II. ABDÜLHAMİD VE İSLAMCILAR; MUHALEFET, YANILGI VE PİŞMANLIKLAR

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 13, 1 - 21, 15.12.2020

İbrahim Halil Ozan Mehmet Salih Arı

Öz

İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin Meşrutiyet’in yeniden ilanı için II. Abdülhamid’e karşı yürüttükleri muhalefete dönemin bazı ulema ve İslamcı aydınlarının da katıldığı bilinmektedir. İslamcıların bu muhalefete katılmalarının en önemli nedeni, ulema sınıfının geleneksel gücünü kaybetmesinin yarattığı endişelerden kaynaklanmış ve buna bağlı olarak da modernleşmeyle beraber devletin giderek laikleşen yapısına bir müdahale olarak düşünülmüştür. İslamcı aydınların muhalefete katılmasıyla beraber hem dindar halk kesiminin Meşrutiyet’e bakışı değişmiş, hem de Abdülhamid karşıtı muhalefet güçlenip artan bir toplumsal desteğe sahip olmuştur. Sultan Abdülhamid’in tahttan indirilmesinden sonra iktidarı ele geçiren İttihatçıların devlet yönetimindeki tecrübesizliklerinin yarattığı huzursuzluk yönetim karşıtı muhalefetin güçlenmesine neden olmuştur. İttihatçılarla işbirliği yapmış olan ve bu işbirliğinden umduklarını bulamayan İslamcı aydınların da İttihat Terakki’ye yönelik eleştirilere katılarak daha muhalif bir pozisyon almaya ve yeni değerlendirmeler yapmaya başlamışlardır. Bu yeni değerlendirme ve özeleştiriler Abdülhamid dönemini tamamen olumlayan bir çerçevede olmamakla birlikte, hata ve yanılgıların itirafı olmaları açısından önemlidir. Osmanlı tarihinde adı İttihad-ı İslamla neredeyse özdeşleşmiş bir padişaha İslamcıların hangi gerekçelerle muhalefet ettiği ve bunu hangi argümanlarla savunduğu, kendilerinin sınıfsal bir mirasçısı olarak görülebilecek olan ulema sınıfıyla medreselerin Abdülhamid’le sorunlu ilişkilerinin bu muhalefeti ne derece etkilediği önem arz etmektedir. Bu çalışmada İslamcıların; Sultan Abdülhamid’e muhalefetinin sebepleri araştırılmakta, İttihat ve Terakki deneyimi ve sonraki dönemde yaşadıkları tecrübelerden yola çıkılarak uzun süreli iktidarda kalan bu padişah ile ilgili yanılgı, pişmanlık ve itiraflarını dile getiren İslamcıların görüşleri değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Tarihi,, II.Meşrutiyet,, II.Abdülhamid,, İttihat Terakki,, İslamcılık

Destekleyen Kurum

Yüzüncü Yıl BAP

Proje Numarası

SYL-2017-5200

Teşekkür

Bu makale, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Proje Süreçli Yönetim Sisteminin (BAPSİS) desteklediği "SYL-2017-5200 nolu Meşrutiyet Dönemi İslamcılarına Göre II.Abdülhamid" adlı proje kapsamında yayınlanmıştır.

Kaynakça

• Ahmed, Yakoob. “Sultan II. Abdülhamid Karşıtı Ulema”, Sultan II. Abdülhamid Han ve Dönemi. (Ed.) Fahrettin Gün- Halil İbrahim Erbay, İstanbul: Milli Saraylar Yayınları, 2007, 332-351.
• Ali Cevad Bey. İkinci Meşrutiyetin İlanı ve Otuzbir Mart Hadisesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları,1985.
• Alkan, Necmettin. II. Abdülhamid ve Jön Türkler. İstanbul: Selis Kitaplar, 2009.
• Argon, Selma-Ferda Argon. Dedem Mehmet Akif, Zorluklarla Geçen Bir Ömrün Saklı Kalmış Hikâyesi. İstanbul: Timaş Yayınları, 2018.
• Ayvazoğlu, Beşir. “Üdebanın Hakiki ve Müşfik Dostu” Sultan II. Abdülhamid’in Edebiyat ve Edebiyatçılarla İlişkileri” Sultan II. Abdülhamid Han ve Dönemi. (Ed.)Fahrettin Gün-Halil İbrahim Erbay, İstanbul: Milli Saraylar Yayınları, 2017. 250-263.
• Badıllı, Abdülkadir. Mufassal Tarihçe-i Hayat I. İstanbul: Timaş Yayınları, 1990.
• Bediüzzaman Said Nursi. Kastamonu Lahikası. İstanbul: Sözler Neşriyat, 1995.
• Bediüzzaman Said Nursi. İçtimai Dersler. İstanbul: Zehra Yayıncılık, 2012.
• Bein, Amit. Osmanlı Uleması ve Türkiye Cumhuriyeti, Değişimin Failleri ve Geleneğin Muhafızları. Çev. Bülent Üçpunar, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2013.
• Düzdağ, M. Ertuğrul. Mehmed Akif Hakkında Araştırmalar I. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1986.
• Çiğdem, Recep. “Elmalılı Hamdi Yazır” Elmalılı M. Hamdi Yazır Sempozyumu. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2015, 417-440.
• Ersoy, M. Akif. Safahat. Haz. M. Ertuğrul Düzdağ, İstanbul: Nesil Yayınları, 2011.
• Finkel, Caroline. Rüyadan İmparatorluğa. Çev. Zülal Kılıç, İstanbul: Timaş Yayınları, 2007.
• Gün, Fahrettin-Halil İbrahim Erbay. (Ed.) Sultan II. Abdülhamid Han ve Dönemi İstanbul: Milli Saraylar Yayınları, 2017.
• Georgeon, François. Sultan Abdülhamid. Çev. Ali Berktay, İstanbul: İletişim Yayınları, 2016.
• H. Kazım Kadri. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Hatıralarım. Yay. Haz. İsmail Kara, İstanbul: İletişim Yayınları, 1991.
• Kara, İsmail. Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi II. İstanbul: Risale Yayınları, 1989.
• Kara, İsmail. İslamcıların Siyasi Görüşleri. İstanbul: İz Yayıncılık, 1994.
• Kara, İsmail. “Üç Devir, Üç Elmalılı Hamdi”. Diyanet: İlmi Dergi. 51 (3), 2015, 11-28.
• Karpat, H.Kemal. İslam’ın Siyasallaşması-Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Kimlik, Devlet, İnanç ve Cemaatin Yeniden Yapılandırılması. Çev. Şiyar Yalçın, İstanbul: Timaş Yayınları, 2017.
• Kaya, Kemal, Mustafa Sabri Efendi Hayatı ve Siyasi Görüşleri. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 1996.
• Koçin, Abdülhakim. “Sultan Abdülhamid’in Şair ve Yazarlarla İmtihanı” Sultan II. Abdülhamid Han ve Dönemi. (Ed.) Fahrettin Gün - Halil İbrahim Erbay, İstanbul: Milli saraylar Yayınları, 2017, 264-291.
• Koloğlu, Orhan. Abdülhamid Gerçeği. İstanbul: Gür Yayınları, 1987.
• Mardin, Şerif. Bediüzzaman Said Nursi Olayı Modern Türkiye’de Din ve Toplumsal Değişim. Çev. Metin Çulhaoğlu, İstanbul: İletişim Yayınları, 1992.
• Mustafa Sabri. “Beyan’ül-Hak’ın Mesleği” Beyan’ül-Hak, I/1, 22 Eylül 1324/ 5 Ekim 1908.
• Osmanoğlu, Yavuzhanlı. Sultan Abdülhamid Han Hakkında Meşhurların İtirafları. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2013.
• Rıza Tevfik. “Abdülhamid’in Ruhaniyetinden İstimdat”, Büyük Doğu. 2 (65), 1947, 2.
• Sait Halim Paşa. “Türkiye ve Hilafet” Hilafet Risaleleri 4, Haz: İsmail Kara, İstanbul: Klasik Yayınları, 2004, 391-408.
• Said Halim Paşa, Buhranlarımız ve Son Eserleri, Haz. M. Ertuğrul Düzdağ, İstanbul: İz Yayıncılık, 2015.
• Sultan Abdülhamid Han. Devlet ve Memleket Görüşlerim I, Haz. Atilla Çetin İstanbul: Çamlıca Basım Yayın, 2016.
• Sungu, İhsan, “Tanzimat ve Yeni Osmanlılar”, Tanzimat II. Ankara: MEB Yayınları, 1999, 777-857.
• Yücebaş, Hilmi. Süleyman Nazif’ten Hatıralar. İstanbul: Dizerkonca Yayınları, 1957.