Daqīq al-Kalām in Early Period Ashʿariyya

Yıl 2020, , 50 - 67, 15.06.2020

Metin Yıldız

https://doi.org/10.5281/zenodo.3894276

Öz

In this article, the subject of daqīq al-kalām will be tried to be eludicated in early period Ashʿariyya. Since the science of Kalām became systematic, its subjects have been generally dealt with in a binary classification as daqīq al-kalām and jalīl al-kalām. While daqīq al-kalām corresponds to the field of physics such as the universe, elements of the universe, substance, attribute, object, jalīl al-kalām corresponds to the metaphysical field which is related to divinity, prophethood and sam'iyyāt. Formed in hijr the fourth century, the Ashʿarī school of theology has systematically handled physics and metaphysics subjects, particularly the subject of existence. In early period Ashʿariyya Kalam a wide coverage has been given to the subjects of daqīq al-kalām corresponding Kalām to field of physics. In this study, our aim is to present thought of the daqīq al-kalām which includes the God-universe relation of early period Ashʿariyya, later-existance of the universe and its elements, object, substance and attribute. In discussing the relationship between God-universe, it will be mentioned whether the kalām atomism, which was used by Mu‘tazila before, was also adopted in the kalām of Ashʿarī or not. Likewise, causality discussions on the subjects of whether there is an obligation in the operation of the Universe or not, will be handled. We hope this study to reveal the originality of the early period Ashʿarī kalām in the field of daqīq al-kalām and contribute to the literature by opening doors into new studies. In the study, literature review, comparison and text analysis method have been used, and the subject has been limited in terms of early period Ash’ariyya.

Anahtar Kelimeler

Kalām, the Ashʿariyya, Daqīq al-kalām, the Universe, Causality

Erken Dönem Eş‘ariyye’de Dakîku’l-Kelâm

Öz

Bu makalede Erken dönem Eş‘ariyye’de dakîku’l-kelâm konusu izah edilmeye çalışılacaktır. Kelâm ilminin sistematik hale gelişinden itibaren konuları genellikle dakîku’l-kelâm ve celîlu’l-kelâm şeklinde ikili bir tasnifle ele alınmıştır. Dakîku’l-kelâm, konusu itibariyle âlem, âlemin unsurları, cevher, araz, cisim gibi fizik alanına tekabül ederken celîlu’l-kelâm ise uluhiyyet, nübüvvet ve sem’iyyât ile ilişkili olan metafizik alana tekabül etmektedir. Hicrî dördüncü asırda teşekkül eden Eş‘arî kelâm okulu varlık konusu başta olmak üzere fizik ve metafizik konuları sistematik bir şekilde ele almıştır. Erken dönem Eş‘arî kelâmında kelâm ilminin fizik alanına tekabül eden dakîku’l-kelâm konularına epeyce yer verilmiştir. Bu çalışmada amacımız erken dönem Eş‘ariyye’nin Allah-âlem ilişkisi, âlemin hudûsu ve unsurları, cisim, cevher ve araz gibi meseleleri içeren dakîku’l-kelâm anlayışını sunmaktır. Allah-âlem ilişkisini ele almada daha önceleri Mu‘tezile tarafından kullanılan kelâm atomculuğunun Eş‘arî kelâmında da benimsenip benimsenmediğine değinilecektir. Aynı şekilde Âlemin işleyişinde bir zorunluluğun olup olmadığı meselesini konu edinen illiyet/nedensellik tartışmaları da ele alınacaktır. Bu çalışmanın erken dönem Eş‘arî kelâmının dakîku’l-kelâm alanındaki özgünlüğünü ortaya koymasını ve yeni çalışmalara kapı aralayarak literatüre bir katkı sunmasını umuyoruz. Çalışmada literatür taraması, mukayese ve metin analizi yöntemi kullanılmış olup konu erken dönem Eş‘ariyye ile sınırlandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Eş’ariyye, Bâkıllânî, Dakîku’l-kelâm, Âlem, Nedensellik

Kaynakça

• Abdul Hay, M. “Eş‘arilik”. çev. Ahmet Ünal. İslâm Düşüncesi Tarihi. ed. M.M. Şerif. 1/255-277. İstanbul: İnsan Yayınları, 1990.
• Avn, Faysal Budeyr. Fikratü’t-tabiiyye: fi felsefeti’l-İslâmiyye mea beyâni mesâdiriha. b.y.: Mektebetu’l-Hürriyeti’l-Hadise, 1980.
• Bâkıllânî el-Kâdî Ebûbekir Muhammed İbnu’t-Tayyib İbn el-. Kitâbu’l-Beyân ani’l-fark beyne’l-mu’cizât ve’l-kerâmât ve’l-hiyel ve’l-kehânet ve’n-nârincât. nşr. Richard J. McCarty (Beyrut: el-Mektebetü'ş-şarkiyye, 1958.
• Bâkıllânî, el-Kâdî Ebûbekir et-Tayyib el-Basrî el-. Kitâbu Temhîdi'l-evâil ve telhîsu'd-delâil. thk. İmaduddîn Ahmed Haydar. Beyrût: Müessesetü'l-Kütübi's-Sekâfiyye, 1987.
• Bâkıllânî, el-Kâdî Ebûbekir et-Tayyib el-Basrî el-. el-İnsâf fîmâ yecibu i'tikâduhu ve lâ yecûzu el-cehlu bihi. thk. Muhammed Zahid İbn Hasan el-Kevserî. Kahire: el-Mektebetu'l-Ezheriyye li't-Turâs, 2000.
• Bulğen, Mehmet. “Klasik Dönem Kelâmında Dakīku’l-Kelâmın Yeri ve Rolü”. İslâm Araştırmaları Dergisi 33 (2015), 39-62.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn el-. Kitâbu’l-İrşâd ilâ kavâtii’l-edille fî usûl’l-i‘tikâd. thk. Muhammed Yusuf Mûsâ - Ali Abdulmunim Abdulhamid. Bağdat: Mektebetu’l-Hancî, 1950.
• Eliş, Veysel. Ebu’l-Hasan El-Eş‘arî’nin Âlem Anlayışı. Van: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Eş‘arî, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail el-. Makâlâtu’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfu’l-Musallîn. nşr. Naîm Zerzûr. 2 Cilt, Beyrût: Mektebetu’l-Asriyye, 1426/2005.
• Eş‘arî, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail eş-Ş’afi’î el-. Risaletu İstihsâni’l-Havd fî ilmi’l-kelâm. nşr. Muhammed Velî el-Eş‘arî el-Kâdirî er-Rufâ’î. Beyrût: Dâru’l-Meşâri’, 1415/1995.
• Gölcük, Şerafeddin. Kelam Tarihi. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2000.
• İbn Fûrek, Ebû Bekr. Mücerred makâlâti'ş-Şeyh Ebi'l-Hasan el-Eş‘arî. nşr. Daniel Gimaret. Beyrût: Dâru'l-Meşrik, 1987.
• İzmirli, İsmail Hakkı. "Ebubekir Bâkıllânî". Dâru'l-Fünûn İlâhiyât Fakültesi Mecmuası 2/5-6 (1927), 137-172.
• Karadaş, Cağfer. Bakıllânî'ye Göre Allah ve Âlem Tasavvuru. Bursa: Arasta Yayınları, 2003.
• Keskin, Mehmet. İmam Eş‘ari ve Eş‘arilik. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2013.
• Kur’ân Yolu. Erişim 07 Nisan 2020. https://kuran.diyanet.gov.tr
• Kutluer, İlhan. “İlliyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 22/120-121. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Mecdûb, Abdulazîz, el-Kâdî Ebûbekir el-Bâkıllânî ve Arâuhu’l-Kelâmiyye ve’l-Felsefiyye. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 2009.
• Neşşâr, Ali Sâmî en-. İslâm’da Felsefi Düşüncenin Doğuşu. çev. Osman Tunç. 2 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 1999.
• Nîsâbûrî, Ebû Raşîd. el-Mesâil fi’l-hilâf beyne’l-Basriyyîn ve’l-Bağdâdiyyîn. thk. Ma’an Ziyâde, Rıdvân es-Seyyid. Beyrût: Me’hedu’l-Enmâi’l-Arabî, 1979.
• Rahman, Yusuf. “Klasik Dönemdeki Kelâm Ekollerine Göre Mûcize Anlayışı”. çev. Mustafa Akçay - H. İbrahim Bulut. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (2001), 287-310.
• Tâî, Muhammed Bâsil et-. “Kelâm Kozmolojisinin (Dakîku’l-Kelâm) Bilimsel Değeri”. çev. Mehmet Bulğen. M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Dergisi 39 (2010/2), 149-162.
• Wolfson, H. Austryn. Kelâm Felsefeleri Müslüman Hıristiyan Yahudi Kelâmı. çev. Kasım Turhan. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2001.
• Yar, Erkan. “Eş‘ari ve Metodolojisi”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/2 (2005), 19-47.
• Yıldız, Metin. Kelâm Kozmolojisi Mu‘tezile’nin Âlem Anlayışı. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2020.
• Yıldız, Metin. “Giriş”. Abdurrahman Bedevî, “Ebu’l-Hüzeyl el-Allâf’ın Dakîku’l-Kelâm Anlayışı”. çev. Metin Yıldız. Kelâm Araştırmaları Dergisi 11/2 (2013), 283-298.
• Yıldız, Metin, “Ebu’l-Hasan el-Eş‘arî’de Nedensellik Karşıtlığı: Âdet Nazariyesi”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 19/2 (2019), 533-551.