Çoras Hedis Adlı Eserin Christiane Nord’un Çeviri Odaklı Metin Analizi Modeline Göre Değerlendirilmesi

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 23, 203 - 222, 15.12.2025

Ahmet Kırkan

https://doi.org/10.54893/vanid.1746993

Öz

Hadis, Müslümanlar için kutsal kitap Kur’an’ı Kerim’den sonraki en önemli kaynaktır. Peygamberin yaşadığı dönemde yazılmaya, ezberlenmeye ve nakledilmeye başlanan hadisler, peygamberin vefatından sonra hızlı ve hassas bir şekilde koruma altına alınmıştır. Hadislerin derleme çalışmalarından sonra, bu işle uğraşan âlimler, külliyattan önemli gördükleri metinleri seçmişler ve kırk hadis eserlerini meydana getirmişlerdir. Kırk hadis geleneği sekizinci yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkmıştır. Ortaya çıkan kırk hadis eserlerinden belki de en meşhuru İbnü’s-Salâh eş-Şehrezûrî’nin (ö. 643/1245) başladığı ve İmam Nevevi’nin (ö. 676/1277) tamamladığı el-Erbaʿûne’n-Neveviyye adlı eserdir. Süreç içerisinde, dini ilimlerin farklı dallarında kullanılan hadis seçkilerinden oluşan tematik kırk hadis kitapları da ortaya çıkmıştır. Kürtçede kırk hadis yazma geleneği yenidir. Bilindiği kadarıyla Kürtçe kaleme alınan ilk kırk hadis eserleri ancak geçen yüzyılda ortaya çıkmıştır. Bu çalışmalardan birisi de Mela Faruq Baynal tarafından yapılmış olan Zazaca eserdir. Baynal’ın çeşitli hadis kaynaklarından yararlanarak ortaya koyduğu hadis seçkisi alanında yapılmış ilk telif çalışmalarından biri olduğu için önemlidir. Eser, kaynak dilden Zazacaya çevrilmiş; dini mesajın, Zazalar arasında yaygınlaşması hedeflenmiştir. Çalışmanın temel konusu Baynal’ın söz konusu çevirisini nasıl yaptığını ortaya koymaktır. Eldeki eser daha önce çeviribilim açısından değerlendirilmediğinden, böyle bir çalışmaya gerek duyulmuştur. Çalışmanın amacı Baynal tarafından Zazaca yazılmış Çoras Hedis adlı eseri C. Nord’un çeviri odaklı metin analizi modeline göre değerlendirmektir. C. Nord’un çeviri modeli metin merkezli bir modeldir. Bu modelde birçok ayrıntı vardır, çalışma bu modelin temel ilkelerinden sadakat, uygunluk ve hedef odaklılık ilkelerine göre incelenmiştir. Çalışmada kırk hadis geleneğinden bahsedilmiş, Kürtçe yazılmış kırk hadis eserleri ele alınmış, konu eserdeki Zazaca kırk hadis çevirileri incelenmiştir. Çoras Hedis adlı eserde yer alan metinler, çeviribilimsel açıdan incelenmiş, sözcük seçiminde yapılan hatalar varsa belirtilmiş, alternatif çeviriler verilerek sentaktik ve semantik önerilerde bulunulmuştur. Çalışmada açıklama, inceleme, tanık gösterme, örneklendirme, karşılaştırma gibi metot ve teknikler kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hadis , Kırk Hadis , Kürtçe , Zazaca , Nord Çeviri Modeli

An Evaluation of the Study Çoras Hedis According to Christiane Nord’s Translation Oriented Text Analysis Model

Öz

Hadīth is the most important source for Muslims after the holy book, the Qur'an. Hadīths, which began to be written down, memorised and transmitted during the Prophet's lifetime, were quickly and carefully preserved after his death. After compiling the hadiths, the scholars engaged in this work selected the texts they considered important from the collection and produced forty hadith works. Perhaps the most famous of the forty hadīth studies that emerged is the study entitled al-Arba'un al-Nawawiyya, which was started by Ibn al-Ṣalāḥ al-S̲h̲ahrazūrī (d. 643/1245) and completed by Imām al-Nawawī (d. 676/1277). Over time, thematic books of forty hadīths, consisting of selected hadīths used in different branches of religious sciences, also emerged. The tradition of writing forty hadīths in Kurdish is new. As far as is known, the first studies of forty hadīths written in Kurdish only appeared in the last century. One of these studies is the Zāzākī study by Mela Faruq Baynal. Baynal's selection of hadīths, compiled from various hadīth sources, is significant as it is one of the first original studies in this field. The study has been translated from the source language into Zāzākī, with the purpose of spreading the religious message among the Zāzās. The main focus of this study is to reveal how Baynal carried out the translation in question. As the study in question has not previously been evaluated from the perspective translation studies, such a study was deemed necessary. The purpose of this study is to evaluate the study entitled Çoras Hedis, written in Zāzākī by Baynal, according to C. Nord's translation-oriented text analysis model. C. Nord's translation model is a text-centred model. This model has many details, and the study has been examined according to the basic principles of this model: fidelity, appropriateness, and target-orientedness. The study mentions the tradition of forty hadīths, examines forty hadīth studies written in Kurdish, and analyses the Zāzākī translations of the forty hadīths in the study. The texts in the study entitled Çoras Hedis were examined from a translation studies perspective, errors in word choice were indicated, alternative translations were provided, and syntactic and semantic suggestions were made. Methods and techniques such as explanation, examination, witnessing, exemplification, and comparison were used in the study.

Anahtar Kelimeler

Hadith , Forty Hadiths , Kurdish , Zazaki , Nord Translation Model

Kaynakça

• Aclûnî, İsmail b. Muhammed b. Abdulhadi. Keşfu’l-hafâ ve’l-müzîlü’l-ilbâs. Beyrut: Mektebetu’l-Asriyye, 2000.
• Afşin, Mela Ahmet-el-Amidi, Mela Zeynelabidin. Tercuma Erbeîna Îmam Newewî. Diyarbakır: Mektebetu Seyda, 2016.
• Baynal, Mela Faruq. Çoras Hedis. İstanbul: Neşırxaneyê Vir, 2021.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm. Sahîh’u’l-Buhârî. nşr. Muhammed Alî el-Kutb ve Hişam el-Buhârî, Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye, 2008.
• Çeliktaş, Sami. Wergera Edebî Di Kurdî De: Dahûrandinek Li Dor Modela Wergerê Ya Christiane Nordê. Bingöl: Bingöl Üniversitesi, Yaşayan Diller Enstitüsü, Doktora Tezi, 2024.
• Çeliktaş, Sami - Ertekin, M. Zahir. “Dahûrandina Wergera Kurdî Ya Heft Haîkûyên Jack Kerouac Li Dor Modela Analîza Tekstê Ya Werger-Navend A Christiane Nordê”. Kurdiyat 2024/10 (2024).
• Dîlovan, Selman. Çil Hedîs. İstanbul: Nûbihar Yayınları, 1999.
• Doskî, Tehsîn Îbrahîm. Çil Hedîsên İmam Newewî Wergêran û Şîrovekirin di Gel Temamiya wan ya İbn Recebê Henbel, y.y. 2011.
• Dündar, M. Said. Pertewa Çil Hedîsan. İstanbul: Nûbihar Yayınları, 2012.
• Ebdo, Sêfidîn Ehmed. Ferhenga Ronak Kurdî-Erebî Bi Zarava Kurmancî. Dimeşq: Daru’z-Zeman, 2007.
• Ebû Davud, Süleyman b. el-Eş‘as b. İshak el-Ezdî es-Sicistânî. Suneni Ebi Davud. nşr. Salih b. Abu'l-Aziz b. Muhammed b. İbrahim Al eş-Şeyh, Riyad: Daru’s-Selam li’n- Neşr, 1999.
• Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kūb b. Muhammed, Fîrûzâbâdî. el-Ḳāmûsü’l-muḥîṭ. Beyrut: Daru’l-Marife, 2011.
• Erkan, Arif. Arapça-Türkçe Büyük Sözlük. İstanbul: Yasin Yayınevi, 2006.
• Grûba Xebate ya Vateyî. Türkçe-Kırmancca (Zazaca) Sözlük Ferheng-Kirmanckî (Zazakî). İstanbul: Vate Yayınları, 2019.
• Ğewri, Abdulmacid. Mu’cemu’l-mustelehati’l-hedis. Dimeşq-Beyrut: Daru İbni Kesir, 2007.
• İbni Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed. Müsnedü'l-İmamî Ahmed b. Hanbel, thk: Şuayb el-Arnaût vd., Beyrut: Müessetü'r-Risale, 2001.
• İbni Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Kazvînî. Sunenu İbni Mâce. nşr. Salih b. Abu'l-Aziz b. Muhammed b. İbrahim Al eş-Şeyh, Riyad: Daru’s-Selam li’n- Neşr, 1999.
• İsfehani, Rağıb. Müfredât Kur’ân Kavramları Sözlüğü. İstanbul: Çıra Yayınları, 2010.
• Kalaç, Rıdvan. “el-Ermeyûnî (ö.958/1551) ve İhlâs Sûresi’nin Faziletine Dair Kırk Hadisi”. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi/Journal of Oriental Scientific Research (JOSR) 10/4 (22) (Aralık 2008), 1276-1305.
• Kanarya, Bayram. “Kürtçe Telif Edilen Hadis Müktesebatı Üzerine”. Kürtçede İslami İlimler. Van: Peywend Yayınları, 2021.
• Karahan, Abdülkadir. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2022.
• Kırkan, Ahmet. “Çewres Hedîs”. Nûbihar 118 (2012).
• Muslim, Ebu’l-Huseyn Muslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. Saḥîḥ’u’l-Muslim. nşr. Salih b. Abu'l-Aziz b. Muhammed b. İbrahim Al eş-Şeyh, Riyad: Daru’s-Selam li’n- Neşr, 2000.
• Mutçalı, Serdar. Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık, 2013.
• Nesaî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. Suneni Nesai. nşr. Salih b. Abu'l-Aziz b. Muhammed b. İbrahim Al eş-Şeyh, Riyad: Daru’s-Selam li’n- Neşr, 1999.
• Nord, Christiane. Text Analysis in Translation, Theory Methodology, and Didactic Application of a Model for Translation-Oriented Text Analysis. Amsterdam: Amsterdamer Publikationen zur Sprache und Literatur, 1991.
• Penrice, John. Kur’ân Sözlüğü. İstanbul: İşaret Yayınları, 2010.
• Raková, Zuzana. Çeviri Kuramları. Dijital: Yusuf Polat Yayınevi, 2016.
• Stolze, Radegundis. Çeviri Kuramları -Giriş-. İstanbul: Değişim Yayınları, 2013.
• Şenateş, Şaban. Ferhengê Zazakî. İstanbul: Nûbihar, 2022.
• Tarînî, Molla Burhan. Çil Hedisên Qudsî. Diyarbakır: Mektebetu Seyda, 1435.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd) b. Musa. Câmiʿu’t-Tirmizi. nşr. Salih b. Abu'l-Aziz b. Muhammed b. İbrahim Al eş-Şeyh, Riyad: Daru’s-Selam li’n- Neşr, 1999.
• Yıldırımçakar, Ziyattîn. Werger Wek Kirineke Çandî. Van: Peywend Yayınları, 2021.