Van İli Yüzey Araştırması Kapsamında Doğu Anadolu Bölgesi Paleolitik Çağ Kalıntıları

Yıl 2021, Sayı: 1, 77 - 96, 30.06.2021

İsmail Baykara Didem Turan

Öz

Bu çalışma 2014 – 2021 yılları arasında Van İli’nde gerçekleştirilen yüzey araştırmasının sonuçlarını kapsamaktadır. Çalışmanın amacı Doğu Anadolu’daki Pleistosen Dönem insan varlığı ve hareketliliğini anlamaktır. Araştırma yaygın yaya yüzey ve yoğun / detaylı yüzey araştırması olmak üzere iki aşamada gerçekleştirilmiştir. Yoğun yüzey araştırması çalışmaları Van-Erciş İlçesi’nde Ulupamir Köyü’nün kuzeyinde yer alan Meydan Dağı obsidiyen yatağı Gürgürbaba Tepesi’nde yapılmıştır. Araştırma sonucunda obsidiyenden üretilmiş çok sayıda Alt ve Orta Paleolitik dönemlere ait yontmataş kalıntısı tespit edilmiştir. Bölgede uygulanan tarihlendirme çalışmaları sonucunda buluntu alanındaki lav akıntısı yaklaşık olarak 420.000±24 yıl öncesine tarihlendirilmiştir. Yontmataş kalıntıların teknolojik ve tipolojik incelemesinin, tarihlendirme çalışmalarıyla desteklenmesiyle alanın Alt Paleolitik Dönem, Geç Acheulean Kültürü’ne ait olduğu tespit edilmiştir. Bu durum Van’ın kuzeyinde yer alan Erciş’in, Orta Pleistosen Dönem’in ortalarından itibaren insan toplulukları tarafından iskân edildiğinin kanıtı olmuştur. Bunun yanı sıra yontmataş kalıntılarının Kafkas Paleolitik Dönem topluluklarına benzer olması, avcı-toplayıcı toplulukların bölgeler arası hareketliliğinin de ortaya çıkarılmasını sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Alt Paleolitik, Orta Paleolitik, Pleistosen, Acheulean, Doğu Anadolu, Van

Findings of the Paleolithic Periods in the Eastern Anatolia Region as part of the Van Province Survey

Öz

This study presents the results of the the survey in Van province during the 2014 – 2021 field seasons. The purpose of the study is to understand the human existence and mobility of the Pleistocene Period in Eastern Anatolia. The survey was carried out in two phases: Extensive survey and intensive survey. Intensive survey was conducted in the obsidian deposits of Meydan Mountain – Gürgürbaba Hill, located to the north of Ulupamir Village in Van-Erciş district. As a result of the research, a large number of lithic obsidian materials have been found, which were dated to the Lower and Middle Paleolithic periods. In consequence of the dating studies in the region, the lava flow in the study area was dated to approximately 420.000±24 years ago. The technological and typological analysis of the lithic remains supported by dating Studies confirmed that the period of the survey area is Lower Paleolithic Period, Late Acheulean Culture. These results reveal that Erciş district located in the north of Van was inhabited by human communities since the Middle of the Middle Pleistocene Period. On the other hand, the similarity of the lithic remains to the Caucasian Paleolithic assemblages has also enabled the interregional mobility of hunter-gatherers to be revealed.

Anahtar Kelimeler

Lower Paleolithic, Middle Paleolithic, Pleistocene, Acheulean, East Anatolia, Van

Kaynakça

• Akköprü, E., Mouralis, D., Robin, A. K., Kuzucuoğlu, C. ve Erturaç, M. K. (2017). “Doğu Anadolu’daki Obsidiyen Kaynak Alanlarının Belirlenmesinde Jeomorfolojik ve Volkanolojik Göstergelerin Önemi”, Türkiye Jeoloji Bülteni, 60(1), 49-61.
• Akköprü, E., Tunç, R., Robin, A. K. ve Mouralis, D. (2019). “Meydan volkanik alanı ve Gürgürbaba domu çevresinin jeomorfolojik özellikleri”, Coğrafi Bilimler Dergisi, 17(2), 428-452, doi:10.33688/aucbd.615971. Arslan, M. (1994). Mineralogy, geochemistry, petrology and petrogenesis of the Meydan-Zilan (Erciş-Van, Turkey) area volcanic rocks. University of Glasgow, Department of Geology and Applied Geology (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Glasgow.
• Baykara, İ., Dinçer, B., Şahin, S., Koç, E., Baykara, D., Özer, İ. ve Sağır, M. (2016). “2014 Yılı Van İli Neojen ve Pleistosen Dönemleri Yüzey Araştırması”, Araştırma Sonuçları Toplantısı, 33(2), 539-552.
• Baykara, İ., Dinçer, B., Şahin, S., Baykara, D. ve Bolkan, İ. H. (2017). “2015 Yılı Van İli Pleistosen Dönem Yüzey Araştırması”, Araştırma Sonuçları Toplantısı, 34/1, 295-314.
• Baykara, İ., Dinçer, B. ve Şahin, S. (2018a). “Gürgürbaba Tepesi (Erciş, Van) Paleolitik Çağ Araştırmaları”, Colloquium Anatolicum 17, 161-188.
• Baykara, İ., Dinçer, B., Şahin, S., Ünal, E., Kuvanç, R., Gülseven, B. ve Birol, Ö. (2018b). “Van İli Neojen ve Pleistosen Dönemleri Yüzey Araştırması-2016”, Araştırma Sonuçları Toplantısı, 35/2, 27-41.
• Baykara, İ., Dinçer, B. ve Şahin, S. (2018c). “Gürgürbaba Tepesi: Alt ve Orta Paleolitik Dönem Buluntu Yerleri, Erciş-Van”, Anadolu Araştırmaları 21, 76-104.
• Bigazzi, G., Dompnier, E.,.Hadler Neto, J. C, Poupeau, G., Vulliez, E. (1988). “Meydan volkanik alanı ve Gürgürbaba domu çevresinin jeomorfolojik özellikleri”, Coğrafi Bilimler Dergisi, 17(2), 428-452, doi:10.33688/aucbd.615971.
• Bigazzi, G., Yeğingil, Z., Ercan, T., Oddone, M. ve Özdoğan, M. (1997). “Doğu Anadolu'daki obsidiyen içeren volkaniklerin "Fizyon Track" yöntemiyle yaş tayini”, Türkiye Jeoloji Bülteni, 40(2), 57-72.
• Boëda, E. (1995). “Levallois: A Volumetric Construction, Methods, a Technique”, içinde H. L. Dibble – O. Bar-Yosef (Ed.), The Definition and Interpretation of Levallois Technology, Madison, WI: Prehistory Press Monographs in World Archaeology No. 23, 41-68. Bordes, F. (1961). Typologie du Paléolithique Ancient et moyen, CNRS, Paris.
• Chataigner, C., Akın, A. ve Aras, O. (2014). “Kuzeydoğu Anadolu Obsidiyen Kaynaklarının Tespitine Yönelik Yüzey Araştırmaları”, H. Kasapoğlu ve M. A. Yılmaz (eds.), Anadolu’nun Zirvesinde Türk Arkeolojisinin 40 Yılı, Ankara, 589-604.
• Debénath, A. ve Dibble, H. L. (1994). Handbook of Paleolithic Typology, Vol. 1: Lower and Middle Paleolithic of Europe. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
• Inizan, M. L., Reduron-Ballinger, M., Roche, H. ve Tixier, J. (1999). Technology and Terminology of Knapped Stone. CREP, Nanterre.
• Innocenti, F., Mazzuoli, R., Pasquare, G., Serri, G., Villari, L. (1980). “Geology of the volcanic area north of Lake Van (Turkey)”, Geologische Rundschau, 69(1), 292-323.
• Kuhn S. L., Stiner, M. C., Güleç, E., Özer, İ., Yılmaz, H., Baykara, İ., Açıkkol-Yıldırım, A., Goldberg, P., Molina, K. M., Ünay, E. ve Suata, A. F. (2009). “The Early Upper Paleolithic Occupations at Üçağızlı Cave (Hatay, Turkey)”, Journal of Human Evolution, 87(56), 87-113.
• Matsuda, J. I. (1988). “Geochemical study of collision volcanism at the plate boundary in Turkey (comparison with sub- duction volcanism in Japan)”, Initial report of Turkey-Japan Volcanological Project, Part I, 31-36.
• Matsuda, J. I. (1990). “K-Ar age of Turkey volcanisms”, Mitral report of Turkey-Japan volcanological project, Part II: 63-68.
• Şengör, A. M. C. ve Yılmaz, Y. (1981). “Tethyan Evolution of Turkey: A Plate Tectonic Approach”, Tectonophysics, 75, 181-241.
• Okuldaş, C. ve Üner, S. (2013). “Alaköy Fayı’nın Jeomorfolojik Özellikleri ve Tektonik Etkinliği (Van Gölü Havzası-Doğu Anadolu)”, Hacettepe Üniversitesi Yerbilimleri Dergisi, 34(3), 161-176.
• Van Peer, P. (1992). The Levallois reduction strategy. Monographs in World Archaeology 13. Madison: Prehistory Press.