الشيخ عبد القادر كويه وجهوده في التفسير

Yıl 2019, Cilt: 7 Sayı: 10, 1 - 19, 15.06.2019

Mousa Smaıl

Öz

يهدف هذا البحث لتسليط الضوء على نجم ساطع في سماء منطقة كويه شرق مدينة أربيل في شمال العراق، في أواخر القرن الثامن عشر الميلادي.

ونطاق البحث يدور في كل ما يخص الشيخ المفسر، من حياته الشخصية والعلمية، ثم مذهبه العقدي والفقهي، وشيوخه وتلاميذه، ومكانته العلمية، ثم أبرز ما اشتهر به في عصره. وفي الفصل الثاني تناول البحث التعريف بالتفسير، ومصادره الأساسية التي استقى منه المفسر، وهي: [الزمخشري والبغوي والبيضاوي والجلالين] وخصائص كل تفسير، وسبب تأليفه لهذا. في الفصل الثالث تناول البحث منهج الشيخ، وأبرز الجوانب الواردة في تفسيره، من اللغة العربية، وعلوم القرآن، والقصص وغيرها، وتقويم تفسيره، من محاسن ومؤاخذات، مع ذكر الأمثلة على ذلك.

وكان سبب إختياري للموضوع هو: إحياء الموات من الجهود الدفينة للعلماء، وتسليط الضوء على عالم ومفسر ترك آثاره العلمية على المنطقة.

Anahtar Kelimeler

التفسير, الشيخ عبد القادر كويه

Şeyh Abdulkâdir el-Koyî ve Tefsirle İlgili Çalışmaları

Öz

Bu makalede, Miladi 18. yy. sonlarına doğru (Kuzey Irak’ta)
Erbil şehirinin doğu tarafına düşen Koy bölgesinde yaşayan Abdulkadir el-Koyî
adlı müfessirin hayatı ve tefsir alanındaki uğraşları aydınlatılmaya
çalışılacaktır.

Bu çalışmanın birinci bölümünde müfessirin hayatı ve ilmi
kişiliği, inanç ve fıkhi olarak bağlı olduğu mezhebin yanı sıra hocaları,
öğrencileri ve ilmi değeri, ayrıca kendi döneminde şöhret bulduğu belirgin
özellikleri konularına yoğunlaşılaşaktır.   
İkinci bölümde çalışmamızın konusu olan tefsir tanıtılacaktır. Bunun
yanı sıra müfessirin kaynakları arasında yer alan tefsirlerin (Zemahşerî,
Bağavî, Beydavî ve Celaleyn) özellikleri anlatılacaktır. Ayrıca müellifin,
tefsiri hazırlama nedeni ele alınacaktır. Üçüncü bölümde, müfessirin
çalışmasında takip ettiği yöntem irdelenecektir. Bazı örnekler üzerinden
tefsirin olumlu-olumsuz yönleri belirtilecektir.

Bu çalışmayı seçmemin nedeni: Eski alimlerimizin unutulmaya
yüz tutmuş çalışmaları ihya edip ortaya çıkarmak ve ilmi ile bölgeye üzerinde
etki bırakan bir alim ve müfessirin hayatını ilim dünyasına kazandırmaktır.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân-ı Kerim, Tefsir, Hulasatu’t-Tefsir, el-Koyî

Abdulkadir al-Koyî and His Works on Tafsir

Öz

In
this article, the 18th century. Towards the end of the city of Arbil (in
northern Iraq), Abdulkadir al-Koyî, who lives in the area of the eastern side
of the city of Arbil, will try to illuminate his life and commentary.

In
the first part of this study, the life and scientific personality of the
mufessir, as well as the beliefs and disciplines, as well as the sects,
students and scientific value of the sect, as well as the prominent features of
his time period will focus on issues. In the second part, the subject of our
study will be introduced. In addition to this, the features of the commentaries
(Zemahşerî, Bağavî, Beydavî and Celaleyn) which are among the sources of the
curriculum will be explained. In addition, the author will examine the reason
for preparing the exegesis. In the third chapter, the method followed by the
researcher will be examined. Some examples will indicate the positive and
negative aspects of exegesis.

The
reason I chose this work is to revive the works of our old scholars, and to
bring the life of a scholar and advisor to the science of science.

Anahtar Kelimeler

tafsir, Hulasatuirt-Tafsir, Al-Koyi

Kaynakça

• Bagavî, Ahmed b. Hüseyin, Tefsîrü’l-Bagavî Mealimü’t-Tenzîl ve Esrarü’t-Te’vîl, thk.: Halid Abdurrahman el-Akk-Mervan Sevar, Darü’l-Ma’rife, 5. Baskı, Beyrut 2002.
• Beydâvî, Abdullah b. Ömer eş-Şîrâzî, Tefsîrü’l-Beydâvî Envarü’t-Tenzîl ve Esrarü’t-Te’vîl, Darü’l-Kütüb el-İlmiyye 1. Baskı, Beyrut 1420.
• Carim, Ali, Mustafa Emin, el-Belegatü’l-Vadihe, Darü’l-İlm el-Hadîs, Dimaşk 1999.
• Celalüddîn el-Mahallî, Muhammed b. Ahmed, Celalüddîn es-Süyûtî, Tefsîrü’l-Celaleyn, Daru İbn Kesîr, 12. Baskı, Dımaşk-Beyrut 2005.
• Ebû Cerade, Kemalüddîn Ömer b. Ahmed, Büğyetü’t-Taleb fî Tarihi Haleb, thk.: Süheyl Zekkar, Darü’l-Fikr, Beyrut 2002.
• El-Buhari, Muhammed bin İsmail, Sahih-i Buhari, thk.: Muhammed Zuhair bin Nasser El-Nasser, İlk Baskı, yaşam çemberi, Kahire, 1422.
• Ferhâdî, Abdullah, el-İklîl fî Mehâsini Erbîl ve Şifau’l-Alîl ve Sikau’l-Alîl min Türasi Measiri Ulemai ve Udebai Erbîl, Matbaatu Camiatu Selahuddîn, Erbil 1422.
• Hüvayzî, Tahir Ahmed, Meyzûyi Koye, Matbbatu Nemir, Bağdat 1984.
• İbn Hallikan, Ahmed b. Muhammed, Vefeyatü’l-A’yan ve Enbau Ebnai’z-Zeman, thk.: Yusuf Ali Tavîl-Meryem Kasım Tavîl, Darü’l-Kütüb el-İlmiyye, 1. Baskı, Beyrut 1419.
• Karadağî, Muhammed Ali, Meyzûyî Zanayi Kurd, Matbaatü’l-Hansâ, Bağdat 1422.
• Kazvînî, Muhammed b. Sadüddîn b. Ömer, el-Îdah fî Ulûmi’l-Belageti, Daru İhyai’t-Türas el-Arabî, 4. Baskı, Beyrut 1998.
• Kefûmî, Eyyub b. Musa el-Hüseynî, el-Kulliyat fi’l-Müstalahat ve’l-Fürûk el-Lugaviyye, thk.: Adnan Derviş-Muhammed e-Misrî, Müessesetü’r-Risale, Beyrut 1419.
• Sa’dî Osman, Kürdistan ve’l-İmparatoriyetü’l-Osmaniyye Dirâse fî Tatavvüriha es-Siyasiyye, Matbaatu Seyma, 1. Baskı, Süleymaniye 2002.
• Sa’lebî, Ahmed b. Muhammed, Kisasü’l-Enbiya el-Müsemma bi’l-Arais, el-Mektebetü’l-Amire eş-Şerfiyye, Kahire 1324.
• Seyyid Abdurrezzak, el-Irak Kadîmen ve Hadîsen, Darü’l-Kütüb, 5. Baskı, Beyrut 1393.
• Süyûtî Abdurrahman b. Ebî Bekir, Tabakât el-Müfessirîn, thk.: Ali Muhmammed Ömer, Mektebetu Vehbe, 1. Baskı, Kahire 1396.
• Süyûtî, Abdurrahman b. Ebî Bekir, el-İtkan fî Ul^ümi’l-Kur’ân, Darü’l-Kütüb el-İlmiyye, Beyrut 2006.
• Taberânî, Süleyman b. Ahmed, el-Mu’cemü’l-Kebîr, thk.: Hamdî Abdulmecîd, Matbaatü’z-Zehrâ, 2. Baskı, Musul 1404.
• Yakût el-Hamevî, Yakût b. Abdullah, Mu’cemü’l-Büldan, Daru İhyai’t-Türas el-Arabî, 1. Baskı, Beyrut 1417.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin, el-İsrailiyyat fi’t-Tefsîr ve’l-Hadîs, Darü’l-İman, 1. Baskı, Dimaşk 1405.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin, el-Tefsîr ve’l-Müfessirûn, Darü’l-Kütüb el-İlmiyye, 1. Baskı, Beyrut 1421.
• Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer (ö. 538/1144), el-Keşşâf an Hakâiki Ğavamidi’t-Tenzîlî ve Uyûn’il-Ekavîlî fî Vücûhi’t-Te’vîlî, Darü’l-Kitâb el-Arabî, Beyrut, 1427.
• Ziriklî, Hayruddîn, el-A’lam, Darü’l-İlm li’l-Melayîn, 17. Baskı, Beyrut