Ahlat Meydan Mezarlığı’nda Bulunan Bir Grup Mezar Taşının Liken Temizliği ve Epigrafik Çözümlemeleri Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2021, Sayı: 2, 23 - 56, 31.12.2021

Recai Karahan Mehmet Kulaz

Öz

Tarihin ilk çağlarından günümüze gelinceye kadar farklı kültürleri üzerinde barındırarak bir kültür mozaiği haline gelen Anadolu, bu farklılıkların katmış olduğu zenginlik ile adeta bir açık hava müzesi gibi güzelliklerini somut örnekleri ile sunmaktadır. Uygarlıkların beşiği olmuş bu topraklara hâkimiyet kurmuş olan her millet kendi kültür ve geleneklerini yansıtan eserler inşa etmiştir. Her uygarlık inşa ettiği askeri yapılarla gücünü, ticari yapılarla güvenli ticareti, sivil yapılarla toplumsal refahı, mabetleriyle dinini yüceltmeyi, anıtsal mezar yapıları ve mezar taşlarıyla da ölülerine duyduğu derin saygıyı ve ahiret inancını göstermek istemiştir. Yapıldıkları döneme ait birer tarihi belge niteliği taşıyan mezar taşları Anadolu’daki birçok yerleşim yerinde karşımıza çıkmaktadır. Ülkemizdeki mezar taşlarının en nitelikli ve abidevi olanlarıysa Ahlat’ta Meydan Mezarlığında bulunmaktadır. İslam dünyasının en büyük tarihi mezarlığı olarak kabul edilen Ahlat Meydan Mezarlığındaki şahide ve sandukalar, tüm olumsuzluklara rağmen büyük ölçüde günümüze sağlam ulaşmışlardır. Son derece gelişmiş bir estetik anlayışı ile dini ve fiziki planda sınırlayıcı şartlara rağmen görenlerde derin bir saygı ve merak uyandıran bu mezar taşları, korunması gereken en önemli tarihi ve kültürel mirasıdır.
2020 kazı sezonunda Türk Tarih Kurumunun destekleriyle yapılan proje kapsamında Ahlat Selçuklu Meydan Mezarlığında bulunan 60 adet mezar şahidesinin liken temizliği ve kitabe çözümlemeleri yapılmıştır. Gün ışığına çıkarılan 60 mezar taşı arasında mezar taşı tipolojileri, süsleme ve yazı gibi öne çıkan etmenler dikkate alınarak, bu çalışmaya 10 adet mezar taşı değerlendirilmeye alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ahlat, Selçuklu, Mezar, Şahide, Kitabe.

Lichen Cleaning and Epigraphic Analysis of a Group of Tombstone in Ahlat Square Cemetery

Öz

Anatolia, which has become a cultural mosaic by hosting different cultures from the first ages of history until today, presents its beauties like an open-air museum with concrete examples with the richness of these differences. Every nation that has dominated these lands, which has been the cradle of civilizations, has built works reflecting their own culture and traditions. Every civilization has wanted to show its strength with military buildings, safe trade with commercial buildings, social welfare with civil structures, glorify religion with its temples, and show its deep respect for the dead and belief in the hereafter with monumental tombs and tombstones. Tombstones, which are historical documents belonging to the period they were made, are encountered in many settlements in Anatolia. The most qualified and monumental gravestones in our country are found in the Square Cemetery in Ahlat. The witnesses and sarcophagi in the Ahlat Square cemetery, which is considered to be the largest historical cemetery of the Islamic world, have survived to the present day, despite all the negativities. These tombstones, which arouse deep respect and curiosity in those who see them despite the restrictive conditions in religious and physical plan with a highly developed aesthetic understanding, are the most important historical and cultural heritage that should be preserved.
In the 2020 excavation season, lichen cleaning and inscription analysis of 60 grave witnesses in Ahlat Seljuk Square Cemetery were carried out with the support of the Turkish Historical Society. Considering prominent factors such as tombstone typologies, decoration and writing among 60 gravestones unearthed, 10 gravestones were evaluated in this study.

Anahtar Kelimeler

Ahlat, Seljukian, Tomb, Tombstone, Epitaph.

Kaynakça

• Beyhan, Karamağaralı (1992). Ahlat Mezar Taşları, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Erzen, Afif (1986). Doğu Anadolu ve Urartular, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Evliya Çelebi (1935). Seyahatname, C.IV, İstanbul: Devlet Matbaası.
• Karahan, Recai- Kulaz, Mehmet- Güzel, Eylem (2014). “Eski Ahlat Şehri Kazıları”, Ulluslararası 36. Kazı Sonuçları Toplantısı, C.I, Gaziantep.
• Karahan, Recai, Kulaz, Mehmet (2019). Ahlat Selçuklu Meydan Mezarlığı ve Mezar Taşları, Ankara: Uzun Dijital Baskı Merkezi.
• Karahan, Recai; Güzel, Eylem (2013). Eski Ahlat Şehri Kazıları Uluslararası 35. Kazı Sonuçları Toplantısı, Muğla: s. 339-348,
• Karamağaralı, Haluk (1975). Ahlat’ta Yaptığı Arkeolojik Araştırmalar Raporu
• Kulaz, Mehmet; Bak, Selami (2013). “Ahlat Selçuklu Meydan Mezarlığındaki Mezar Taşlarının Restorasyonu”, VII. Uluslararası Türk Kültürü, Sanatı ve Kültürel Mirası Koruma Sempozyumu/Sanat Etkinlikleri, (Re-Up Removıng of Ahlat's Gravestones in Anatolıa Orhun Inscriptions), Bakü-Azerbaycan.
• Kulaz, Mehmet; Güzel, Eylem (2016). “Ahlat Meydan Mezarlığı Kadı Mezar Taşları”, 22-24 Eylül 2014 “III. Uluslararası Ahlat-Avrasya Bilim, Kültür ve Sanat Sempozyumu (The Third International Ahlat- Eurasia Symposium on Science, Culture and Art), Azerbaycan. Baranoğlu Ofset Matbaacılık.
• Nasrı Hüsrev, Sefername (1994). Çev. Abdulvehhap Terzi, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Şerif, Abdurrahim (1932). Ahlat Kitabeleri, İstanbul: Hamit Matbaası
• Tekin, Rahmi (2000). Ahlat Tarihi, Osav Yayınları, İstanbul: Osav- Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
• Uluçam, Abdulselam (2002). Orta çağ ve Sonrasında Van Gölü Çevresi Mimarlığı-II-Bitlis, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.