SAĞLIK HİZMET BÖLGELERİNİN PERFORMANSININ VERİ ZARFLAMA ANALİZİ İLE DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2022, Sayı: 2, 165 - 182, 29.04.2022

Fatih Durur , Meliha Meliş Günaltay , Ferda Işıkçelik

https://doi.org/10.51551/verimlilik.900142

Cited By: 2

Öz

Amaç: Bu çalışmanın amacı, Türkiye’de Sağlık Bakanlığı tarafından oluşturulan 30 Sağlık Hizmet Bölgesinin (SHB) performanslarının değerlendirilmesidir.

Yöntem: SHB’lerin performansının değerlendirilmesi amacıyla Veri Zarflama Analizi (VZA) kullanılmıştır. SHB’lerin etkinlik skorları girdi yönelimli olarak CCR ve BCC modellerine göre hesaplanarak karşılaştırılmıştır.

Bulgular: CCR modeli sonuçlarına göre 30 SHB içerisinde 12 tanesi etkin, 18 SHB etkin değildir. Etkin olmayan SHB’ler içerisinde etkinlik skoru en düşük olan SHB 0,7660 ile Malatya, Elâzığ, Bingöl ve Tunceli’nin yer aldığı 4. SHB’dir. BCC modeli sonuçlarına göre ise etkin SHB sayısı 21 iken 9 SHB etkin değildir. CCR modeline göre genel etkinlik skor ortalaması 0,9498 iken, BCC modelinde 0,9769 olarak hesaplanmıştır. Her iki modelde de en düşük etkinlik skoruna sahip olan 4. SHB’nin etkin olabilmesi için CCR modeline göre yatak sayısının %39,86, pratisyen hekim sayısının %25,26, uzman hekim sayısının %25,34, hemşire/ebe sayısının ise %39,17 oranında azaltılması gerekmektedir.

Özgünlük: Sağlık bölge planlaması yapısının amacına ulaşması için mevcut durumlarının değerlendirilmesi önemlidir. Literatür incelendiğinde SHB’lerin performansını değerlendiren bir çalışmaya rastlanmamıştır.

Anahtar Kelimeler

Etkinlik, Hastane, Sağlık Yönetimi, Verimlilik

EVALUATION OF THE PERFORMANCE OF HEALTH SERVICE REGIONS WITH DATA ENVELOPMENT ANALYSIS

Öz

Purpose: The aim of this study is to evaluate the performance of the 30 Health Service Regions (HSRs) created by the Ministry of Health in Turkey.

Methodology: Data Envelopment Analysis (DEA) method is used to evaluate the performance of health service regions. The efficiency scores of HSRs are calculated and compared according to the CCR and BCC models in an input-oriented manner.

Findings: According to CCR model results, 12 of the HSRs are efficient and 18 HSRs are not. Among the inefficient HSRs, the lowest efficiency score is 0.7660 in the 4th HSR, which includes Malatya, Elazig, Bingöl and Tunceli. The BCC model results show that while the number of efficient HSR is 21, 9 HSR is inefficient According to the CCR model, the overall efficiency score average is 0.9498, compared to 0.9769 in the BCC model. For the 4th HSR to be efficient, which has the lowest efficiency score in both models, it is necessary to decrease the number of beds by 39,86%, the number of general practitioners by 25,26%, the number of specialist physicians by 25,34% and the number of nurses/midwives by 39.17%.

Originality: It is important to evaluate the current situation of the health district planning structure in order to achieve its purpose. When the literature was examined, no study was found evaluating the performance of HSRs.

Anahtar Kelimeler

Efficiency, Hospital, Healthcare Management, Productivity

Kaynakça

• Adil, R., Abbas, M. ve Yaseen, A. (2016). “Determinants of Efficiency in Health Sector: DEA Approach and Second Stage Analysis”, Journal of Accounting and Finance in Emerging Economies, 2(2), 83-92.
• Akyürek, E. (2017). “Türkiye Karadeniz Limanları Verimlilik Analizi”, Verimlilik Dergisi, 4, 29-45.
• Alamin, T.H.M. ve Yassin, A.A. (2015). “Measuring Hospitals Efficiency Using Data Envelopment Analysis Tool: Study on Governmental Hospitals Services at Ministry of Health–Khartoum State 2012”, International Journal of Science and Research, 4(2), 1586-1592.
• Alonso, J.M., Clifton, J. ve Diaz-Fuentes, D. (2015). “The Impact of New Public Management on Efficiency: An Analysis of Madrid’s Hospitals”, Health Policy, 119, 333-340.
• Asandului, L., Roman, M. ve Fatulescu, P. (2014). “The Efficiency of Healthcare Systems in Europe: A Data Envelopment Analysis Approach”, Procedia Economics and Finance, 10, 261-268.
• Bal, V. ve Bilge, H. (2013). “Eğitim ve Araştırma Hastanelerinde Veri Zarflama Analizi ile Etkinlik Ölçümü”, Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(2), 1-14.
• Banker, R.D., Charnes, A., Cooper, W.W. ve Schinnar, A.P. (1981). “A Bi-Extremal Principle for Frontier Estimation and Efficiency Evaluations”, Management Science, 27(12), 1370-1382.
• Charles, V. ve Kumar, M. (2012). Data Envelopment Analysis and its Applications to Management, Cambridge Scholars Publishing, Newcastle.
• Charnes, A., Cooper, W.W. ve Rhodes, E.L. (1978). “Measuring the Efficiency of Decision Making Units”, European Journal of Operational Research, 2(6), 429-444.
• Charnes, A., Cooper, W.W., Lewin, A.Y. ve Seiford, L.M. (1994). Data Envelopment Analysis: Theory, Methodology and Application, Springer, New York.
• Cheng, Z., Tao, H., Cai, M., Lin, H., Lin, X., Shu, Q. ve Zhang, R. (2015). “Technical Efficiency and Productivity of Chinese County Hospitals: An Exploratory Study in Henan Province”, BMJ Open, 5(9), 1-10.
• Cook, W.D. ve Zhu, J. (2005). Modeling Performance Measurement-Applications and Implementation Issues in DEA, Spiringer Science and Business Media Inc.
• Cooper, W.W., Seiford, L.M. ve Tone, K. (2000). Data Envelopment Analysis: A Comprehensive Text with Models, Applications, References and DEA Solver Software, Kluwer Academic Publishers, New York.
• Çakmak, E. ve Örkçü, H.H. (2016). “Türkiye’deki İllerin Etkinliklerinin Sosyo-Ekonomik Temel Göstergelerle Veri Zarflama Analizi Kullanarak İncelenmesi”, Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(1), 30-48.
• Çalışkan, H. (2020). “Kamu Hastane Birliklerinin Verimlilik Düzeylerinin Veri Zarflama Analizi ile Değerlendirilmesi”, Verimlilik Dergisi, 2, 157-178.
• Çalışkan, S. ve Girginer, N. (2016). Türkiye’deki Hastanelerin Performanslarının Veri Zarflama Analizi ile Değerlendirilmesi, https://london2016.econworld.org/papers/Caliskan_Girginer_Evaluation.pdf, (Erişim Tarihi: 17.03.2021).
• Çarıkçı, O. ve Akbulut, F. (2019). “Kıyaslama (Benchmarking) Yöntemi Olarak Veri Zarflama Analizi (VZA) ile İllerin Sağlık Performansının Ölçülmesi”, Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11(2), 1-8.
• Demiray Erol, G. ve Güneş, İ. (2014). “Türkiye’de İllerin Sağlık Etkinliklerinin Analizi”, Ekonomi Bilimleri Dergisi, 6(2), 1-19.
• Demirci, A. (2018). Teori ve Uygulamalarla Veri Zarflama Analizi, Gazi Kitabevi, Ankara.
• Dinca, G., Dinca, M.S. ve Andronic, M.L. (2020). “The Efficiency of the Healthcare Systems in EU Countries – A DEA Analysis”, Acta Oeconomica Acta Oeconomica, 70(1), 19-36.
• Dirik, C. ve Şahin, S. (2020). “Türkiye’deki Sağlık Hizmetlerinin Etkinlik ve Verimlilik Analizi: Radyal ve Radyal Olmayan VZA ve MVE Modellerinin Karşılaştırması”, Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 11(28), 790-814.
• Ergenekon Arslan, A. ve Güven, Ö.Z. (2O18). “Veri Zarflama Analizi ile Üniversite Etkinliklerinin Belirlenmesine Yönelik Bir Çalışma: Türkiye Örneği”, Uluslararası Afro-Avrasya Araştırmaları Dergisi, 3(6), 86-105.
• Ergülen, A., Bolayır, B., Ünal, Z. ve Harmankaya, İ. (2020). “Covid-19 Sürecinde Türkiye’nin Etkinliğinin Veri Zarflama Analizi ile Değerlendirilmesi,” Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi, 11, 275-286.
• Ersoy, N. (2018). “Banka Etkinliklerinin Veri Zarflama Analizi ile Değerlendirilmesi”, Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(2), 474-487.
• Esatoğlu, A.E., Ağırbaş, İ., Doğanay Payziner, P., Akbulut, Y., Göktaş, B., Özatkan, Y., Uğurluoğlu, E., Yıldırım, T., Törüner, M., Gök, H., Atasoy, K.Ç., Çakır, S.Ü. ve Ökten, İ. (2010), “Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastaneleri’nde Maliyet Analizi”, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 63(1), 17-27.
• Esen, H. ve Yiğit, V. (2019). “Kamu Hastanelerinde Verimlilik Ölçümü: Akdeniz Bölgesi Örneği”, Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 6(7), 134-144.
• Gülcü, A., Tutar, H. ve Yeşilyurt, C. (2004). Sağlık Sektöründe Veri Zarflama Analizi Yöntemi ile Göreceli Verimlilik Analizi, Seçkin Yayıncılık, Ankara.
• Güler, M., İpekgil Doğan, Ö. ve Erdem, S. (2017). “Sağlık Kuruluşları Performansının Veri Zarflama Analizi İle İncelenmesi ve Bir Uygulama”, Verimlilik Dergisi, 4, 169-185.
• Güner Ertemoğlu, H., Ertemoğlu, S. ve Peker, İ. (2021). “Ticaret İl Müdürlükleri Performanslarının Veri Zarflama Analizi ile Değerlendirilmesi”, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 35(1), 291-397.
• Hu, H.H., Qi, Q. ve Yang, C.H. (2012). “Analysis of Hospital Technical Efficiency in China: Effect of Health Insurance Reform”, China Economic Review, 23(4), 865-877.
• Kar, A., Şantaş, F. ve Kahraman, G. (2016). “Technical Efficiency of Gynecology and Obstetrics Hospitals in Turkey: Measurement by Data Envelopment Analysis”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(34), 372-382
• Karahan, M. (2019). “Using Data Envelopment Analysis to Measure the Technical Efficiency of Public Hospitals in Turkey”, Ege Akademik Bakış Dergisi, 19(3), 373-387.
• Kavuncubaşı, Ş. (1995). Hastanelerde Göreli Verimlilik Ölçümü: Veri Çerçeveleme Analizinin Uygulanması, Doktora Tezi, Ankara.
• Kaya Samut, P. ve Cafri, R. (2016). “Analysis of The Efficiency Determinants of Health Systems in OECD Countries by DEA and Panel Tobit”, Social Indicators Research, 129, 113-132.
• Ketabi, S. (2011). “Efficiency Measurement of Cardiac Care Units of Isfahan Hospitals in Iran”, Journal of Medical Systems, 35(2), 143-150.
• Kıraç, Y. ve Kıraç, S. (2018). “Veri Zarflama Analizi Yaklaşımı Kullanarak Ağız Diş Sağlığı Hastanelerinin (ADSH) Verimlilik Değerlendirmesi”, Journal of International Management, Educational and Economics Perspectives, 6(2), 90-105.
• Kim, Y. ve Kang, M. (2014). “The Measurement of Health Care System Efficiency: Cross-Country Comparison by Geographical Region”, The Korean Journal of Policy Studies, 29(1), 21-44.
• Kocakoç, İ.D. (2003). “Veri Zarflama Analizindeki Ağırlık Kısıtlamalarının Belirlenmesinde Analitik Hiyerarşi Sürecinin Kullanılması”, DEÜ İİBF Dergisi, 18(2), 1-12.
• Kohl, S., Schoenfelder, J., Fugener, A. ve Brunner, J.O. (2019). “The Use of Data Envelopment Analysis (DEA) in Healthcare with a Focus on Hospitals”, Health Care Management Science, 22(2), 245-286.
• Konca, M., Gözlü, M. ve Çakmak, C. (2019). “G-20 Ülkelerinin Sağlık Harcamaları Yönünden Etkinliğinin Değerlendirilmesi”, Verimlilik Dergisi, 2, 119-141.
• Kutlar, A. ve Bakırcı, F. (2018). Veri Zaflama Analizi: Teori ve Uygulama, Orion Kitabevi, Ankara.
• Li, L.X. ve Benton, W.C. (1996). “Performance Measurement Criteria in Health Care Organizations: Review and Future Research Directions”, European Journal of Operational Research, 93, 449-468.
• Menten, C., Çekiç, B. ve Atıcı, K.B. (2020). “Türkiye Tarım Sektöründe Ürünler Bazında Etkinlik Değerlendirmesi”, Verimlilik Dergisi, 1, 117-141.
• Mettler, T. ve Rohner, P. (2009). Performance Management in Health Care: The Past, the Present, and the Future, https://www.alexandria.unisg.ch/214579/, (Erişim Tarihi: 20.02.2021).
• Mut, S., Kutlu, G. ve Turgut, M. (2019). “Türkiye’de Sağlık Alanında Veri Zarflama Analizi Yöntemi Kullanılarak Yapılan Makalelerin İncelenmesi”, Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 22(1), 207-244.
• Nayar, P. ve Özcan, Y.A. (2008). “Data Envelopment Analysis Comparison of Hospital Efficiency and Quality”, Journal of Medical Systems, 32(3), 193-199.
• Nistor, C.S., Stefanescu, C.A. ve Crisan, A.R. (2017). “Performance through Efficiency in the Public Healthcare System–A DEA Approach in an Emergent Country”, Studia Universitatis Babes-Bolyai Oeconomica, 62(1), 31- 49.
• Nunamaker, T.R. (1983). “Measuring Routine Nursing Service Efficiency: A Comparison of Cost Per Patient Day and Data Envelopment Analysis Models”, Health Services Research, 18(2), 183-205.
• Okursoy, A. ve Özdemir, M. (2015). “Veri Zarflama Analizinde Homojen Olmayan Karar Verme Birimi Problemi için Kümeleme Analizi Yaklaşımı”, Ege Akademik Bakış Dergisi, 15(1), 81-90.
• Öksüzkaya, M. (2017). “Sağlık Sektöründe Bölgeler Arası Etkinliğin İncelenmesi”, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(10), 280-300.
• Özcan, Y.A. (2008). Health Care Benchmarking and Performance Evaluation an Assessment Using Data Envelopment Analysis (DEA), Springer, New York.
• Özçelik, M. ve Yiğit, P. (2020). “Türkiye Sağlık Sistemi Verimliliğinin İncelenmesi”, Çukurova Medical Journal, 45(3), 992-1017.
• Özer, H. ve Topçuoğlu, Ö. (2017). “Türk Çimento Sektöründe Mülkiyet-Etkinlik İlişkisi: VZA ve Tobit Model Uygulaması”, Verimlilik Dergisi, 4, 141-168.
• Özkan Aksu, E. ve Temel Gencer, C. (2018). “Veri Zarflama Analizi ile OECD Ülkelerinin Çevre Performansının İncelenmesi”, Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 191-206.
• Paradi, J.C., Sherman, H.D. ve Tam, F.K. (2018). International Series in Operations Research & Management Science: A Guide for Practitioners and Analysts Working in Operations Research Using DEA, Springer, Switzerland.
• Rezaee, M.J. ve Karimdadi, A. (2015). “Do Geographical Locations Affect in Hospitals Performance? A Multi-Group Data Envelopment Analysis”, Journal of Medical Systems, 39(85), 1-11. Sağlık Bakanlığı. (2010). 02.07.2010 tarihli 2010/50 Sayılı Sağlık Bölge Planlamasına İlişkin Uygulamalar Hakkında Genelge, https://www.saglik.gov.tr/TR,11024/saglik-bolge-planlamasi-hakkinda-genelge-ile- hastane-yatak-ve-rolleri-tescil-onayi-201050.html, (Erişim Tarihi:31.01.2021).
• Sağlık Bakanlığı. (2016). 28.03.2016 sayılı ve 83913885 sayılı Sağlık Hizmet Bölgeleri Organizasyon Yapısının Güncellenmesi Hakkında Bakanlık Oluru, https://ohsad.org/wp-content/uploads/2016/03/saglik-hizmet- bolgeleri-organizasyon-semasi-guncellemes-.pdf, (Erişim Tarihi: 31.01.2021).
• Seddighi, H., Nosrati Nejad, F. ve Basakha, M. (2020), “Health Systems Efficiency in Eastern Mediterranean Region: A Data Envelopment Analysis”, Cost Eff Resour Alloc, 18(22), 1-7.
• Sevimli, Ö. (2013). Sağlık Kurumlarında Veri Zarflama Analizi Tekniği ile Verimlilik Analizi, Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Sherman, H.D. (1981). Measurement of Relative Efficiency of Health Service Organization with Data Envelopment Analysis-A Simulation, Alfred P. Sloan School of Management.
• Sherman, H.D. ve Zhu, J. (2006). Service Productivity Management Improving Service Performance Using Data Envelopment Analysis (DEA), Springer, USA.
• Şahin, İ. (2008). “Sağlık Bakanlığı Genel Hastaneleri ve Sağlık Bakanlığına Devredilen SSK Genel Hastanelerinin Teknik Verimliliklerinin Karşılaştırmalı Analizi”, Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 11(1), 1-48.
• Şenol, O. ve Gençtürk, M. (2017). “Veri Zarflama Analiziyle Kamu Hastaneleri Birliklerinde Verimlilik Analizi”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 29(4), 265-286.
• Şenol, O., Korucu, K.S. ve Metin, A. (2019). “İllerin Sağlık Performanslarının Ölçülmesi: Veri Zarflama Analiz Yöntemi”, Uluslararası Sağlık Yönetimi ve Stratejileri Araştırma Dergisi, 5(2), 243-256.
• Taşkaya, S. (2020). “Türkiye’deki Eğitim ve Araştırma Hastanelerinin Verimliliğinin Pabon Lasso ve Veri Zarflama Analizleri ile Belirlenmesi”, Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 23(2), 247-260.
• Temür, Y. (2010). “İllerin Gelişmişlik Derecelerine Göre Hastanelerin Etkinlik Analizi”, Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 29(2), 1-22.
• Temür, Y. ve Bakırcı, F. (2008). “Türkiye’de Sağlık Kurumlarının Performans Analizi: Bir VZA Uygulaması”, Sosyal Bilimler Dergisi, 10(3), 262-281.
• Tigga, N.S. ve Mishra, U.S. (2015). “On Measuring Technical Efficiency of the Health System in India: An Application of Data Envelopment Analysis”, Journal of Health Management, 17(3), 285-298.
• Torun, N., Atan, M. ve Ayanoğlu, Y. (2020). “İstatistiki Bölge Sınıflamasına Göre Kamu Hastanelerinin Finansal Etkinliklerinin Değerlendirilmesi”, Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, 22(3), 476-505.
• Uçkun, N., Girginer, N., Köse, T. ve Şahin, Ü. (2016). “Türkiye’deki Büyükşehir Kamu Hastanelerinin Etkinliklerinin Analizi”, International Journal of Innovative Research in Education, 3(2), 102-108.
• Uygurtürk, H. ve Yıldız, İ. (2021). “İşletmelerin Etkinlikleri ile Finansal Performansları Arasındaki İlişki: Bilişim Sektörü Üzerine Bir Araştırma”, Verimlilik Dergisi, 1, 3-15.
• Yavuz, İ. (2001). Sağlık Sektöründe Etkinlik Ölçümü, MPM Yayınları, Ankara. Yenice, E. (2006). “Kamu Kesiminde Performans Değerlemesi”, Maliye Dergisi, 150, 122-132.
• Yeşilaydın, G. (2017). “Health Efficiency Measurement in Turkey by Using Data Envelopment Analysis: A Systematic Review”, Ankara Sağlık Bilimleri Dergisi, 6, 49-69
• Yeşilyurt, Ö. ve Salamov, F. (2017). “Türk Devletleri Sağlık Sistemlerinde Etkinliğin ve Etkinliğe Etki Eden Faktörlerin Süper Etkinlik ve Tobit Modelleriyle Değerlendirilmesi”, Balkan ve Yakın Doğu Sosyal Bilimler Dergisi, 3(2), 128-138.
• Yıldırım, H.H. (2004). Avrupa Birliği Sağlık Politikaları ve Avrupa Birliği’ne Aday Ülke Sağlık Sistemlerinin Karşılaştırmalı Teknik Verimlilik Analizi, Yayımlanmış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Yiğit, V. (2016). “Hastanelerde Teknik Verimlilik Analizi: Kamu Hastane Birliklerinde Bir Uygulama”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 7(2), 9-16.
• Yu, J., Liu, Z., Zhang, T., Hatab, A.A. ve Lan, J. (2020). “Measuring Productivity of Healthcare Services Under Environmental Constraints: Evidence from China”, BMC Health Services Research, 20(1), 1-14.
• Zhu, J. (2014). Quantitative Models for Performance Evaluation and Benchmarking: Data Envelopment Analysis with Spreadsheets, 3rd. Edition, Springer, New York.