Akgöl (Özalp-Van) ve Çevresinin Doğal Ortam Özellikleri, Ekosistem İçindeki Önemi ve Korunması

Yıl 2022, Sayı: 4, 74 - 96, 29.12.2022

Bülent Matpay

Öz

Akgöl, Van Gölü’nün doğusunda, Özalp ilçesine yaklaşık 20 km uzaklıkta, İran sınırına yakın konumdadır. Etrafı dağlarla çevrili Akgöl, dışa kapalı olup tektonik orjinli çukurluktadır. Akgöl ekosistemde sahip olduğu flora, fauna, insan yaşamı-faaliyetleri için önemli olduğundan doğal sit-kesin korunacak hassas alan olarak tescillenmiştir. Sentripedal ağ özelliğindeki Akgöl 407 hektar alanına sahip olup kaynaklar, yüzeysel sızıntılar, kar ve yağışlarla gelişen geçici akarsularla beslenmektedir. Geçmiş yıllarda ilkbaharda sığ olan göl, yaz sonuna doğru daralmaktayken son yıllarda iklimsel değişikliklerden dolayı tamamen kurumaktadır. Gölün çevresinde İran-Turan fitocoğrafyasına ait endemik bitki türleri mevcut olup halofitler dikkat çekicidir. Toprak örtüsü melanj ve volkano-sedimanterler üzerinde gelişmiştir. Gölün kuruyan kısımlarının tarıma açılması, pestisidler, suyun kontrolsüz kullanımı, çevre bilinci eksikliği gölün geleceğini tehdit etmektedir. Akgöl, sadece bulunduğu ekolojik ortamdaki canlılar için önemli olmayıp Urmiye Gölü ile Erçek Gölü arasındaki kuş göç yolları için önemli bir konaklama, beslenme ve üreme istasyonudur. Bu yüzden Akgöl’ün korunarak gelecek nesillere bırakılması azami önemlidir.

Anahtar Kelimeler

İklim Değişikliği, Akgöl, Kuruma, Göl, Flora ve Fauna

Teşekkür

EMEĞİ GEÇEN TÜM ÇALIŞANLARA VE HOCALARIMA TEŞEKKÜR EDERİM

Natural Environment Features of Akgöl (Özalp-Van) and Its Surroundings, Its Importance in The Ecosystem and Its Conservation

Öz

Akgöl is located in the east of Lake Van, approximately 20 km from the town of Özalp, close to the Iranian border. Surrounded by mountains, Akgöl is closed to the outside and is in a trough of tectonic origin. Since Akgöl is important for the flora, fauna and human life-activities in the ecosystem, it has been registered as a natural site-definitive sensitive area to be protected. Akgöl, which is a centripedal network, has an area of 407 hectares and is fed by temporary streams developed by springs, surface seepage, snow and precipitation. While the lake, which was shallow in the past years, narrows towards the end of summer, it has completely dried up in recent years due to climatic changes. There are endemic plant species belonging to the Irano-Turanian phytogeography around the lake and halophytes are remarkable. The soil cover was developed over the mélange and volcano-sedimentary. Opening the dry parts of the lake to agriculture, pesticides, uncontrolled use of water, and lack of environmental awareness threaten the future of the lake. Akgöl is not only important for the living things in its ecological environment, but also an important accommodation, feeding and breeding station for bird migration routes between Lake Urmiye and Lake Erçek. Therefore, it is of utmost importance that Akgöl be preserved and left to future generations.

Anahtar Kelimeler

Akgöl, Climate Change, Drying, Lake, Flora and Fauna

Kaynakça

• Akkan, Erdoğan; Tuncel, Murat (1990). Bilinmeyen bir doğal anıt: Otlukbeli Gölü, Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, C.1, S: 2, Ankara.
• Akyol, İ.H. (1947). “Türkiye’de Akarsu Rejimleri ve Sistemleri”. İstanbul: Türk Coğrafya Dergisi, (9-10), 1-36.
• Atabey, E.. (2005). Tıbbi Jeoloji. Ankara: TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası Yayınları 88. Atalık, A. (2006). “Küresel ısınmanın su kaynakları ve tarım üzerine etkileri”. Bilim ve Ütopya, 139: 18-21.
• Bayari, C.S., Kurttas, T. (2000). Türkiye Gölleri Hidrolojik, Hidrojeokimyasal, Jeokimyasal ve Çevresel İzotopik İncelenmesi Pilot Projesi, Köyceğiz Gölü, TÜBİTAK, Yer Deniz Atmosfer Bilimleri ve Çevre Araştırma Grubu, Proje No: YDABÇAG-201, 143s.
• Baysal, A.. (1989). Genel Beslenme Bilgisi. Ankara: Hatipoğlu Yayınevi. Ankara.
• Behçet, L., Özgökçe F., 1996, ’’The Herb Journal Of Systematic Botany’’, Doğu Anadolu Bölgesi’nin bazı göllerindeki sulak alanların florası, Cilt.3 Sayı: 2, Ankara
• Benjamın, C.L., Garman, G.R., Funston, J.H. (1997). Human Biology. New York. WCB/Mc Graw-Hill Companies.
• Dağlı, Himmet. (2005). “İçmesuyu kalitesi ve insan sağlığına etkileri” Bizim İller. İller Bankası Aylık Yayın Organı. Sayı 3: 16-21.
• Doğu, Ali Fuat; Çiçek, İhsan; Gürgen, Gürcan, 1994, Borabay Gölü (Amasya), A. Ü., Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı: 3, Ankara, Syf: 242-254.
• Duygun, F. (2008). Dikilitaş Göleti (Niğde) Islah Çalışması. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Adana: Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Güney, E. (2004). Türkiye Hidrocoğrafyası. İstanbul: Çantay Kitabevi.
• Havıland, William.A. (2002). Kültürel Antropoloji (Çev: Hüsamettin İnaç, Seda Çiftçi). No: 143. Sosyoloji Serisi: 3. İstanbul: Kaktüs Yayınları.
• Hımes, J.H. (1991). Anthropometrics Assessment of Nutritional Status. New York: A John Wiley and Sons. Inc. Publication.
• M. Hoşgören, (2014). Türkiye’nin Gölleri, Türk Coğrafya Dergisi, Cilt 0, Sayı 29, 1994, 19 - 51
• Matpay B. (2011). Akgöl ve Yakın Çevresinin Jeomorfolojisi, Van YYÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Van
• MTA, 2007, ‘‘Van İlinin Yerbilim Verileri’’, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Jeoloji Etüdleri Dairesi, Ankara
• Seyitoğulları M.A., (2022). Yukarı Karasu Havzasının Fiziki Coğrafya Özellikleri, Van YYÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Van
• Sümengen, M. 2008, 1:100 000 Ölçekli Jeoloji Haritaları, Başkale- K 51 paftası Jeoloji Etüdleri Dairesi No: 64, Ankara Sümengen, M. 2008, 1:100 000 Ölçekli Jeoloji Haritaları, Başkale- L 51 paftası Jeoloji Etüdleri Dairesi No: 62, Ankara
• Tuncel (M.) - (1972), Göllerimiz. Redhouse Yayınları. s. 14, Ankara
• Tunçdilek, N. (1985). Türkiye’de Relief Şekilleri ve Arazi Kullanımı. İstanbul: İ.Ü. Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitü Yay. No: 3, İ.Ü. Yay. No:3279.