FEQÎYÊ TEYRAN’IN DİVAN’INDA YER ALAN ŞÉXÉ SEN’AN HİKÂYESİNİN VAHDET-İ VÜCUD AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2021, Cilt: 9 Sayı: 14, 44 - 63, 15.06.2021

Sevda Aktulga Gürbüz

Öz

Şiir, masal ve destan yazarı olan Feqîyê Teyran, tasavvuf edebiyatının önemli şairlerinden biridir. Yaşantısı üzerinde derli toplu bilginin bulunmadığı müellifin şiirlerinin derlendiği Divan adlı eserinde en uzun manzume olan Şéx Sen’anî, dikkat çekici ve oldukça öğretici bir hikâyedir. Hikâyenin Fars, Türk ve Kürt edebiyatında tasavvuf meşrepli şairler tarafından sıkça kullanıldığı görülmektedir. Hikâyede; Hristiyan kızın sevgisine ulaşmak için elindeki maddî-mânevî makamları terk eden, içki içen, Hıristiyan olan, zünnar bağlayan şeyhin yolculuğu üzerinden Feqîyé Teyran, mecâzi aşktan ilâhi aşka seyr-i sülûku anlatmaktadır. Bu aşk; Muhaddis, mutasavvıf ve adı kaynaklarda Abdürrezzâk olarak bilinen şeyhin ibretlik kıssasında, vahdet-i vücût anlayışı içerisinde değerlendirilmektedir. İlâhi nûrun mazharını sevdiğinde gören Şéxin hikâyesinde Feqî, ilâhî isim ve sıfatların hüküm ve eserlerinin zuhûrunun insanda gerçekleştiğini anlatmaktadır. Vahdet-i vücûd ilkesi ile alakalı vahdet-kesret, tecellî, cezbe, hayret, cemâl, yakîn, aşk gibi tasavvufî kavramların eserinde geçiyor olması, varlığın birliğini ispatlamak için geçerli, sağlam ve ikna edici hususlar olarak öne çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Divan,, Şéx Sen’anî Hikâyesİ,, Feqîyé Teyran,, Vahdet-i Vücûd,, Tasavvufî Kavramlar,

Evaluation Of Şéxé Sen’an's Story Which Take Place In Faqîyê Teyran’s Divan In Terms Of The Vahdet-i Wujud

Öz

As a writer of poetry, fairy tales and epics, FeqiyêTeyran is one of the important poets of Sufism literature. There is no compact information on his life, the author's poems are compiled in his work called Divan, ŞéxSan'anî which is the longest poem in it and is a remarkable and very instructive story. It is seen that the story is frequently used by Sufi poets in Persian, Turkish and Kurdish literature. In the story; to achieve the love of the Christian girl, FeqîyéTeyran narrates the journey of the sheikh who for his love was a drinker, been a Christian, and tied a zünnar,abandoned the material and spiritual positions in his hand. He tells about the seyr-i sulûku from metaphorical love to divine love. This love; Muhaddis is evaluated in the understanding of wahdat-i wujut in the exemplary parable of the sheikh whose name is known as Abdurrezzâk in the sources.In the story of Şéxin, who sees when he loves the appellation of the divine light, Feqî tells that the decrees and works of divine names and attributes occur in man. The fact that mystical concepts related to the principle of wahdat-i wujud, such as wahdat-qasrat, manifestation, temptation, amazement, congregation, yakîn, and love are mentioned in his work, stand out as valid, solid and convincing matters to prove the unity of existence.

Anahtar Kelimeler

Divan, story of Şex Sen'anî, FeqîyéTeyran, Vahdet-i wujud, Sufi Concepts

Kaynakça

• Akyüz, Ali, “Abdürrezzâk es-San‘ânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi.1/298. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Âlûsî, Şıhabuddın Mahmud. Rûhu'l-meâni fî tefsiri'l-Kur'âni'l-Azîm ve’s-seb’il-mesânî.Beyrût: Dâru İhya'it-Turas'il-Arabî, ts.
• Ankaravî, İsmail, Minhâcu’l-Fukarâ, haz. Sadettin Ekici-Meral Kuzu, İstanbul: İnsan Yayınları, 2011.
• Attâr, Feriduddîn. Mantıku’t-Tayr. thk. Bedi’ Muhammed Cum’a. Beyrut: Dâru’l-Endülüs, 2002.
• Aynülkudât Hemedânî. Temhîdât (Aşk ve Hakîkat Üzerine Konuşmalar). haz. Halil baltacı. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2015.
• Baklî, Ebû Muhammed Sadrüddîn Rûzbihân b. Ebî Nasr el-. ʿArâʾisü’l-beyân fî hakāʾikı’l-Ḳurʾân. Beyrût: Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye, Beyrût, 1971.
• Bursevî İsmail Hakkı. Ferahu’r-Rûh Muhammediye Şerhi. haz. Mustafa Utku. Bursa: Uludağ Yayınları, 2006. Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: İnka Yayınları, 2012.
• Ceylan, Semih. Tecellî. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/241,İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Chittick, William. Hayâl Âlemleri. çev. Mehmet Demirkaya. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2003.
• Chittick, William. Tasavvuf. çev. Turan Koç, İstanbul: İz Yayıncılık, 2019.
• Cürcânî, Seyyîd Şerif. et-ta’rîfât. thk. Muhammed Sıddîk el-Münşâvî. Kahire: Dârû’l-Fadîle, 2011.
• Demirli, Ekrem. İbnü’l-Arabî Metafiziği. İstanbul: Sufi Kitap, 2017.
• Dereşî, Seid. Diwana Weda’î. İstanbul: Nûbahar Yayınları, 2012.
• Gölpınarlı, Abdulbaki. Yunus Emre ve Tasavvuf. İstanbul: İnkılap Yayınevi,1992.
• Halil b. Ahmed. Kitâbu’l-Ayn. thk. Abdulhamid el-Hendavî. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2003.
• Hucvirî, Ebu'l-Hasen Ebî Ali el-. Keşfü'l-mahcûb. thk. Mahmûd Mâzî Ebü'l-Azâim. Kahire: Mektebetü's-Sekafeti'd-Diniyye, 2007.
• Ilı, Ekrem. Feqıyê Teyran’ın Varlık Görüşü. Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• İbnü’l-Arabî. el-Fütûhatü'l-Mekkiyye. thk. Ahmed Şemseddîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1999.
• İbn Manzûr, Ebü'l-Fadl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensarî. Lisanü’l-Arab, Beyrût: Dâru Sadr, 2010.
• İdiz, Ferzende. “Tasavvufta Hakîkat-ı Muhammediyye Meselesi ve Mesnevî’den Örnekler”. EKEV AKADEMİ DERGİSİ. Yıl: 18 Sayı: 59 (Bahar 2014),179-199.
• İsfahânî, Ragıp el-. el-Müfredat fî Garibi’l-Kur’ân. thk. Safvan Adnan Davudî. Beyrût: Dâru’l-Kalem, ts.
• Kâşânî, Abdurrezzak. Istılâhâtü’s-Sûfiyye. thk. Abdulâli Şahîn. Kahire: Dâru’l-Menâr, 1992.
• Kılıç, Mahmut Erol. Şeyh-i Ekber İbn Arabî Düşüncesine Giriş. İstanbul: Sûfî Kitap, 2015.
• Konuk Ahmed Avni. Fusûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi. terc. ve şerh. haz. Mustafa Tahralı, Selçuk Eraydın. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2017.
• Kuddûsî, Şeyh Ahmed. Kuddûsî Divânı. haz. Fehmi Kuyumcu. Ankara: Gaye Matbaacılık,1982.
• Kuşeyrî, Abdülkerim b. Hevâzin el-. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. thk. Muhammed b. Şerîf ve’l-ahirun. Kâhire: Müessesetü Dâru’ş-Şa’b, 1989.
• Kuşlu, Abdullah. “Kendini Bilmenin Bir İmkânı Olarak Mesnevîʼde Aşk Tasavvuru”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. (Konya-2018). 46/185-210
• Nakşibendî, Bahâuddîn Tâhâ el-İmâdî en-. Ahyâr ve Ebrârın Yolu: Tasavvuf. haz. Ferzende İdiz. İstanbul: Sûfî Kitap, 2020.
• Nursî, Bedîüzzamân Saîd. Sözler. İstanbul: Envâr Neşriyat, 1996.
• Onay, Ahmet Talat. Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. haz. Cemal Kurnaz. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
• Özdemir, Necat. Zembilfroş Hikâyesi Bir Araştırma ve Analiz. İstanbul: Ravza Yayıncılık, 2012.
• Öztürk, Yaşar Nuri. Kur’an ve Sünnete Göre Tasavvuf. İstanbul: Yeni Boyut, 1990.
• Sadınî, M. Xalıd. Feqiyê Teyran Jıyan, Berhem û Helbestên wî. İstanbul: Nûbahar,2014.
• Sühreverdî, Şehâbeddîn, Avârifü’l-Maârif. thk. Muhammed b. Şerîf ve’l-ahirun. Kahire: Dâru’l-Maarif, ts.
• Sühreverdî, Maktûl. Hikmetü’l-İşrâk. y.y: Dâru’l-Maarifi’l-Hikemiyye, 2010.
• Şebüsterî, Mahmûd. Gülşen-i Râz. çev. Abdulbaki Gölpınarlı. Ankara: M.E. B. Yayınları, 1994. Teyran, Feqiyê. Divan û Diwan Feqiyê Teyran. çev. Kadri Yıldırım. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayınlar Genel Müdürlüğü, 2014.
• Tirmizî, Hakîm. Hatmü’l-evliyâʾ. thk. Osman İsmaîl Yahya. y.y: Mektebetü’l-Kasûlukiyye, t.s.
• Tunçbilek, H. Hüseyin. “Mevlânâ’da Vahdet-i Vücûd Telâkkisi”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. sayı: 18, Temmuz-Aralık 2007, 55-60.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Marifet Yayınları,1995.
• Uzun, Mehmet. Kürt Edebiyatına Giriş. İstanbul: İthaki Yayınları, 2007.
• Yazar, Sadık. “Mütercimi Belirsiz Bir Şeyh-i San’ân Mesnevisi”, TurkishStudies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 5/4, 1572-1631.
• Yıldız, Muhammed Zahir. “Bersis Âbid Hikâyesi”. Gülistan Aylık İlim ve Kültür Dergisi. Kasım 2012, 45-63.
• Yılmaz, Hasan Kâmil. Ana HatlarıylaTasavvuf ve Tarîkatlar. İstanbul: Ensar Yayınları, 2015.
• Zekî Beg, Muhammed Emîn. Kürtler ve Kürdistan. İstanbul: Nûbahar Yayınları,2010.
• www. Bilgiformu.com, Erişim Tarihi: 01/08/2016.