PAPAVER SOMNIFERUM (HAŞHAŞ) BİTKİSİNİN ALKOLOİDLERİNİN FARMAKOLOJİK ve TOKSİKOLOJİK ÖZELLİKLERİ

Yıl 2024, Cilt: 15 Sayı: 1, 1 - 10, 29.04.2024

Pınar Portakal , Tugba Gürkök Tan

https://doi.org/10.38137/vftd.1398945

Öz

Endüstriyel ve tıbbi açıdan önemli bir bitki olan Papaver somniferum L. (haşhaş) uzun bir kullanım geçmişine sahiptir. Haşhaş, morfin, kodein, tebain, papaverin, noskapin ve narsein gibi güçlü alkaloidleri üretmektedir. Bu alkaloidler, ağrı kesici (analjezik), öksürük bastırıcı (antitusif) ve bazı durumlarda yatıştırıcı (sedatif) etkilere sahiptir. Morfin, kodein ve diğer alkaloidler, şiddetli ağrıları hafifletmek için kullanılan güçlü analjeziklerdir. Bu nedenle, cerrahi operasyonlar veya şiddetli ağrı durumlarında kullanılmaktadırlar. Uygun şekilde kullanıldığında, ağrıyı hafifletebilirler, ancak kötüye kullanıldığında bağımlılık ve yan etki riski taşırlar. Kodein ise öksürüğü bastırıcı etkisi nedeniyle öksürük şuruplarında sıkça kullanılmaktadır. Bazı alkaloidler, uykusuzluk tedavisinde kullanılabilirler. Bu etkilerinin yanısıra antioksidan, antimikrobiyal, antikanser etkileri de araştırılmaktadır. Bu derlemede, haşhaş bitkisinin alkaloidlerinin bazılarının farmakolojik ve toksikolojik özellikleri hakkında bilgiler verilmesi amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Alkaloid, farmakoloji, haşhaş, Papaver somniferum, toksikoloji

ALKALOIDS OF THE PAPAVER SOMNIFERUM (OPIUM POPPY) PHARMACOLOGİCAL AND TOXICOLOGICAL PROPERTIES

Öz

Papaver somniferum L. (poppy), an industrially and medicinally important plant, has a long history of use. Poppy produces potent alkaloids such as morphine, codeine, thebaine, papaverine, noscapine and narceine. These alkaloids have analgesic, cough suppressant (antitussive) and, in some cases sedative effects. Morphine, codeine and other alkaloids are powerful analgesics used to relieve severe pain. They are therefore used for surgery or severe pain. When used properly, they can relieve pain, but when abused, they carry a risk of addiction and side effects. Codeine is often used in cough syrups for its antitussive properties. Some alkaloids can be used to treat insomnia. In addition to these effects, their antioxidant, antimicrobial and anticancer effects are being investigated. This review aims to provide information on the pharmacological and toxicological properties of some of the alkaloids of the poppy plant.

Anahtar Kelimeler

Alkaloid, opium poppy, Papaver somniferum, pharmacology, toxicology

Kaynakça

• Afzali, M., Ghaeli, P., Khanavi, M., Parsa, M., Montazeri, H., Ghahremani, M. H. & Ostad, S. N. (2015). Non-addictive opium alkaloids selectively induce apoptosis in cancer cells compared to normal cells. Daru Journal of Pharmaceutical Sciences, 23(16), 1-8.
• Aggarwal, M., Leser, G. P. & Lamb, R. A. (2020). Repurposing papaverine as an antiviral agent against influenza viruses and paramyxoviruses. Journal of Virology, 94(6), 10-1128.
• Ashrafi, S., Alam, S., Sultana, A., Raj, A., Emon, N. U., Richi, F. T., Sharmin, T., Moon, M., Park, M. N. & Kim, B. (2023). Papaverine: A Miraculous Alkaloid from Opium and Its Multimedicinal Application. Molecules, 28(7), 3149.
• Astan, H. & Balta, M. G. (2020). Yoğun Bakım Hastasında İntratekal Morfinin Solunum Fonksiyonları Üzerine Etkisi. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 11(4), 224-229.
• Aşcı, H. & Özer, M. K. (2011). Bulantı ve Kusma İçin Tedavi Önerileri. SDÜ Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 2(3).
• AUR (2021). Avrupa Uyuşturucu Raporu. Eğilimler ve Gelişmeler. Praça Europa 1, Cais do Sodré, 1249-289 Lizbon, Portekiz
• Ayhan, A. E. & Yıldırım, M. U. (2021). Sonbahar ve ilkbahar ekimlerinin haşhaşın (Papaver somniferum L.) verim ve morfin içeriği üzerine etkisi. Mustafa Kemal Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi, 26(2), 412-420.
• Ameri, A., Heydarirad, G., Mahdavi Jafari, J., Ghobadi, A., Rezaeizadeh, H. & Choopani, R. (2015). Medicinal plants contain mucilage used in traditional Persian medicine (TPM). Pharmaceutical Biology, 53(4), 615-623.
• Benyhe, S., Zádor, F. & Ötvös, F. (2015). Biochemistry of opioid (morphine) receptors: binding, structure and molecular modelling. Acta Biologica Szegediensis, 59(Suppl. 1.), 17-37.
• Bölek, S. (2013). Opiyat bağımlılığı tedavisinin madde kullanımı, yaşam kalitesi ve işlevsellik üzerine etkilerinin incelenmesi. İstanbul, Türkiye, Tıpta Uzmanlık Tezi, İÜ.
• Bruneton, J. (1995). Pharmacognosy, Phytochemistry, Medicinal Plants. Paris, Fransa: Lavoisier Publishing.
• Cansız, D., Alturfan, E. E. & Alturfan, A. (2021). Endojen opioidlerin ağrı mekanizması üzerine etkileri. Experimed, 11(1), 49-56.
• Caraceni, A., Hanks, G., Kaasa, S., Bennett, M. I., Brunelli, C., Cherny, N. & Zeppetella, G. (2012). Use of opioid analgesics in the treatment of cancer pain: evidence-based recommendations from the EAPC. The Lancet Oncology, 13(2), e58-e68.
• Carlin, M. G., Dean, J. R. & Ames, J. M. (2020). Opium alkaloids in harvested and thermally processed poppy seeds. Frontiers in Chemistry, 8, 737.
• Carlson, E. T. & Simpson, M. M. (1963). Opium as a tranquilizer. American Journal of Psychiatry, 120(2), 112-117.
• Chen, X., Dang, T. T. T. & Facchini, P. J. (2015). Noscapine comes of age. Phytochemistry, 111, 7-13.
• Dahan, A., van der Schrier, R., Smith, T., Aarts, L., van Velzen, M. & Niesters, M. (2018). Averting opioid-induced respiratory depression without affecting analgesia. Anesthesiology, 128(5), 1027-1037.
• Debbağ, S. & Örnek Çelebi, N., (2021). Kanser ağrısındaki yeni gelişmeler. Örnek Çelebi N, editör. Ağrı Tedavisinde Güncel Yaklaşımlar ve Yenilikler. 1.Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri, p.58-65.
• Desgagné-Penix, I., Khan, M. F., Schriemer, D. C., Cram, D., Nowak, J. & Facchini, P. J., (2010). Integration of deeptranscriptome and proteome analyses reveals the components of alkaloid metabolism in opium poppy cell cultures. BMC Plant Biology, 10(1), 1-17.
• Demirkapu, M. J. & Yananli, H. R. (2020). Opium Alkaloids. Sharma K. Editor. Bioactive Compounds in Nutraceutical and Functional Food for Good Human Health. London, United Kingdom: IntechOpen; 2020. pp.203-217.
• Dilek, M., Gültepe, A. & Öztaşan, N. (2018). Haşhaş (Papaver somniferum L.) çiçeğinin uçucu yağ içeriğinin belirlenmesi ve antimikrobiyal özelliklerinin araştırılması. Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 18(3), 786-795.
• Dökmeci, H. (2020). Sağlık Profesyonelleri için Farmakolojinin Temel Prensipleri. Nobel Tıp Kitapevleri, 74-86.
• Erol, A. F. & Yanık, E. (2019). Haşhaş bitkisinin anadolu kültüründeki yeri ve izleri. Milli Folklor, 16(124), 202-212.
• Eyigör, C. (2015). Opioidlerin kullanım ilkeleri, yan etki yönetimi ve yeni opioidler. Ege üniversitesi tıp fakültesi algoloji bilim dalı, ağrı bülteni. Türk Algoloji Derneği Yayınları, 1, 1-6.
• Gaber, A., Alsanie, W. F., Kumar, D. N., Refat, M. S. & Saied, E. M. (2020). Novel papaverine metal complexes with potential anticancer activities. Molecules, 25(22), 5447.
• Galligan, J. J. & Akbarali, H. I. (2014). Molecular physiology of enteric opioid receptors. Am J Gastroenterol Supple, 2014, 2(1), 17-21.
• Gençay, Ö. (2013). Hypecoum procumbens L. bitkisinden alkaloidlerin izolasyonu, yapılarının aydınlatılması ve asetilkolinesteraz ve bütirilkolinesteraz inhibisyon aktivitelerinin (Anti-Alzheimer) incelenmesi. Edirne, Türkiye, Yüksek Lisans Tezi, TÜ.
• Güler, D. A., Aydın, A., Koyuncu, M. & Parmaksız, İ. (2016). Anticancer activity of papaver somniferum. Journal of the Turkish Chemical Society Section A: Chemistry, 3(3), 349-366.
• Gülhan, M. F. (2018). Bazı sedatif ve anestezik aromatik bitki yağlarının gökkuşağı alabalığı (Oncorhynchus mykiss, L.) kan parametreleri üzerine etkileri. Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 20(1), 471-482.
• Güner, A. (2012). Türkiye bitkileri listesi:(damarlı bitkiler): ANG Vakfı. Istanbul, Türkiye. Kaboudin, B. & Sohrabi, M. (2021). Chemistry and synthesis of major opium alkaloids: a comprehensive review. Journal of the Iranian Chemical Society, 18(12), 3177-3218.
• Katzung, B. G., Masters, S. B. & Trevor, A. J. (Eds.). (2014). Temel ve klinik farmakoloji. Nobel Tıp Kitabevleri.
• Inada, M., Sato, A., Shindo, M., Yamamoto, Y., Akasaki, Y., Ichimura, K. & Tanuma, S. I. (2019). Anticancer non-narcotic opium alkaloid papaverine suppresses human glioblastoma cell growth. Anticancer Research, 39(12), 6743-6750.
• INCB (2015). International Narcotics Board. Supply of Opiate Raw Material and Demand for Opiates for Medicinal and Scientific Proposes. In Narcotic Drugs; United Nations: New York, NY, USA, 2015; pp. 99–107. Available online: Erişim Adresi: https://www.incb.org/documents/Narcotic-Drugs/Technical-Publications/2015/NAR-tech_pub_2015.pdf. Erişim Tarihi: 25.11.2023.
• Ismaili, A, Sohrabi S. M., Azadpour, M, Heydari, R. & Rashidipour, M. (2017). Evaluation of the Antimicrobial Activity of Alkaloid Extracts of four Papaver Species. Herbal Medicines Journal, 2(4),146-152.
• Kaya, S., Pirinçci, İ. & Bilgili, A. (2002). Veteriner hekimliğinde toksikoloji. Medisan Yayınevi, 414-415.
• Kılıç, F. S. (2017). Opioidler, ağrı, opioidlerin suistimali ve yanlış kullanımı. Osmangazi Tıp Dergisi, 39(3), 125-129.
• Kömürcüoğlu, B. E. (2016). “Akciğer Kanserinde Öksürük”. Yılmaz, Ü. ve Gülhan, M. (eds.). Akciğer Kanserinde Destek Tedavisi. İstanbul, Türkiye: Tüsad Eğitim Kitapları Serisi; 2016. pp. 94-101.
• Mahmoudian, M. & Rahimi-Moghaddam, P. (2009). The anti-cancer activity of noscapine: a review. Recent Patents on Anti-Cancer Drug Discovery, 4(1), 92-97.
• Masihuddin, M., Jafri, M. A., Siddiqui, A. & Chaudhary, S. (2018). Traditional uses, phytochemistry and pharmacological activities of papaver somniferum with special reference of unani medicine an updated review. Journal of Drug Delivery and Therapeutics, 8(5-s), 110-114.
• Mert, M., Özkara, A., Seren, S., Gülcan, F., Erdem, C. Ç. & Süzer, K. (2004). Topikal ve intralüminal papaverin uygulamalarının internal torasik arter akımına etkisi. Türk Göğüs Kalp Damar Cer Derg, 12(2), 76-80.
• Önmez, H. (2007). Papaver somniferum Bitkisinden Elde Edilen Alkaloitlerin Ekstraksiyonunda Kullanılan Çözücü ve Metodların Karşılaştırılması. Konya, Türkiye, Yüksek Lisans Tezi, SÜ.
• Özgen, Y., Arslan, N. & Bayraktar, N. (2017). Türkiye açısından önemli bitki haşhaşın önemi ve tarımı. Ziraat Mühendisliği, (364), 4-8.
• Öztürk, F. C. (2023). Uyuşturucu Madde Bağımlılığı ve Türkiye’de Uyuşturucu Madde Kullanımının İncelenmesi. Ankara Eczacılık Fakültesi Dergisi, 47(3), 2-2.
• Parthvi, R., Agrawal, A., Khanijo, S., Tsegaye, A. & Talwar, A. (2019). Acute opiate overdose: an update on management strategies in emergency department and critical care unit. American Journal of Therapeutics, 26(3), e380-e387.
• Pei, L., Wang, B., Ye, J., Hu, X., Fu, L., Li, K., Ni, Z., Wang, Z., Wei, Y., Shi, L., Zhang, Y., Bai, X., Jiang, M., Wang, S., Ma, C., Li, S., Liu, K., Li, W. & Cong, B. (2021). Genome and transcriptome of Papaver somniferum Chinese landrace CHM indicates that massive genome expansion contributes to high benzylisoquinoline alkaloid biosynthesis. Horticulture Research, 8(5), 1-13.
• Schiff, P. L. (2002). Opium and its alkaloids. American Journal of Pharmaceutical Education, 66(2), 188-196.
• Seçmen, Ö., Gemici, Y., Görk, G., Bekat, L. & Leblebici, E. (1995). Tohumlu Bitkiler Sistematiği (Ders Kitabı). 4. baskı. İzmir: Ege Ünv. Fen Fak. Ders Kitapları Serisi No: 116.
• Soudanı, W., Djafer, R., Hadjadj–Aoul, Z. & Abdaouı, M. (2014). Therapeutic and Toxic Effects of Alkaloids Extracted of Somnniferum Papaver. Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi, 1(Özel Sayı-2), 1883-1890.).
• Takeuchi, R., Hoshijima, H., Onuki, N., Nagasaka, H., Chowdhury, S. A., Kawase, M. & Sakagami, H. (2005). Effect of anticancer agents on codeinone-induced apoptosis in human cancer cell lines. Anticancer Research, 25(6B), 4037-4041.
• Tanker M. & Tanker N. (2003). Farmakognozi Cilt.1. Ankara: Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Yayınları.
• Tomkins, D. M. & Sellers, E. M. (2001). Addiction and the brain: The role of neurotransmitters in the cause and treatment of drug dependence. Canadian Medical Association Journal, 164(6), 817-821.
• Vadiveli, N., Schermer, E., Kodumudi, G. & Berger, J. M. (2016). The clinical applications of extendedrelease abuse deterrent opioids. CNS Drugs, 30, 637-646.
• Yücelşengün, İ., Yücel, E., Öztürk, B. & Kılıç, G. (2020). Haşhaş (Papaver somniforum) Çeşitlerinin Tohum Yağlarının Yağ Asidi Kompozisyonu, Toplam Fenolik Madde Miktarı, Antioksidan ve Antimikrobiyal Aktiviteleri. Gıda, 45(5), 954-962.