Türkiye'ye Gelen Soykırım Mağduru Gazzeliler: Travmaları, Dini Başa Çıkma Deneyimleri ve Gelecek Beklentilerine Dair Nitel Bir Araştırma

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 23, 57 - 72, 15.12.2025

Muhammed Kızılgeçit , Fatih Kurt , Kemal Şamlıoğlu , Fatma Betül Toprak , Arzu Tacer , Muhammed Berat Gecit , Mine Bektaş , Tuba Acar , Ümran Güler

https://doi.org/10.54893/vanid.1741611

Öz

Bu çalışma, İsrail'in Ekim 2023'te Gazze'ye düzenlediği saldırılardan etkilenen Filistinli bireylerin travmatik deneyimlerini, dini başa çıkma stratejilerini ve gelecek beklentilerini araştırmaktadır. Araştırmada nitel bir metodoloji kullanılmış ve Gazze'de savaştan etkilenen sekiz katılımcı ile yarı yapılandırılmış görüşmeler yapılmıştır. Gazze'deki İsrail işgalinden doğrudan etkilenen ve savaşla ilgili travmayı kişisel olarak deneyimleyen katılımcıları seçmek için amaçlı örnekleme kullanılmıştır. Bu araştırma, bu tür travmatik deneyimlerin psikolojik sonuçlarını ve dinin bir başa çıkma mekanizması olarak hizmet etmedeki rolünü araştırmaktadır. Araştırmada elde edilen veri setinin analizinde "Savaşın İzleri" ve "Hayata İnançla Bağlanmak" temalarına ulaşılmıştır. "Savaşın İzleri" temasında "Derin Yaralar" ve "Travma Sonrası Stres Bozukluğu" kodları yer almaktadır. "Hayata İnançla Bağlanmak" temasında ise "Tanrı'ya Dayanmak ve Güvenmek", "Deneme" ve "Geleceğe Umutla Bakmak/Geleceğe Umutla Bakmamak" kodları yer almaktadır. Katılımcılar yoğun korku, üzüntü ve umutsuzluk gibi travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) ile uyumlu semptomlar sergileyerek ciddi psikolojik sıkıntı yaşadıklarını bildirmişlerdir. Katılımcıların deneyimleri arasında yas, yaralanma, yıkım ve sürekli tehditlere maruz kalma yer almaktadır. Katılımcıların karşılaştığı bariz zorluklara rağmen, dini inançlar ve uygulamalar önemli başa çıkma mekanizmaları olarak ortaya çıkmıştır. Geleceğe ilişkin bakış açıları çeşitlilik göstermektedir. Bazı katılımcılar Gazze'nin yakın zamanda iyileşeceğine ve akrabalarıyla yeniden bir araya gelme ihtimaline dair güçlü bir inanç ifade ederek olumlu bir bakış açısına sahiptir. Diğerleri ise süregelen travma ve istikrarsızlığın şekillendirdiği belirsizlik ve umutsuzluk duygularını ifade etmiştir. Bulgular, savaş sonrasında travma ve inancın ikili etkisini vurgulamaktadır. Dini başa çıkma stratejilerinin önemli bir dayanıklılık kaynağı olarak tanımlandığı açıktır. Ayrıca, gelecek beklentilerinin, özellikle de umutlu bir geleceğe olan inancın, iyileşme süreci üzerinde önemli bir etkiye sahip olduğu gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Din Psikolojisi , Dini Başa Çıkma , Gazze , Travma , Savaş Mağdurları , Gelecek Beklentileri

Genocide Victim Gazans Arriving in Turkey: A Qualitative Study on Their Trauma, Religious Coping Experiences and Future Prospects

Öz

This study explores the traumatic experiences, religious coping strategies and future prospects of Palestinian individuals affected by Israeli attacks on Gaza started in October 2023. A qualitative methodology was used and semi-structured interviews were conducted with eight war-affected participants from Gaza. In this research, purposive sampling was used to select participants who were directly affected by Israeli occupation in Gaza and had personally experienced war-related trauma. This research explores the psychological consequences of such traumatic experiences and the role of religion in serving as a coping mechanism. In the analysis of the data set obtained in the study, the themes of "Scars of War" and "Connecting to Life with Faith" were reached. The "Scars of War" theme includes the codes "Deep Wounds" and "Posttraumatic Stress Disorder". In the theme of "Connecting to Life with Faith", there are the codes of "Leaning on and Trusting God", "Trial" and "Looking to the Future with Hope/Not Looking to the Future with Hope". Participants reported severe psychological distress, exhibiting symptoms consistent with post-traumatic stress disorder (PTSD), including intense fear, sadness, and hopelessness. Subjects' experiences included bereavement, injury, devastation, and exposure to constant threats. Despite the obvious challenges faced by the subjects, religious beliefs and practices emerged as important coping mechanisms. Perspectives on the future varied. Some participants had a positive outlook, expressing a strong belief in the imminent recovery of Gaza and the possibility of being reunited with their relatives. Others expressed feelings of uncertainty and hopelessness shaped by ongoing trauma and instability. The findings emphasize the dual impact of trauma and faith in the aftermath of war. It is clear that religious coping strategies have been identified as important sources of resilience. Furthermore, future expectations, particularly belief in a hopeful future, have been shown to have a significant impact on the healing process.

Anahtar Kelimeler

Psychology of Religion , Religious Coping , Gaza , Trauma , War Victims , Future Expectations

Kaynakça

• Afana, Abdelhamid J. vd. “Coping with Trauma and Adversity Among Palestinians in the Gaza Strip: A qualitative, Culture-Informed Analysis”. Journal of Health Psychology 25/12 (2020), 2031-2048. https://doi.org/10.1177/1359105318785697
• Ağılkaya Şahin, Zuhal. Psikoloji ve Psikoterapide Din. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 1. Basım, 2024.
• Ai, Amy Lee vd. “The Effect of Religious-Spiritual Coping on Positive Attitudes of Adult Muslim Refugees From Kosovo and Bosnia”. International Journal for the Psychology of Religion 13/1 (2003), 29-47. https://psycnet.apa.org/doi/10.1207/S15327582IJPR1301_04
• Al-Krenawi, Alean vd. “Mental Health and Violence/Trauma in Palestine: Implications for Helping Professional Practice”. Journal of Comparative Family Studies 35/2 (01 Mayıs 2004), 185-209. https://doi.org/10.3138/jcfs.35.2.185
• Ano, Gene - Vasconcelles, Erin. “Religious Coping and Psychological Adjustment to Stress: a Meta-Analysis”. Journal of Clinical Psychology 4/61 (2005), 469-473.
• Arı, Yılmaz. “Gölgede Kalan Yıkım: İsrail’in Devlet Destekli Terörü ve Soykırım Trajedisi Tarihi”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/2 (15 Eylül 2024), 639-665. https://doi.org/10.51702/esoguifd.1491769
• Arı, Yılmaz - Turan, Mustafa. “A Crime Against Humanity and the Tragedy of Genocide: An Evaluation That Israel Should Be Sued for State Terrorism Against Palestinians”. Uluslararası Dorlion Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1/2 (2023), 445-465, https://doi.org/10.5281/ZENODO.10429568
• Atalay, Gül Esra. “Şiddeti Haber Yapmak: Gazeteciler ve Travma”. Marmara İletişim Dergisi 2/28 (2017), 21-32.
• Barnes, Jim. Temel Biyolojik Psikoloji. çev. Özlem Yıldırım vd. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2023.
• Bayraktar, Seda. Psikolojik Travma. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2016.
• Buheji, Mohamed. “Avoiding Resilience Fatigue- Navigating ‘Collective Pain’ and ‘Collective Happiness’ in Gaza (War of 2023/2024)”. International Journal of Psychology and Behavioral Sciences 14/1 (2024), 22-33. https://doi.org/10.5923/j.ijpbs.20241401.03
• Burton, HJ. vd. “Social Support as a Mediator of Psychological Dysfunctioning and a Determinant of Renal Failure Outcomes”. Clin Exp Dial Apheresis 7/4 (1983), 371-389. https://doi.org/10.3109/08860228309076064
• Creamer, Mark vd. “Psychometric Properties of the Impact of Event Scale—Revised”. Behaviour Research and Therapy 41/12 (Aralık 2003), 1489-1496. https://doi.org/10.1016/j.brat.2003.07.010
• Creshwell, John W. Araştırma Deseni. Ankara: Eğiten Kitap, 3. Basım, 2017.
• deMarrais, Kathleen B. - Stephen D. Lapan (ed.). Foundations for Research. Routledge, 2003. https://doi.org/10.4324/9781410609373
• Diener, Ed vd. “New Measures of Well-Being: Flourishing and Positive and Negative Feelings”. Social Indicators Research 39 (2010), 247-266. https://doi.org/10.1007/978-90-481-2354-4-12
• Dürü, Çağay. Travma Sonrası Stres Belirtileri ve Travma Sonrası Büyümenin Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi ve Bir Model Önerisi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
• Elbedour, Salman vd. “Post-traumatic Stress Disorder, Depression, and Anxiety Among Gaza Strip Adolescents in the Wake of the Second Uprising (Intifada)”. Child Abuse & Neglect 31/7 (2007), 719-729. https://doi.org/10.1016/j.chiabu.2005.09.006
• Emmons, Robert A. Teşekkür Ederim (Mutluluğun Anahtarı Şükretmek). çev. Neslihan Kül. İstanbul: Doğan Kitap, 2009.
• Erdemir, D. Lübnan’daki Filistinli Mültecilerde Travma Sonrası Stres Bozukluğu, Psikolojik Dayanıklılık ve Dini Başa Çıkma. Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2024.
• Frazier, Patricia vd. “Positive and Negative Life Changes Following Sexual Assault.” Journal of Consulting and Clinical Psychology 69/6 (2001), 1048-1055. https://doi.org/10.1037/0022-006X.69.6.1048
• Garbarino, James. “Challenges We Face in Understanding Children and War: A Personal Essay”. Child Abuse & Neglect 17/6 (Ocak 1993), 787-793. https://doi.org/10.1016/s0145-2134(08)80009-9
• Ghaddar, J. J. “Palestine as Provenance: Archiving against Genocide from Gaza to South Lebanon (Jabal Amil)”. Archival Science 25/3 (Eylül 2025). https://doi.org/10.1007/s10502-025-09484-y
• Gürsu, Orhan. “Kötülüğün Sıradanlaştırılması: Gazze Soykırımı Bağlamında Psikolojik Bir Analiz”. Burdur İlahiyat Dergisi 8 (28 Haziran 2024), 130-149. https://doi.org/10.59932/burdurilahiyat.1476096
• Hamamra, Bilal vd. “The Anxiety of Death and the Loss of Loved Ones During Genocide in Gaza”. OMEGA - Journal of Death and Dying (2025), 1-17. https://doi.org/10.1177/00302228251334277
• Haspolat, Ayperi. Travma Sonrası Stres Belirtileri ve Travma Sonrası Büyüme: Temel İnançlardaki Değişim, Ruminasyonlar ve Bilgece Farkındalığın Rolü. Ankara: Başkent Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• K. Çelik, Aynur. “Deprem Sonrası Travma Belirtileri, Umut ve İyi Oluş Arasındaki İlişkinin İncelenmesi”. TRT Akademi Dergisi 8/18 (2023), 574-591.
• Karancı, Nuray vd. Psikolojik Sağlığımızı Nasıl Koruruz?-II. Ankara: ODTÜ Geliştirme Vakfı Yayınları, 2007.
• Kardaş, Ferhat - Tanhan, Fuat. “Van Depremini Yaşayan Üniversite Öğrencilerinin Travma Sonrası Stres, Travma Sonrası Büyüme ve Umutsuzluk Düzeylerinin İncelenmesi”. Van Yüzüncü Yıl Eğitim Fakültesi Dergisi 15/1 (2018), 1-36.
• Khamis, Vivian. “Coping with War Trauma and Psychological Distress among School-Age Palestinian Children.” The American Journal of Orthopsychiatry 85/1 (2015), 72–79. https://doi.org/10.1037/ort0000039
• Kızılgeçit, Muhammed. Din Psikolojisinin 300’ü. Ankara: Otto Yayıncılık, 2. Basım, 2020.
• Kızılgeçit, Muhammed vd. “Gazze Saldırılarının Türkiye’deki Yankıları: Psikososyal ve Dinî Başa Çıkma Stratejileri”. darulfunun ilahiyat 36/1 (09 Mayıs 2025), 235-269. https://doi.org/10.26650/di.2025.36.1.1643486
• Kızılgeçit, Muhammed - Gecit, Muhammed Berat. “Üniversite Öğrencilerinde Dindarlık (Ağrı Örneği)”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24/24 (2023), 117-144. https://doi.org/10.51553/bozifder.1343602
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. Çev. Halil Altuntaş – Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Basım, 2011.
• Lazarus, Richard S. - Folkman, Susana. Appraisal and Coping. New York: Springer. New York: Springer, 2. Basım, 1984.
• Merriam, Sharan B. Nitel Araştırma. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 3. Basım, 2018.
• Nearchou, Finiki - Douglas, Ellen. “Traumatic Distress of COVID-19 and Depression in the General Population: Exploring the Role of Resilience, Anxiety, and Hope”. Int J Environ Res Public Health 18/16 (2021), 8485. https://doi.org/10.3390/ijerph18168485
• Nijim, Mohammed. “Genocide in Palestine: Gaza as a Case Study”. The International Journal of Human Rights 27/1 (02 Ocak 2023), 165-200. https://doi.org/10.1080/13642987.2022.2065261
• Özdoğan, Öznur. “Değer Odaklı Manevi Güçlenme ve Bakım Programının Geliştirilmesi ve Uygulanması”. 5. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi Bildiriler Kitabı içinde. 913-918. Üsküp, Makedonya: Sageya Yayınları, 2019.
• Özdoğan, Öznur. “Pastoral Psikoloji”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 47/2 (2006), 127-141.
• Özek, Ali. Kur’an- Kerim ve Açıklamalı Meali. 2 Cilt. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 27. Basım, 1993.
• Öztürk, Mücahit. Çocuk Psikiyatristi. İstanbul: Uçurtma Yayınları, 2021.
• Özyanik, Tuğba - Tarlaci, Sultan. “Toplumsal Travma Döneminde Travma Sonrası Gelişim ve Temel İnançlardaki Sarsılmalar”. Gelişim ve Psikoloji Dergisi 3/6 (28 Şubat 2023), 121-142. https://doi.org/10.51503/gpd.1041345
• Pargament, Kenneth I. vd. “Methods of Religious Coping with the Gulf War: Cross-Sectional and Longitudinal Analyses”. Journal for the Scientific Study of Religion 56/4 (1994), 519-543. https://doi.org/10.2307/1386494
• Polat, Mehmet Vehbi. Tükenmişlikle Başa Çıkmada Maneviyat. Ankara: Son Çağ Yayınları, 2022.
• S. Demirkan, Fatma. “Organ Kaybı Yaşayan’ın Manevi Yaşam Olguları Üzerine Nitel Bir Araştırma”. Din Psikolojisi:Teori, Güncel Araştırmalar, ve Yeni Eğilimler. 75-137. İstanbul: Dem Yayınları, 2020.
• Sanea, Mihaliyevic vd. “Hopelessness, Suicidality And Religious Coping İn Croatian War Veterans With PTSD”. Psychiatria Danubina 3/24 (2012), 294-295.
• Schnitker, Sarah. “An Examination of Patience and Well-Being”. The Journal of Positive Psychology 7/4 (2012), 263-280. http://dx.doi.org/10.1080/17439760.2012.697185
• Selçuk, Ayşe Bilge. Psikolojik Sağlamlık. İstanbul: Kronik Kitap, 2023.
• Senadin, Fadilpašić vd. “Relationship of Religiousness and Religious Coping with Quality of Life among War Trauma Survivors”. Psychiatria Danubina 3/29 (2017), 291-301. https://doi.org/10.24869/psyd.2017.291
• Snyder, C. R. “Hope Theory: Rainbows in the Mind”. Psychological Inquiry 13/4 (2002), 249-275. https://doi.org/10.1207/S15327965PLI1304_01
• Storr, Carla L. vd. “Childhood Antecedents of Exposure to Traumatic Events and Posttraumatic Stress Disorder.” American Journal of Psychiatry 164/1 (2007), 119-125. https://doi.org/10.1176/ajp.2007.164.1.119
• Tarhan, Sinem - Bacanlı, Hasan. “İlkokuldan Üniversiteye Umut Kavramının Tanımlanması Üzerine Nitel Bir Çalışma”. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi - 4/2 (2016), 86-112.
• Taylor, Steven vd. “The Structure of Posttraumatic Stress Symptoms.” Journal of Abnormal Psychology 107/1 (Şubat 1998), 154-160. https://doi.org/10.1037/0021-843X.107.1.154
• Thabet, A. A. vd. “Exposure to War Trauma and PTSD among Parents and Children in the Gaza Strip”. European Child & Adolescent Psychiatry 17/4 (Haziran 2008), 191-199. https://doi.org/10.1007/s00787-007-0653-9
• Thabet, Abdel Aziz Mousa vd. “Trauma, PTSD, Anxiety, and Coping Strategies Among Palestinians Adolescents Exposed to War on Gaza”,. The Arab Journal of Psychiatry 25 (2014), 71-82. https://psycnet.apa.org/doi/10.12816/0004117
• Tokur, Behlül. İmtihan Psikolojisi: Var Olmanın Hakkını Vermek: İmtihan. Ankara: Fecr Yayınları, 2018.
• Uchida, Yukiko vd. “Changes in Hedonic and Eudaimonic Well-Being After a Severe Nationwide Disaster: The Case of the Great East Japan Earthquake”. Journal of Happiness Studies 15 (2014), 207-221. http://dx.doi.org/10.1007/s10902-013-9463-6
• Uğurluoğlı, Dilruba - Erdem, Ramazan. “Travma Geçiren Bireylerin Spiritüel İyi Oluşlarının Travma Sonrası Büyümeleri Üzerine Etkisi”. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 21/3 (2019), 833-858. https://doi.org/10.16953/deusosbil.507731
• Uygur, Ali Engin. Değerler Sisteminin (Dini Başa Çıkma, Affedicilik ve Emmons Şükür Ölçekleri Açısından) Anksiyete Duyarlılığı Üzerindeki Yordayıcı Etkisi: Metakognisyonların Aracı Rolü. İstanbul: Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Uysal, Burcu (ed.). Travma ve Psikoterapiler. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2023.
• Veracini, Lorenzo. “Genocide in Gaza and the End of Settler Colonialism”. The Journal of Imperial and Commonwealth History, 1-16. https://doi.org/10.1080/03086534.2025.2501221
• Yavuz, Tuğba. Hemodiyaliz Hastalarında Sabır ve Yaşam Memnuniyeti İlişkisi. Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Yıldırım, Ali - Şimşek, Hasan. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 8. Basım, 2011.