UTOPIA, APOCALYPSE, REVOLUTION: REBELLIONS, UPRISINGS AND COMMUNAL EXPERIENCES IN THE MIDDLE AGE GUIDED BY MILLENIALISM

Yıl 2025, Sayı: 21, 106 - 130, 31.05.2025

Orçun Güzer

https://doi.org/10.47124/viraverita.1648769

Öz

My aim in this study is to interpret millennialism, a heretical movement that developed in medieval Christianity and was described as “mystical anarchism” by Norman Cohn, as one of the first examples of utopian and apocalyptic imagination in Western Europe. The demand for social justice expressed within the scope of millennialism and the rebellions it caused, while rising on spiritual foundations, express a material demand. Envisioning a prosperous country where property and poverty will be eliminated on earth before the Day of Judgment and Heaven is a radical rebellion motif that threatens both the wealth of the Catholic Church and centrist approach of Lutheranism that does not want to be at odds with the ruling classes. In addition, the belief that the distinction between God and man can be completely eliminated and that the individual can pass into a new existence that is beyond human and beyond morality, in religious formations like the Brethren of the Free Spirit, brings to mind contemporary thinkers like Nietzsche. In this article, I will try to understand historical examples of millennialism, by listing the cases from both individualist mystical anarchist formations and communal experiences; I will argue that these collective experiences were a resistance against the early stages of capitalism and I will show the place of eschatological folklore motifs of millennialism in socio-historical phenomena in medieval Western Europe, as utopian/dystopian narratives in the common memory of the people.

Anahtar Kelimeler

Millenialism , Eschatology , Utopia , Heretic , Communalism

Ütopya, Kıyamet, Devrim: Orta Çağ'da Binyılcılık Kılavuzluğunda Gelişen Başkaldırılar, Ayaklanmalar ve Komünal Deneyimler

Öz

Bu incelemedeki amacım, Orta Çağ Hıristiyanlığı’nda gelişen heretik bir akım olan ve Norman Cohn’un “mistik anarşizm” olarak nitelendirdiği binyılcılığı Batı Avrupa’daki ütopik ve kıyametçi tahayyülün ilk örneklerinden biri olarak yorumlamaktır. Binyılcılık kapsamında dile gelen sosyal adalet talebi ve bunun yol açtığı isyanlar, manevi temeller üstünden yükselirken maddi bir talebi dile getirir. Yargı Günü’nden ve Cennet’ten önce dünyada mülkiyetin ve yoksulluğun ortadan kalkacağı bir refah ülkesi tasarlamak, hem Katolik Kilisesi’nin zenginliğini, hem de daha sonra ortaya çıkan Lutherciliğin egemen sınıflarla ters düşmek istemeyen orta yolculuğunu tehdit eden radikal bir başkaldırı motifidir. Bunun yanı sıra, Özgür Ruh Kardeşliği benzeri oluşumlarda Tanrı ile insan arasındaki ayrımın tamamen ortadan kalkıp, bireyin insan-ötesi ve ahlak-ötesi yeni bir varoluşa geçebileceğine inanılması, Nietzsche benzeri çağdaş düşünürleri akla getirir. Makalede, binyılcılığın hem bireyci mistik anarşist oluşumlara, hem de komünal deneyimlere dair tarihsel örneklerinin dökümünü yaparak bu vakaları anlamaya çalışacağım; bu kolektif deneyimlerin, kapitalizmin erken aşamalarına karşı bir direniş olduğunu iddia edeceğim ve halkın ortak belleğindeki ütopya/distopya anlatıları olarak, binyılcılığa dair eskatolojik folklor motiflerinin Orta Çağ Batı Avrupa’sında toplumsal-tarihsel olgulardaki yerini göstereceğim.

Anahtar Kelimeler

Binyılcılık , Eskatoloji , Ütopya , Heretik , Komünalizm

Kaynakça

• Bultmann, R. (2006) Tarih ve Eskatoloji: Sonsuzluğun Mevcudiyeti (1. Baskı). (E. Kuşçu, Çev.). Elis Yayınları. (Özgün eser basım 1957).
• Cohn, N. (2020) Binyılın Peşinde: Devrimci Binyılcılar ve Ortaçağın Mistik Anarşistleri (1. Baskı). (D. Karakaya, Çev.). Kırmızı Kedi Yayınevi. (Özgün eser basım 1957 / Revize edilmiş versiyon 1970).
• Engels, F. ve Marx, K. (2013) Komünist Manifesto. (N. Satlıgan, Çev.). H. Erdoğan (Ed.), Komünist Manifesto ve Hakkında Yazılar (5. Baskı, s.21-51) içinde. Yordam Kitap. (Özgün eser basım 1848).
• Jameson, F. (2020) Zamanın Tohumları (1. Baskı). (O. Gayretli, Çev.). Monokl Yayınları. (Özgün eser basım 1994)
• Kautsky, K. (1897) Communism in Central Europe in the Time of the Reformation. (J.L. & E.G. Mulliken, Trans.). T. Fisher Unwin Publishing House, London. (Özgün eser basım: 1895 / Die Vorläufer des neueren Sozialismus adlı kitabının bölümü olarak)
• Linebaugh, P. (February 26, 1989) Lizard Talk; Or, Ten Plagues and Another: An Historical Reprise in Celebration of the Anniversary of Boston ACT UP. Original Pamphlet by Midnight Notes. maydayrooms, accessed February 28, 2025, https://maydayrooms.omeka.net/items/show/1985 Linebaugh, P. (March 20, 2015) The Rainbow Sign. Counterpunch. Retrieved on 28 February 2025, from: https://www.counterpunch.org/2015/03/20/the-rainbow-sign/
• Löwith, K. (2012) Tarihte Anlam (1. Baskı). (C. Turan, Çev.). Say Yayınları. (Özgün eser basım 1949).
• Marx, K. (1970) Critique of Hegel's Philosophy of Right. (J. O'Malley, Trans). Oxford University Press. (Özgün eser basım 1843).
• More, T. (2011) Utopia (14. Baskı). (M. Urgan, S. Eyüboğlu, V. Günyol, Çev.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. (Özgün eser basım 1516).
• Müntzer T. (1993) Revelation and Revolution: Basic Writings of Thomas Müntzer (1. Baskı). (Edited and translated by M. G. Baylor). Lehigh University Press.
• Randles, S. (2018) “When Adam Delved and Eve Span”: Gender and Textile Production in the Middle Ages. Merridee Bailey, Tania Colwell & Julie Hotchin (Eds.) Women and Work: Experiences, Relationships and Cultural Representations (s. 71-102) içinde. Abbingdon: Routledge.
• Scribner, R.W. (1986) Incombustible Luther: The Image of the Reformer in Early Modern Germany. Past and Present, No. 110, (Feb., 1986), pp. 38-68.
• Wiebe, Victor G. (May 2018). Rainbow Flag. Global Anabaptist Mennonite Encyclopedia Online. Retrieved 28 February 2025, from https://gameo.org/index.php?title=Rainbow_Flag&oldid=160796