Secondary School Religious Culture and Moral Knowledge Teachers' Approaches to Social Justice

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 22, 179 - 197, 15.06.2025

Duygu Atabey , Bayramali Nazıroğlu

https://doi.org/10.54893/vanid.1647618

Öz

The concept of social justice refers to fair and equitable distribution of rights, responsibilities and opportunities among individuals within a society. Academic debates around this concept emphasize the importance of respecting personal lives and identity differences of individuals to ensure fair and equal distribution. Differences related to social justice and debates surrounding it can be observed in different institutions and social structures. Undoubtedly, educational settings are one of the most significant contexts in which such observations can be made. Religious education plays a crucial role in shaping individuals' beliefs, values, and identities, and thus has a significant influence on the establishment of social justice in society. Focusing on religious education settings from a social justice perspective and examining how difference is addressed in these contexts can provide valuable insights into a broader understanding of the concept. In this regard, the perspectives of teachers of religious culture and moral knowledge on social justice are of great importance in analyzing how understandings of social justice are formed within religious education environments. This study focuses specifically on teachers' perspectives on social justice. To identify the views of teachers on social justice, a qualitative research design—specifically, a phenomenological approach—was employed. The data were collected through semi-structured interview forms developed by the researchers. The study group consisted of 15 secondary school religious culture and moral knowledge teachers selected from 12 different cities in Turkey. The main themes of the study were determined through a literature review on social justice and structured around two key themes: (1) teachers' views on social justice and (2) teachers' observations regarding students in the context of social justice. The first theme includes four sub-themes: the meaning teachers attribute to social justice, their perspectives on the concepts of rights, equality, and freedom, their understanding of differences, and their views on the role of differences in life. The second theme includes two sub-themes: the impact of social justice issues on students’ value for learning and students’ experiences arising from differences. The findings indicate that the teachers tended to approach social justice from a relatively narrow perspective, which is also reflected in their teaching practices.

Anahtar Kelimeler

Religious Education , Secondary Education , Religious Culture and Ethics , Religious Culture and Ethics Teachers , Social Justice

Ortaöğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretmenlerinin Sosyal Adalet Konusuna Yaklaşımları

Öz

Sosyal adalet kavramı; hak, sorumluluk ve imkânların toplumu oluşturan bireyler arasında eşit ve adil bir şekilde dağıtılmasını ifade eden çerçeve bir kavramdır. Bu kavram üzerine yürütülen akademik tartışmalar, adil bir dağılımın sağlanabilmesi için bireylerin kişisel yaşamlarına ve kimlik farklılıklarına saygı gösterilmesi gerektiğini vurgular. Sosyal adalete ilişkin farklılıklar ve bu farklılıklara yönelik tartışmalar, birçok kurum ve toplumsal yapı bağlamında gözlemlenebilir. Bu bağlamda, gözlemlerin yapılabileceği en önemli alanlardan biri de eğitim ortamlarıdır. Özellikle din eğitimi, bireylerin inançları, değerleri ve kimlikleri üzerinde belirleyici bir etkisi olması bakımından sosyal adaletin tesisinde önemli bir rol üstlenmektedir. Sosyal adalet perspektifinden din eğitimi ortamlarına odaklanmak ve bu ortamlarda farklılıklara nasıl yaklaşıldığını araştırmak, konunun derinlemesine anlaşılmasına katkı sunabilecek nitelikte veriler ortaya koyabilir. Bu bağlamda, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi (DKAB) öğretmenlerinin sosyal adalet kavramına yaklaşımları, din eğitimi bağlamında şekillenen sosyal adalet anlayışının çözümlemesi açısından önemli bir araştırma alanı olarak ortaya çıkmaktadır. Bu çalışmada, DKAB öğretmenlerinin sosyal adalet anlayışları doğrudan öğretmen görüşleri üzerinden ele alınmıştır. Araştırmada, öğretmenlerin sosyal adalet konusundaki düşüncelerini ortaya koymak amacıyla nitel araştırma yöntemlerinden biri olan fenomenolojik desen kullanılmıştır. Veriler, araştırmacılar tarafından geliştirilen yarı yapılandırılmış görüşme formu aracılığıyla toplanmıştır. Çalışma grubunu, Türkiye’nin 12 farklı ilinden seçilen 15 ortaöğretim DKAB öğretmeni oluşturmaktadır. Araştırmanın temaları, ilgili alan yazının incelenmesi sonucunda belirlenmiş olup iki ana tema etrafında yapılandırılmıştır: (1) Öğretmenlerin sosyal adalete ilişkin görüşleri ve (2) Öğretmenlerin sosyal adalet konusunda öğrencilere yönelik gözlemleri. Birinci tema; öğretmenlerin sosyal adalet kavramına yükledikleri anlam, hak, eşitlik ve özgürlük kavramlarına yaklaşımları, farklılık olgusuna bakış açıları ve farklılıkların toplumsal yaşamdaki yeri olmak üzere dört alt temada incelenmiştir. İkinci tema ise, sosyal adalet konularının öğrencilerin değer öğrenme süreçlerine etkisi ve öğrencilerin farklılıklardan kaynaklanan deneyimlerine yönelik gözlemler olmak üzere iki alt temaya ayrılmıştır. Araştırma bulgularına göre, DKAB öğretmenlerinin sosyal adalet kavramını genel olarak dar bir bakış açısıyla ele aldıkları ve bu durumun öğretim süreçlerine yansıdığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi , Ortaöğretim , Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi , Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmeni , Sosyal Adalet

Kaynakça

• Abatan, Kemal Taylan. Hayek’ı̇n Kendı̇lı̇ğı̇nden Doğan Düzen Düşüncesı̇ ve Kuçuradı̇’nı̇n İnsan Hakları ve Sosyal Adalet Görüşü. İstanbul: Maltepe Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Ağca, Cihan - Meydan, Hasan. “Yedinci Sınıf Di̇n Kültürü ve Ahlak Bi̇lgi̇si̇ Ders Ki̇tabının Kök Değerleri̇n Öğreti̇mi̇ Açısından İncelenmesi̇”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 9/1 (29 Haziran 2022), 94-116.
• Akkuş, Şükrü. Okullarda Sosyal Adaletin Geliştirilmesine İlişkin Yönetici, Öğretmen ve Öğrenci Görüşleri. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Arıcı, İsmail - Maden, Kenan. “İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretim Programında Saygı Değeri”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 22/1 (10 Nisan 2018), 237-256.
• Arthur, James vd. “Seeking the Common Good in Education Through a Positive Conception of Social Justice”. British Journal of Educational Studies 69/1 (02 Ocak 2021), 101-117.
• Aslan, Ferda - Osmanoğlu, Cemil. “2010 ve 2018 Ortaöğreti̇m Di̇n Kültürü ve Ahlak Bi̇lgi̇si̇ Öğreti̇m Programlarının Değerler Eği̇ti̇mi̇ Yaklaşımları Açısından İncelenmesi̇”. Erciyes Akademi 36/3 (30 Eylül 2022), 1085-1111.
• Bell, Lee Anne. “Theoretical Foundations for Social Justice Education”. Teaching for Diversity and Social Justice. ed. Maurianne Adams vd. New York: Routledge, 2007.
• Buettner-Schmidt, Kelly - Lobo, Marie L. “Social Justice: A Concept Analysis”. Journal of Advanced Nursing 68/4 (2012), 948-958.
• Bursa, Sercan. Sosyal Bilgiler Öğretmenlerinin Sosyal Adalet Algı ve Deneyimleri. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Carlisle, Lenore Reilly vd. “Principles of Social Justice Education: The Social Justice Education in Schools Project”. Equity & Excellence in Education 39/1 (01 Şubat 2006), 55-64.
• Chung, Rita Chi-Ying - Bemak, Frederic P. Sosyal Adalet Psikolojik Danışmanlığı. çev. Vahap Yorgun. Ankara: Mentis Yayıncılık, 2019.
• Connell, R. W. - Connell, R. Schools & Social Justice. Toronto: James Lorimer & Company Ltd., 1993.
• Creswell, John W. Nitel Araştırma Yöntemleri, Beş Yaklaşıma Göre Nitel Araştırma ve Araştırma Deseni. Ankara: Siyasal Kitabevi, 2021.
• Çam Tosun, Figen. “Türk Eğitim Politikalarında Sosyal Adalet ve Eşitlik”. Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 5/3 (2021), 348-368.
• Çoban Kaynak, Rabia. “Sosyal Adalet, Eşitlik ve Sosyal Hizmet”. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi 6/4 (31 Aralık 2017), 252-260.
• Enslin, Penny. “Democracy, Social Justice and Education: Feminist Strategies in a Globalising World”. Educational Philosophy and Theory 38/1 (01 Ocak 2006), 57-67.
• Genç, Gülten. Genel Liselerde Akran Zorbalığı ve Yönetimi. Malatya: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007.
• Grant, Carl A. - Gibson, Melissa Leigh. “‘The Path of Social Justice’: A Human Rights History of Social Justice Education”. Equity & Excellence in Education 46/1 (2013), 81.
• Grant, Carl A. - Gillette, Maureen. “A Candid Talk to Teacher Educators about Effectively Preparing Teachers Who Can Teach Everyone’s Children”. Journal of Teacher Education 57/3 (01 Mayıs 2006), 292-299.
• Gregson, Susan A. “Negotiating Social Justice Teaching: One Full-Time Teacher’s Practice Viewed from the Trenches”. Journal for Research in Mathematics Education 44/1 (2013), 164-198.
• Griffiths, Morwenna. Action for Social Justice in Education: Fairly Different. Philadelphia: Open University Press, 2003.
• Guthrie, Kathy L. - McCracken, Holly. “Teaching and Learning Social Justice through Online Service-Learning Courses”. International Review of Research in Open and Distance Learning 11/3 (2010), 78-94.
• Hackman, Heather W. “Five Essential Components for Social Justice Education”. Equity & Excellence in Education 38/2 (01 Mayıs 2005), 103-109.
• Harvey, David. Sosyal Adalet ve Şehir. çev. Mehmet Moralı. İstanbul: Metis Yayınları, 6. Basım, 2019.
• Hayek, Friedrich A. The Road To Serfdom. London: Gerorge Routledge & Song, 1944.
• Heywood, Andrew. Siyaset Teorisine Giriş. çev. Hızır Murat Köse. İstanbul: Küre Yayınları, 11. Basım, 2021.
• Isaacs, Matthew. “Faith in Contention: Explaining the Salience of Religion in Ethnic Conflict”. Comparative Political Studies 50/2 (2017), 200-231.
• Karacan, Hüseyin vd. “Okullarda Sosyal Adalet Ölçeği̇ni̇n Geli̇şti̇ri̇lmesi̇: Geçerli̇k ve Güveni̇rli̇k Çalışması”. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 12/31 (20 Ekim 2015), 54-68.
• Karagiannis, Anastasias vd. “Rationale for Inclusive Schooling”. Inclusion: A Guide for Educators. ed. William Stainback - Susan Stainback. Baltimore: Paul H Brookes Publishing, 1996.
• Kaymakcan, Recep - Meydan, Hasan. “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Programları ve Öğretmenlerine Göre Değerler Eğitimi”. Değerler Eğitimi Dergisi 9/21 (01 Haziran 2011), 29-55.
• Keddie, Amanda. “Schooling and Social Justice Through the Lenses of Nancy Fraser”. Critical Studies in Education 53/3 (01 Ekim 2012), 263-279.
• Kelly, Deirdre M. - Brandes, Gabriella Minnes. “‘Social Justice Needs to Be Everywhere’: Imagining the Future of Anti-Oppression Education in Teacher Preparation”. Alberta Journal of Educational Research 56/4 (2010), 388-402.
• Keyi̇fli̇, Şükrü. “Eğitim ve Din Eğitimi”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD) 13/2 (01 Haziran 2013), 31-54.
• Kimanen, Anuleena. “Enhancing Informed Empathy as a Key to Promoting Social Justice in Religious Education Classes”. Journal of Religious Education 70/1 (01 Mart 2022), 77-93.
• Kimanen, Anuleena. “Privileged and Non-Privileged Agencies – Education About, into and with Social Justice in Religious Education Classrooms”. British Journal of Religious Education 0/0 (07 Haziran 2022), 1-11.
• Kurtdede Fidan, Nuray. “Öğretmen Adaylarının Değer Öğretimine İlişkin Görüşleri”. Kuramsal Eğitimbilim 2/2 (2009), 1-18.
• Lalas, Jose. “Teaching for Social Justice in Multicultural Urban Schools: Conceptualization and Classroom Implication”. Multicultural Education 14/3 (2007), 17-21.
• Memduhoğlu, Hasan Basri - Kürşad Yılmaz (ed.). Eğitim Bilimine Giriş. Ankara: Pegem Akademi, 3. Basım, 2011.
• Mitchell, Don. Kent Hakkı: Sosyal Adalet ve Kamusal Alan Mücadelesi. çev. Aydın Çavdar. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2020.
• Muğurtay, Nihat. A Quest for Social Justice: A Critique of Hayek’s Social Philosophy. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Nozick, Robert. Anarşi, Devlet ve Ütopya. çev. Alişan Oktay. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2. Basım, 2006.
• Patton, Michael Quinn. Nitel Araştırma ve Değerlendirme Yöntemleri. çev. Mesut Bütün - Selçuk Beşir Demir. Ankara: Pegem Akademi, 2018.
• Polat, Selda. Eğitim Politikalarının Sosyal Adalet Açısından Sonuçları Konusunda Yönetici ve Öğretmen Görüşleri. Ankara: Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007.
• Polat, Yusuf. Durağan Durum Ekonomisi: Ekolojik Sürdürülebilirlik ve Sosyal Adalet İçin Parasal ve Mali Politikalar. Gaziantep: Hasan Kalyoncu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Rawls, John. Bir Adalet Teorisi. çev. Vedat Ahsen Coşar. Ankara: Phoenix Yayınevi, 4. Basım, 2021.
• Robertson, Susan Elaine. Teaching for Social Justice: A Case Study of One Elementary Teacher’s Experience with Implementing Social Justice Education in the Social Studies. Austin: The University of Texas, Ph.D., 2008.
• Ryan, James. “Inclusive Leadership and Social Justice for Schools”. Leadership and Policy in Schools 5/1 (01 Mart 2006), 3-17.
• Şahi̇n, Osman Erdal. “20. Yüzyıl Batı ve İslam Düşüncesinde Sosyal Adalet Yaklaşımı”. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 4/1 (30 Haziran 2019), 55-77.
• Şahin, Ülkü. “‘Önce Ekmek’ ve Sosyal Adalet”. Umut Vakfı Araştırma Merkezi, 1-14.
• Şahi̇n, Yakup. “Çatışma Kuramları ve Kimlik Temelli Çatışmalar: Teorik Bir Giriş”. Barış Araştırmaları ve Çatışma Çözümleri Dergisi 1/1 (2013).
• Tosun, Cemal. Din Eğitimi Bilimine Giriş. Ankara: Pegem A Yayıncılık, 2002.
• Turan, Şeyma. Yüksek Din Öğretiminde Dinî Uzlaşma Zemini. Ankara: İlâhiyât, 2022.
• Turhan, Muhammed. Genel ve Mesleki Lise Yöneticilerinin Etik Liderlik Davranışlarının Okullardaki Sosyal Adalet Üzerindeki Etkisi. Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007.
• Wade, Rahima C. Social Studies for Social Justice: Teaching Strategies for the Elementary Classroom. New York: Teachers College Press, 2007.
• Yapıcı, Asım - Albayrak, Kadir. “Ötekini Algılama Bağlamında Dinî Gruplar Arası İlişkiler”. Dini Araştırmalar 5/14 (01 Haziran 2002), 35-59.
• Yıldırım, Ali - Şimşek, Hasan. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2021.
• Yıldırım, Z. Maviş. “Ayrımcılık ve Şiddetin Toplumsallaşması: Sosyal Adalet ve Toplumsal Barış: The Penetration of Discrimination and Violence into Society: Social Justice and Social Peace.” Calisma ve Toplum 69/3 (2021), 1761-1785.
• Yılmaz, Hüseyin. Din Eğitimi ve Sosyal Barış. İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.
• “Genel Bakış - Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli”. Erişim 28 Nisan 2025. https://tymm.meb.gov.tr/genel-bakis “T.C. Millî Eğitim Bakanlığı Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı”. Erişim 25 Ocak 2025. https://mufredat.meb.gov.tr/ProgramDetay.aspx?PID=319