Theory of Abrogation in Tradition of the Shiite Tafsir

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 12, 88 - 99, 15.06.2020

Sabuhi Shahavatov

https://doi.org/10.5281/zenodo.3894304

Öz

The concept of abrogation (al-nāsikh wa al-mansūkh), which is one of the classical issues of Qur’ānic Sciences (‘Ulūm al-Qur’ān) formed as a result of efforts to put the understanding and interpretation of the Qur’ān on a methodological basis throughout history, has been subject to different interpretations in the Shiite tradition as well as the Sunni tradition. Even though Shiite exegetes mostly show similar attitudes with Sunni colleagues regarding the meaning and explanation of this concept, it can be observed that they have their own unique approaches at certain breaking points. The concept of efface (al-insā), which is one of the names of abrogation in the Qur'an, with the similarities and contrasts between the concepts of abrogation and “change of mind” (al-badā), can be counted among the issues that these different approaches are centered on. This article also aims to make some evaluations to point out the points where this tradition diverges from the Sunni tradition in addition to following how this concept is understood in Shiite exegesis literature. Especially within the framework of the concept of al-badā, the perception that is mostly formed from the outside about the Shiite thought is that according to this approach, it is possible to change or renew divine knowledge. However, exegetical texts of Shia scholars do not seem sufficient to confirm such a judgment. al-insā has been the subject of different interpretations and intra-sectarian discussions by the Shiite commentators as a result of their sensitive attitudes towards the sinlessness of the prophets. In these discussions, Shia scholars have adopted different positions between sticking to the literal meaning of the narratives conveyed from the Imams and maintaining theoretical consistency. In this context, this article also aims to establish a kind of starting point for more comprehensive studies on the tensions caused by the general acceptance adopted within the framework of the tafsir/exegesis and the dialectical possibilities it opens. 

Anahtar Kelimeler

Tafsir/Exegesis, Abrogation, Shia, al-Badā, al-Insā

Şiî Tefsir Geleneğinde Nesh Teorisi

Öz

Tarih boyunca Kur’an’ı anlama ve yorumlama faaliyetinin metodolojik bir zemine oturtulmasına yönelik çabaların semeresi olarak oluşup şekillenen klasik Ulûmu’l-Kur’an (Kur’an İlimleri) bahislerinden biri olan nesh (en-nâsih ve’l-mensûh) konusu Sünnî gelenekte olduğu kadar Şiî gelenekte de farklı yorumlara konu olmuştur. Şiî müfessirler çoğunlukla bu kavramın anlam ve izahı ile ilgili olarak Sünnî meslektaşlarıyla benzer tutumlar sergilemiş olsalar da belli kırılma noktalarında onların kendilerine özgü yaklaşımlara sahip olduğu da gözlemlenebilmektedir. Özellikle nesh ve bedâ kavramları arasındaki benzerlik ve karşıtlık noktaları ile neshin Kur’an dilindeki isimlerinden biri olan insâ kavramı bu farklı yaklaşımların temerküz ettiği hususlar arasında sayılabilir. Bu yazı söz konusu kavramın Şiî tefsir edebiyatı içerisinde nasıl anlaşılmış olduğunu izlemenin yanı sıra bu geleneğin Sünnî gelenekten ayrıştığı noktalara titizlikle işaret edebilmek için kimi değerlendirmeler yapmayı da amaçlamaktadır. Özellikle bedâ kavramı çerçevesinde Şiî tefsir ve daha genel anlamda Şiî düşünce hakkında ağırlıklı olarak dışarıdan teşekkül etmiş algı, bu düşüncenin ilahî bilgide değişiklik ya da eksiklik gibi illetleri mümkün gördüğü şeklindedir. Ne var ki doğrudan Şiî bilginlerin tefsir metinlerinde böyle bir yargıyı doğrulamak için yeterli veri bulunmamaktadır. İnsâ kavramı ise Şiî müfessirler tarafından, onların peygamberlerin ismeti konusundaki hassas tutumlarının neticesi olarak, farklı yorumlara ve mezhep içi tartışmalara konu olmuştur. Bu tartışmalarda Şiî bilginler imamlardan nakledilen rivayetlerin literal anlamlarına sadık kalmakla teorik tutarlılığı sürdürme arasında farklı konumları benimsemişlerdir. Bu bağlamda bu yazı, tefsir disiplini çerçevesinde benimsenen genel kabullerin metin yorumunda sebep olduğu gerilimlere ve açtığı diyalektik düşünme imkânlarına dair daha kapsamlı çalışmalar için bir tür giriş/başlangıç noktası oluşturmayı da hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Nâsih, Mensûh, Şîa, Yorum, Bedâ

Kaynakça

• Ayyâşî, Ebu'n-Nadr Muhammed b. Mes’ud. Tefsiru'l-Ayyâşî. Thk. Hâşim Resuli Muhallatî, 2 Cilt. Beyrût: y.y., 1991.
• Emin, İhsan, Menhecu’n-nakd fi’t-tefsir. Beyrut: Dârü’l-Hâdî, 1428/2007.
• İsfahânî, Ebu’l-Kasım Hüseyin b. Muhammed b. Mufaddal Rağib. Müfredat fî Ğaribi’l-Kur’ân. 32-34. Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, 2005.
• Kâşânî, Molla Muhsin Muhammed b. Murtaza b. Mahmûd Feyz-i Kâşânî. Tefsiru’s-Sâfî. Tsh. Hüseyin A‘lemî. 5 Cilt. Beyrût: y.y., 1982.
• Kummî, Ali b. İbrahim. Tefsiru’l-Kummî. Thk. Tayyib el-Musevî el-Cezâirî. 2 cilt. y.y., ts.
• Küleynî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Yakub b. İshak. el-Kâfî fî ‘ilmi’d-dîn. Thk. Ali Ekber el-Gaffârî, 8 Cilt. Beyrut: y.y., 1401/1981.
• Marife, Hadi. Kuran İlimleri. Trc. Burhanettin Dağ. İstanbul: Kevser Yayınları, 2009.
• Meclisî, Muhammed Bâkır b. Muhammed Takî. Bihâru’l-Envâr. 110 Cilt. Beyrut: Muessesetu’l-vefâ, 1403/1983.
• Necâşî, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Ali b. Ahmed. Ricâlu’n-Necâşî: Ehadu’l-Usûli’r-Ricâliyye. Thk. Muhammed Cevad Nainî. Beyrut: y.y., 1988.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahruddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyin. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: y.y., 1981.
• Suyûtî, Celâlu’d-dîn ‘Abdirrahmân. el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. Thk. Mustafa Ebu’l-Hasan, 2 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1422/2002.
• Şerif Murtazâ, Ali b. Hüseyin b. Musa. el-Ayātu’n-nāsiha ve’l-mensūhe. Thk. Ali Cihad Hasanî. y.y., ts.
• Şeyh Müfîd, Ebû Abdullah İbnü'l-Muallim Muhammed b. Muhammed. Evailu’l-makālāt fi'l-mezahibi’l-muhtarât. Thk. İbrâhim el-Ensârî. Meşhed: el-Mü’temerü’l-A‘lemi li-Elfiyyeti’ş-Şeyh el-Müfid, 1992.
• Şeyh Sadûk, Ebû Cafer İbn Babeveyh el-Kummî. Kemâlu’d-Dîn ve Temâmu’n-Ni’me. 2 Cilt. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 1984.
• Tabatabâî, Muhammed Hüseyin. el-Mîzân fî tefsîri’l-Kur’ân. 22 Cilt. Beyrut: Müessesetu’l-‘Alemî li’l-matbû‘ât 1417/1997.
• Taberî, Muhammed İbn Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vîli’l-Kur’ân. Thk. Abdulmuhsin et-Turkî. 25 Cilt. Kahire: y.y., 2001.
• Tabersî, Ebû Ali Eminüddin Fazl b. Hasen b. Fazl. Mecme‘u’l-beyân fî tefsiri’l-Kur’ân. Thk. Hâşim Resuli Muhallatî. 10 Cilt. Beyrût: y.y., 2008.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Hasen b. ‘Alî. et-Tibyân fi tefsîri’l-Kur’ân. 10 Cilt. Beyrut: y.y., ts.
• Zerkānî, Muhammed Abdülazim. Menâhilü’l-irfân fî ulûmi’l-Kur’ân. Thk. Ahmed b. Ali. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-hadîs, 1422/2001.
• Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. ‘Abdillâh. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. Thk. Ebu’l-Fadl ed-Dimyâtî. Kāhire: Dâru’l-hadîs, 1427/2006