Kur’ân-ı Kerîm’de Kırâat ve İ‘râb Farklılığına Dair Bir İnceleme

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 19, 57 - 73, 15.12.2023

Muhammed Şehit Hakçıoğlu

https://doi.org/10.54893/vanid.1373007

Öz

Kur’ân-ı Kerîm, Arap diliyle ilgili kuralların tatbik ve tezahür sahalarından bir tanesidir. Kur’ân-ı Kerîm inmeden önce Arap toplumu selikalarına göre bir dile sahip olduklarından dillerine mi’yar kabul edecekleri bir kaynak veya kural oluşturma ihtiyaçları yoktu. Kur’ân-ı Kerîm indikten sonra farklı milletler İslam dinini benimsemiş ve dinin kaynaklarını öğrenme ve öğretme ihtiyacı hasıl olmuştur. İslam dinini benimseyen yeni topluluklar, Kur’ân-ı Kerîm okurken birtakım hatalar yapmaya başlamışlardır. Asli kaynakların başında gelen Kur’ân-ı Kerîm’in yanlış okunması durumu yaygınlaşınca bir grup âlim, Kur’ân-ı Kerîm ve ilimlerinin Arap diliyle olan sıkı bağından ötürü bu konuda kaynak sayılan müstakil eserler kaleme almış ve bu sayede hem dili koruma görevini ifa etmiş hem de İslâm’a hizmet yolunda önemli bir çaba ortaya koymuşlardır. Bu çabaların bir sonucu olarak Arap diliyle ilgili ilimler ortaya çıkmıştır. Kur’ân-ı Kerîm’in farklı okuyuş biçimlerini inceleyen kırâat ilmi ve âyetlerin okuma şekillerini irdelerken cümlenin gramatik yapısını ele alan i‘râb ilmi de bu gayretler sonucunda ortaya çıkan ilimlerdendir. Kur’ân-ı Kerîm’deki âyetlerin farklı okunmasını konu alan kırâat ilmi, âyetlerin farklı şekillerdeki kırâati için belirli kurallar ortaya koymuştur. Cümledeki gramatik farklılığı ele alan i‘râb ilmi de başta Arap dilinin sahip olduğu özellikler ve diğer birtakım faktörlerden dolayı meydana gelen cümle yapısındaki değişikliği ele almakta ve bunun imkânını konu edinmektedir. Kırâatlerin çokluğu aynı zamanda Yüce Allah’nın rahmetinin bir tezahürüdür. Kırâatler çeşitli olmasına rağmen hangi kırâatin kabul edilip hangisinin reddedileceği meselesi de yine bir ölçüye bağlanmış ve tercih işleminin rastgele yapılan bir işlem olmadığı delilleriyle ortaya konulmuştur. Bu çalışmada öncelikle kırâat kavramının tanımı verilmiş ve herhangi bir kırâatin kabul edilmesinin şartları ve kırâat çeşitleri gibi konular ele alınmıştır. Ardından Arap dilinin bir özelliği olarak i‘râb çeşitliliği konusu ele alınarak Kur’ân-ı Kerîm’de var olan i‘râb farklılıklarının sebepleri üzerinde durulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili, Nahiv, İ‘râb, Kur’ân-ı Kerîm, Kırâat, Tercih.

A Study On The Difference Of Qiraat And I'rab In The Quran

Öz

The Holy Quran is one of the fields of application and appearance of the rules regarding the Arabic language. Before the revelation of the Holy Quran, the Arab community had a characteristic language so they did not need to create a source or rule that they would accept as a basis for their language. After the Quran was revealed, different nations adopted the religion of Islam and a need of learning and teaching the sources of the religion emerged. New communities that adopted the religion of Islam began to make some mistakes while reading the Holy Quran. When the misreading of the Holy Quran, which is one of the primary sources, became widespread, a group of scholars wrote independent works that were considered as sources on this subject due to the close connection of the Holy Quran and its sciences with the Arabic language, and thus fulfilled the duty of preserving the language. They also made a significant effort to serve Islam. As a result of these efforts, sciences related to the Arabic language emerged. The science of recitation, which examines different reading styles of the Holy Quran, and the science of i'râb, which examines the grammatical structure of the sentence while examining the reading ways of the verses from the Quran, are among the sciences that emerged as a result of these efforts. The science of recitation, which deals with the different reading of the verses from the Holy Quran, has set forth certain rules for the recitation of the verses from the Quran in different ways. The science of i'râb, which deals with the grammatical difference in the sentence, deals with the change in the sentence structure that occurs due to the characteristics of the Arabic language and some other factors, and deals with the possibility of this. The numerousness of recitations is also a manifestation of Allah's mercy. Although the recitations are diverse, the issue of which recitation will be accepted and which will be rejected has also been measured and it has been demonstrated with evidence that the selection process is not an undiscriminating process. In this study, primarily, the definition of the concept of recitation is given and issues such as the conditions for accepting any recitation and types of recitation are discussed. Thereafter, the issue of i'rab diversity as a feature of the Arabic language was discussed and the reasons for the i'râb differences in the Holy Quran were tried to be emphasized.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language, Syntax, I’rab, Holy Quran, Recitation, Preference

Kaynakça

• ‘Aḍîme, Muḥammed Abdulḫâlik. Dirâsât lî uslûbi’l-Ḳur’âni’l-Kerîm, thk. Mahmûd Muhammed Şâkir. Ḳâhire: Dâru’l-Ḥadîs̱, ts.
• ‘Avḍ, Sâmî, “Es̱eru’t-taʿaddudi’n-naḥviyye fî tefsîri’l-âyâti’l-Ḳur’âniyye”, Mecelletu Câmiʿat-i Teşrîn li’d-Dirâsât ve’l-Buḥûs̱i’l-ʿİlmiyye 29 (11 Mart/2007), 34-49.
• ‘Ukberî, Ebü’l-Bekā Muhibbüddîn Abdullāh b. el-Hüseyn, et-Tibyân fî iʿrâbi’l-Ḳur’ân, thk. Ali Muhammed el-Becâvî. Ḳâhire: ʿÎsa el-Bâbî el-Halebî, ts.
• Abduttevvâb, Ramazan, el-Medḫal ilâ ʿilmi’l-luġa ve menâhici’l-bahs̱i’l-luġavî. Ḳâhire: Mektebetu Ḫancî, 1997.
• Aṣfahânî, Râġıb, el-Müfredât fî ġarîbi’l-Ḳur’ân, thk. Muḥammed Aḥmed Ḫalefullah. Mektebetu’l-Enclo’l-Mıṣriyye, 1970.
• ʿAskerî, Ebû Hilâl, Muʿcemu’l-furûḳi’l-luġaviyye, thk. eş-Şeyḫ Beytullâh Beyât. Ḳum: Müessesetu’n-Neşri’l-İslâmî, 2000.
• Câḥıẓ, ‘Amr b. Baḥr, el-Beyân ve’t-tebyîn, thk. Abdusselâm Hârûn. Mıṣır: Mektebetu’l-Ḫâncî, 1998.
• Câsim, Maḥmûd Ḥasan, “Esbâbu’t-taʿaddüd fi’t-taḥlîli’n-naḥviy”. Mecelletü’l-Lüġati’l-‘Arabi’l-Ürdünî 66 (1424).
• Cevherî, İsmâ‘il b. Ḥammâd, eṣ-Ṣıḥâḥ tâcu’l-luġa ve ṣıḥâḥu’l-‘Arabiyye, thk. ‘Abdu’l-Ġafûr ‘Aṭâr. Ḳâhire, 1982.
• Dânî, Ebu ‘Amr, el-Eḥrufu’s-sebʿe li’l-Ḳur’ân, thk. Abdulmüheymin Ṭaḥḥân. Mekke el-Mükerreme: Dâru’l-Menâre, 1997.
• Ḍayf, Şevḳî, el-Medârisu’n-naḥviyye. Ḳâhire: Dâru’l-Me‘ârif, 1967.
• Endelüsî, Ebû Hayyân Muhammed b. Yûsuf, el-Baḥru’l-muḥîṭ fi’t-tefsîr, thk. Ṣıdḳî Muḥammed Cemîl. Beyrût: Dâru’l-Fikir, 1420.
• Ferrâ’, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd b. Abdillâh el-Absî, Meʿâni’l-Ḳurʾân, thk. Ahmed Yûsuf en-Necâtî. Mıṣır: Dâru’l-Mıṣriyye li’t-Te’lîf ve’t-Terceme, 1431.
• Ferrûḥ, Ömer, Târîḫu’l-edebi’l-ʿArabî. Beyrût: Dâru’l -Kütübi’l-‘İlmiyye, 1981.
• Ḥafayân, Aḥmed Muḥammed ‘Abdussemiʿ, Eşheru’l-muṣṭalaḥât fî fenni’l-edâi ve ‘ilmi’l-ḳırâât. Lübnân: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiye, 2001.
• Hakçıoğlu, Muhammed Meşhud. “Kur’ân-ı Kerîm’deki Bazı Dilsel Kullanımların Zarûret Olgusu ile İlişkisine Dair Bir İnceleme”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 32 (15 Eylül 2023), 242-268.
• Ḥalebî Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Yûsuf b. İbrâhîm, ed-Durru’l-meṣûn fî ‘ulûmi’l-kitâbi’l-meknûn, thk. Ahmed Muhammed el-Ḫerrâṭ. Dımaşḳ: Dâru’l-Ḳalem, ts.
• Ḥamâse, Muḥammed, mine’l-İʿcâzi’l-Ḳur’ânî teʿaddüdi evcuhi’l-iʿrâb fi’l-cümle. Ḳâhire: Mektebetu’l-İmâmi’l-Buḫârî, 2009.
• Ḥâmid, Fâṭıma Ṭâhir Muḥammed, Ususu’t-tercîḥ fî kutubi’l-ḫilâfi’n-naḥvî. Suudi Arabistân: Câmiʿatu Ümmü’l-Ḳurâ, Doktora Tezi, 1430.
• Ḥüseyn, Velîd, Naẓariyyetu’n-naḥvi’l-‘Arabî fî ḍav’i ta‘addüdi evcuhi’t-taḥlîli’n-naḥvî. Amman: Dâru’l-Feḍâât, 2009.
• İbn Hacer, Ebû Şüreyh Evs, Dîvânu Evs bin Ḥacer, thk. Muhammed Yûsuf Necm. Beyrût: Dâru Beyrût, 1980.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. nşr. Abdullah Ali el-Kebîr. 6 Cilt. Kahire: Dârü’l-Maârif, ts.
• İbnu’l-Cezerî, Muḥammed b. Muḥammed, Müncidu’l-muḳriîn ve mürşidu’ṭ-ṭâlibîn, thk. ‘Alî b. Muḥammed el-ʿUmrân. Cezâyir: Dâru’l-Belâġ, 2003.
• İbnu’l-Cezerî, Muḥammed b. Muḥammed, en-Neşr fi’l-ḳırââti’l-ʿaşr, thk. ʿAlî b. Muḥammed eḍ-Ḍabbaʿ. Lübnân: Dâru’l -Kütübi’l-‘İlmiye, ts.
• İbnu’l-Cezerî, Muḥammed b. Muḥammed, Ṭayyibetu’n-neşr fi’l-ḳırââti’l-ʿaşr, thk. Muḥammed Temîm ez-Zaʿbî. Cidde: Mektebetu Dâru’l-Hudâ, 1994.
• Ḳaṭṭân, Mennâ’, Mebâḥis̱ fî ʿulûmi’l-Ḳur’ân. Beyrût: Müessesetu’r-Risâle, 1414.
• Kaysî, Ebû Muhammed Mekkî b. Ebî Tâlib Hammûş b. Muhammed, el-İbâne ʿan meʿâni’l-ḳırâât, thk. Abdulfettâh İsmâîl Şelbî. Mıṣır: Dâru’n-Nahda, ts.
• Kaysî, Ebû Muhammed Mekkî b. Ebî Tâlib Hammûş b. Muhammed, el-Keşf an vucûhi’l-ḳırââti’s-seb’ ve ʿilelihâ ve ḥucecihâ. thk. Muhyeddîn Ramazân. Beyrût: Müessesetu’r-Risâle, 1974.
• Kıftî, Ebü’l-Hasen Cemâlüddîn Alî b. Yûsuf, İnbâhü’r-ruvât ʿalâ enbâhi’n-nüḥât, thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrâhîm. Kâhire: Dâru’l-Fikri’l-‘Ârabî, 1986.
• Kurtubî, İbn Madâ, er-Red ʿalâ’n-nuḥât, thk. Şevkî Dayf. Kâhire: Dâru’l-Me‘ârif, 1982.
• Kuşeyrî, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc, Ṣaḥîḥ-i Müslim, thk. Nazar b. Muhammed el-Fâryâbî. Mıṣır: Dâru Ṭaybe, 2006.
• Müberred, Ebu’l-Abbas Muhammed b. Yezid, el-Muḳtaḍab, thk. Muhammed Abdulḫalıḳ ‘Aḍime. Ḳâhire: Vizaretu’l-Evḳaf, 1994.
• Mükerrem, Abdul’al Sâlim, el-Ḥalaḳatu’l-mefḳûde fî târîḫi’n-naḥvi’l-ʿArabî. Beyrût: Müessesetu’r-Risâle, 1993.
• Naḥḥâs, Ebû Caʿfer Aḥmed b. Muḥammed. İʿrâbu’l-Ḳur’ân. thk. Züheyr Ġâzî Zâhid. Lübnân: Dâru ʿAlemi’l-Kutub, 1998.
• Nüveyrî, Muḥammed b. Muḥammed, Şerḥu ṭayyibeti’n-neşr fi’l-ḳırââti’l-ʿaşr. Lübnân: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiye, 2003.
• Rûmî, Abdurrahman b. Süleymân, Dirâsât fî ʿulûmi’l-Ḳur’âni’l-Kerîm. Riyâḍ: Mektebetu Melik Fehd, 2005.
• Sâmerrâî, Muhammed Fadıl, “Ṣuverun min ittisaʿi delâleti’l-elfâẓ ve’t-terâkîb fî tefsîri’l-Keşşâf”, Ümmü’l-Ḳurâ Üniversitesi Dergisi 42 (1428).
• Suyûṭî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-İtḳân fî ‘ulûmi’l-Ḳur’ân. thk. Muḥammed Sâlim Hâşim. Lübnân: Dâru’l -Kütübi’l-‘İlmiye, 1421.
• Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân, el-Muzhir fî ‘ulûmi’l-luġa ve envâ‘ihâ, thk. Muhammed Ahmed el-Mevlâbek. Kahire: Dâru’t-Turâs, ts.
• Süheyle Ḫaṭṭâf Abdulkerim, “Esbâbu’l-cevâz fi’n-naḥvi’l-‘Arabî”, Mecelletu Câmiati Kerbelâ 9 (2012), 9-24.
• Süveyd, İnşirâḥ, Es̱eru’l-Ḳırâât fî taʿaddüdi’l-meʿânî fİ’t-taḥrîr ve’t-tenvîr. Dımaşk, Câmiʿatu Dımaşḳ, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Ṭalâl, Yaḳût el-Ḥamevî, Muʿcemu’l-udebâ’, thk. İhsan Abbas. Beyrût: Dâru’l-Ġarbi’l-İslâmî, 1993.
• Ṭanṭâvî, Muḥammed, Neş’etu’n-naḥv ve târîḫu eşheri’n-nuḥât. Mıṣır: Dâru’l-Me‘ârif, 1995.
• Ṭayyâr, Müsâid b. Süleymân, Vuḳûfu’l-Ḳur’ân ve es̱eruhâ fi’t-tefsîr. Suudi Arabistân: Mektebetu Melik Fehd, 1431.
• Zeccâcî, Ebu’l-Ḳâsım, Mecâlisu’l-‘ulemâ’, thk. Abdusselâm Hârûn. Ḳâhire: Mektebetu’l-Ḫâncî, 1983.
• Zemaḫşerî Maḥmûd b. ‘Ömer, el-Keşşâf ‘an ḥaḳâiḳi’t-tenzîl, thk. Ḫalîl Me’mûn eş-Şîḥâ. Lübnân: Dâru’l-Ma’rife, 2009.
• Zürḳânî, Muhammed b. Ebî Bekr, Muḫtâru’ṣ-ṣıḥâḥ, thk. Maḥmûd Ḫâṭır. Beyrût: Mektebetu Lübnân, 1995.