma imkânı bulmuştur. Yaşadığı coğrafyanın acılarını, halkının umutlarını ve işgale karşı direncini şiirlerine yansıtan İbrâhîm Tûqân, kısa ömrüne rağmen önemli bir edebî miras bırakmıştır. Onun şiirleri, Filistinli gençler arasında büyük bir etki yapmış ve sözlü kültür aracılığıyla dilden dile aktarılmıştır. Eleştirmenler, onu yirminci yüzyılın ilk kırk yılında Arap şiirinin öncülerinden biri olarak değerlendirmiştir. Filistin ve bazı Arap ülkeleri tarafından millî marş olarak benimsenen “Vatanım” şiirinin yanı sıra Kudüs üzerine kaleme aldığı şiirlerle, modern Arap şiirinin en önemli temsilcileri arasında yer almıştır. İbrâhîm Tûqân, kaleme aldığı eserlerde Filistin davasını savunmuş, halkın milliyetçi duygularını pekiştirmiş, vatanı satmak isteyenlere karşı milli bir duruş sergilemiş ve Filistinli şehitlerin anısını onurlandırmıştır. Kısa yaşamına rağmen Arap edebiyatı ve Filistin davası için büyük önem taşıyan İbrâhîm Tûqân, aynı zamanda edebî kimliğe sahip olan Fatvâ Tûqân’ın ve 1970 yılında Ürdün başbakanı olarak görev yapan Ahmed Tûqân’ın kardeşidir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagatı , İslam Tarihi , Filistin Millî Mücadelesi , Şair , İbrahim Tûqân

A Life Where Palestinian Resistance Meets Poetry: The Biography and Literary Struggle of Ibrāhīm Ṭūqān

Öz

This study provides a general overview of the life, resistance against British and Zionist occupation, and poetry—especially his poems about Jerusalem—of Ibrāhīm Ṭūqān a prominent national poet and ardent defender of the Palestinian cause, born in occupied Palestine during the first half of the twentieth century. Born in 1905 into a distinguished and well-established family in Nablus, Ṭūqān was of Turkish descent on his mother’s side. He received his early education at home, completed his primary education at al-Rashādiyya School, and his secondary education at the Matran School. He later moved to Beirut for higher education, enrolling in the Faculty of Arts at the American University of Beirut. Upon graduation, he began working as a lecturer at the same institution. During his university years, through his elder brother Ahmad Ṭūqān, he met several leading literary figures of the time. These relationships led to the founding of a literary club named “Dār al-Nadwa.” Due to his education under the American system, he acquired only limited familiarity with French and Turkish but became fluent in English and gained deep knowledge of English literature. This background helped him adopt the culture of modern academia, which is clearly reflected in his poetry. Ṭūqān’s poetic talent was recognized during his student years, and he earned the title “The Poet of the University” for his early studies. His poem “The Red Tuesday” (al-Thulāthāʾ al-Aḥmar), written in memory of three young men executed by Zionists, heralded his future as a major poet. With his eloquent and profound poems—particularly in the genres of ghazal, national poetry, panegyric, and elegy—he distinguished himself from his contemporaries and secured a unique place in literary circles. Beyond his literary achievements, Ṭūqān worked in various fields following his graduation, including teaching, municipal administration, commerce, and radio broadcasting. These diverse roles allowed him to engage with different segments of Palestinian society and remain in touch with the pulse of the people. He reflected the sufferings of his homeland, the hopes of his people, and the spirit of resistance against occupation in his poetry. Despite his short life, he left behind a significant literary legacy. Ṭūqān's poetry had a profound influence on Palestinian youth and was widely disseminated through oral culture. Critics have regarded him as one of the pioneers of Arabic poetry during the first forty years of the twentieth century. In addition to his famous poem “My Homeland” (Maṭhnī), which was adopted as a national anthem by Palestine and some Arab countries, his poems on Jerusalem placed him among the foremost figures of modern Arabic poetry. In his studies,Ṭūqān passionately defended the Palestinian cause, strengthened the nationalist sentiments of his people, took a firm stance against those willing to sell out the homeland, and honored the memory of Palestinian martyrs. Despite his short lifespan, Ibrāhīm Ṭūqān remains a figure of great significance in both Arabic literature and the Palestinian national movement. He was also the brother of Fadwā Ṭūqān a literary figure in her own right, and Ahmad Ṭūqān who served as Prime Minister of Jordan in 1970.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric , Islamic History , Palestinian National Struggle , Poet , Ibrāhīm Ṭūqān

Kaynakça

• Abbas, İhsân. el-Âmâlü’ş-Şi‘riyye el-Kâmile li-İbrâhîm Tuqân. Beyrut: el-Müessesetü’l-Arabiyye li’d-Dirâsât ve’n-Neşr, 1993. Abbās, Mahmud. Ibrāhīm Ṭūqān: al-Shā‘ir al-Filasṭīnī. Beyrūt: Mu’assasat al-Dirāsāt al-Filasṭīniyya, 1982.
• Al-Osta’h, Adel. “Homeland in Ibrahim Tuqan’s Poetry”. An-Najah University Journal for Research – B (Humanities) 10/1 (1996), 25-35.
• Birsaygılı Mut, Peren. “Bir kardeşlik hikâyesi: İbrahim ve Fatva Tukan” (11 Ağustos 2021), 17, blm. Cins Dergisi.
• Bisharat, George. “Nablus and Its Elite Families under the British Mandate”. Jerusalem Quarterly 4 (1997), 13-22.
• Buzpınar, Ş. Tufan. “Nablus”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/265-268. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Dabbâğ, Mustafa Murad. Bilādu-nā Filasṭīn. Kudüs: Dār al-Hudā, 1973.
• Dabbâğ, Mustafa Murad ed-. Nâblus fî ‘Ahd el-İhtilâl el-Britânî. Beyrut: Dâr el-Kâşif, 1992.
• Ḍayf, Shawqī. Tārīkh al-Adab al-‘Arabī fī al-‘Aṣr al-Ḥadīth. Kāhire: Dār al-Ma‘ārif, 1993.
• Düzdağ, M. Ertuğrul. Üstad Ali Ulvi Kurucu Hatıralar-4. İstanbul: Gonca Yayınevi, 10. Basım, 2020.
• Ferrûh, Ömer. Şâ‘irâni Mu‘âṣırâni İbrâhîm Tuqân ve Ebû’l-Kâsım eş-Şâbbî. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye ve Matbaatühâ, 1954.
• Güzel, Hasan Celal vd. (ed.). Osmanlı’dan Günümüze Filistin Gerçeği. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2001.
• Hakavâtî, Mâcid. İbrâhîm Tuqan el-ʿAmâlü’š-Šiʿriyyah el-Kâmile. Suudi Arabistan: Müessesetü Câizeti Abdilazîz, 2002.
• Hijazi, Yahya. Ibrāhīm Tuqān: A Poet of Resistance. London: Routledge, 1998.
• Hoca Sadeddin. Tâcü’t-Tevârîh. çev. İsmet Parmaksızoğlu. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1992.
• İnalcık, Halil. The Middle East and the Balkans under the Ottoman Empire: Essays on Economy and Society. Bloomington: Indiana University Press, 1993.
• Lūbānī, ʿĪsā al-. Dīwān Ibrāhīm Ṭūqān. Bayrūt: Dār al-Fikr al-Lubnānī, 2. Basım, 1994.
• Mir, Salam. “Palestinian Literature: Occupation and Exile”. Arab Studies Quarterly 35/2 (2013), 110-129. https://doi.org/10.13169/arabstudquar.35.2.0110
• Muslih, Muhammad Y. The Origins of Palestinian Nationalism. New York: Columbia University Press, 1988.
• Nashabe, Hisham. “The Tuqan Family in Nablus: 18th and 19th Century Notables”. Journal of Palestine Studies 6/4 (1977), 61-75.
• Sandıkçı, Cemal. Arap Şiirinin Kur’an Lafızlarını Anlamaya Etkisi. Samsun: Üniversite Yayınları, 2025.
• Tâhâ, el-Mutavakkil. Hadâiku İbrâhîm: Evrâku İbrâhîm Tûkân ve Resâiluhu ve Dirâsât fî Şi‘rih. Beyrut: el-Muʾassasah al-ʿArabiyyah li’l-Dirâsât, 2004.
• Tamari, Salim. “Ibrahim Tuqan: Poet of Palestine.” Journal of Palestine Studies 50/2 (2021), 43-59.
• Tarîfî, Yûsuf Atâ et-. İbrâhîm Tuqan Ḥayâtuhû ve Şiʿruhû. Amman: Al-Ahlia, 2008.
• Tuqan, Fadwâ. Rihletî el-Murra: Sîratî ez-Zâtiyye. Beyrut: Dâr el-Âdâb, 1985.
• Tûqân, İbrâhîm. Dîvân İbrâhîm Tûqân. ed. Ahmed Tûqân. Beyrut: Dârü’ş-Şark el-Cedîd, 1955.
• “The Song That Inspired the Arab World | The Palestinian Museum”. Erişim 18 Eylül 2025. https://palmuseum.org/en/museum-from-home/stories-from-palestine/song-inspired-arab-world