Bütçe Hakkının Etkinliği Bakımından Türkiye ve Güney Kore Karşılaştırılması

Yıl 2024, , 232 - 251, 28.02.2024

Emine Çalışkan , Elif Ayşe Şahin İpek

https://doi.org/10.21076/vizyoner.1317083

Öz

Magna Carta ile başlayan bütçe hakkının tarihsel gelişim süreci; vergileme hakkının elde edilmesi, harcamaları onaylama hakkı ve nihayetinde yıllık onaylama hakkı olmak üzere üç safhadan oluşmaktadır. Bütçe hakkı ile gelir toplama, harcama yapma yetkisi yasama organı tarafından bütçe aracılığı ile yürütme organına verilmektedir. Çalışmada bütçe hakkının kullanımını etkileyen ve OECD tarafından yapılan “OECD Ülkelerinde Bütçeleme ve Kamu Harcamaları 2019” anketinde de yer alan faktörler, Güney Kore ve Türkiye’deki mevzuatlardan yola çıkılarak değerlendirilmiştir. Seçilen faktörler temelinde; Güney Kore’de bütçe hakkı uygulaması ile Türkiye’nin değişen hükümet sistemindeki bütçe hakkının kullanımı karşılaştırılmıştır. Çalışma sonucunda Güney Kore ve Türkiye’deki yasama organının bütçe hakkını kullanma kapasitesi ülkede uygulanan hükümet sistemlerinden ziyade ülkede uygulanmakta olan yasal düzenlemeler, ülkelere özgü siyasi ve kültürel etkiler tarafından belirlendiği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Bütçe Hakkı, Kamu Mali Yönetimi, Bütçe Hukuku, Güney Kore, Türkiye

Comparison of Türkiye and South Korea in Terms of the Effectiveness of the Power of Purse

Öz

The historical development process of the power of purse, which started with the Magna Carta, consists of three phases: the acquisition of the right to tax, the right to approve expenditures, and finally the right to annual approval. With the power of purse, the authority to collect revenue and spend is given to the executive body by the legislature through the budget. In the study, the factors affecting the use of the power of purse and included in the "Budgeting and Public Expenditure 2019 in OECD Countries" survey conducted by the OECD are evaluated based on the legislation in South Korea and Türkiye. On the basis of related factors, the South Korean practice and the use of the power of purse in Türkiye's changing government system are compared. As a result of the study, it is seen that the capacity of the legislature in South Korea and Türkiye to use the power of purse is determined by the legal regulations and country-specific political and cultural influences rather than the systems of government applied in the country.

Anahtar Kelimeler

Power of Purse, Public Financial Management, Budget Law, South Korea, Türkiye

Kaynakça

• 2017 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanun. (2016, 24 Aralık). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2016/12/20161224M1-1.htm
• 2018 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanun. (2017, 31 Aralık). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/12/20171231M1-1.htm
• 2019 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanun. (2018, 31 Aralık). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/12/20181231M1-1.htm
• 2020 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanun. (2019, 31 Aralık). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2019/12/20191231M1-1.htm.
• 2021 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanun. (2020, 31 Aralık). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2020/12/20201231M1-1.htm
• 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu. (2003, 24 Aralık). https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.5018.pdf
• 6085 sayılı Sayıştay Kanunu. (2010, 19 Aralık). https, s.//www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.6085.pdf
• Acar, İ. A., Şahin, E.A. (2009). Plan-bütçe ilişkisi açısından iç denetim. Maliye Dergisi, 156, 83-103.
• Akbey, F. (2020). Cumhurbaşkanlığı hükûmet sisteminde bütçe hakkı ve kanunu. International Journal of Public Finance, 5(1), 1–26.
• Akbey, F. ve Gök, M. (2020). Kesinhesap kanunu ve bütçe hakkı: TBMM görüşmeleri üzerinden bir analiz. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (56), 279-306.
• Alesina, A., R. Hausmann, R. Hommes, ve E. Stein. 1999. Budget ınstitutions and fiscal performance in Latin America. Journal of Development Economics, 59(2), 253–73.
• Allix, E. (1931). Traite elementaire de science financiere (6. edition). Paris.
• Atiyas, İ. ve Sayın, Ş. (1997). Siyasi sorumluluk, yönetsel sorumluluk ve bütçe sistemi, bir yeniden yapılanma önerisine doğru. TESEV Yayınları.
• Avcı, A. M. (2014). Ofis tipi sayıştay örnekleri ışığında Türk sayıştayının değerlendirilmesi. 29.Türkiye Maliye Sempozyumu (s. 369-398). Antalya, Türkiye.
• Aydoğdu, Y. (2017). Güney Kore’de uygulanan hükümet sistemi üzerine incelemeler. TAAD, 8(31, Temmuz 2017), 691–720.
• Bağlı, M. S. (2014). TBMM’nin bütçe hakkı kullanım durumu: 5018 sayılı kanun sonrası bütçe hakkı [Doktora Tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Barraclough, K. ve Dorontinsky, B. (2008). The role of the legislature in the budget drafting process: A comparative review. R. Stapenhurst, R. Pelizzo ve D. M. Olson (Ed.), Legislative and budgeting oversight a world perspective içinde (s. 99-111). World Bank Instıtute.
• Batırel, Ö. F. (1981). Kamu bütçesi (2. baskı). Met/er Matbaası.
• Bayar, D. (2005). Sayıştay’ın anatomisi. Maliye Dergisi, (148), 63–81.
• Board of Audit and Inspection (BAI). (2021). Public audit system in korea. (2021, 10 Mayıs) https://www.bai.go.kr/bai_eng/html/others/publicSectorAudit.do;jsessionid=PC8-4uHRrAq9c84s4GzyNhT3.node01?mdex=bai_eng32 adresinden 5 Nisan 2021 tarihinde alınmıştır.
• Campos, E. ve Pradhan, S. (1996). Budgetary institutions and expenditure outcomes: binding governments to fiscal performance. Policy Research Working Paper Series 1646. The World Bank.
• Cilavdaroǧlu, A. A. ve Ekici, B. (2013). Türkiye büyük millet meclisinin bütçe hakkını kullanabilme kapasitesi. Amme İdaresi Dergisi, 46(3), 59–88.
• Çağan, N. (1980). Demokratik sosyal hukuk devletinde vergilendirme. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 37(1), 129–151.
• Dumlupınar, S. (2019). Bütçe hakkının tesis edilmesinde kesin hesap bütçesi, değerlendirmeler ve öneriler: Türkiye örneği. S. A. Oktar ve Y. Taşkın (Ed.), Maliye Araştırmaları-3 içinde (s. 153–174). On İki Levha Yayıncılık.
• Durdu, M. (2020). Bütçe hakkının cumhurbaşkanlığı sistemindeki görünümü ve Latin Amerika ülkeleri ile mukayesesi. Liberal Düşünce Dergisi, (99), 49–78.
• Emil, F. (2010), Türkiye’de büyük millet meclisinin bütçe sürecindeki rolü-meclis bütçe hakkını iyi kullanabiliyor mu? eleştirel bir yaklaşım. Bütçe Sürecinde Parlamentoların Değişen Rolü: İKÖPAB ve AB Üyesi Ülke Deneyimleri temalı Uluslararası Sempozyum. Afyonkarahisar, Türkiye.
• Erdoğan, M. (2016). Başkanlık sı̇stemı̇, Latı̇n Amerı̇ka tecrübesı̇ ve Türkı̇ye. Liberal Perspektif Analiz, 201(3), 4-37.
• Feyzioğlu, B. N. (1967). Nazari, tatbiki, mukayeseli bütçe (2. baskı). Fakülteler Matbaası.
• Gözler, K. (2017). Cumhurbaşkanlığı sistemi mi, başkanlık sistemi mi, yoksa neverland sistemi mi? 16 nisan’da neyi oylayacağız?. https://www.anayasa.gen.tr/neverland.pdf adresinden 10 Haziran 2021 tarihinde alınmıştır.
• Gürsoy, B. (1980). Kamusal maliye ikinci cilt bütçe (1. baskı). Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• International Budget Partnership (IBP). (2022). Open budget survey, country result. https://internationalbudget.org/open-budget-survey/country-results adresinden 5 Ekim 2022 tarihinde alınmıştır.
• Kıral, H. ve Akdemir, T. (2019). Bütçe hakkı kapsamında Türkiye’de ödenek aktarmalarının değerlendirilmesi. Sayıştay Dergisi, (112) 107-135.
• Konukman, A. (2015). Türkiye’de bütçe hakkının kullanımı: sorunlar ve çözüm önerileri. Artvin Çoruh Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, (1), 23–65.
• Kore Cumhuriyeti Anayasası. (1987, 29 Ekim). https://www.ilo.org/dyn/natlex/docs/ELECTRON
• Krafchik, W. ve J. Wehner, (1999). The role of parliament in the budget process. Institute for Democracy in South Africa Budget Information Service,Cape Town.
• Küçük, A. (2021). Başkanlık sisteminin uygulandığı Güney Kore’de kanunların yapımında yasama ve yürütmenin etkinliği. Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 11(2), 97-155.
• Lienert, I. (2005). Who controls the budget: the legislature or the executive?. (IMF Working Papers, 05(115)). International Monetary Fund.
• Lienert, I. (2010). Role of the legislature in budget processes. Internatıonal Monetary Fund /Technıcal Notes And Manuals, 10(04), 116–136.
• Madison, J. (1788). The federalist. Indiana Liberty Fund.
• Ministry of Strategy and Finance (MSF). (2014). The budget system of Korea. https://english.moef.go.kr/images/TheBudgetSystemofKorea.pdf adresinden 20 Ekim 2022 tarihinde alınmıştır.
• Miş, N., Aslan, A., Ayvaz, M. E. ve Duran, H. (2016). Dünyada başkanlık sı̇stemı̇ uygulamaları- ABD, Brezilya, Arjantin, Meksika, Güney Kore, Şili (2. Baskı). Turkuvaz Matbaacılık Yayıncılık.
• Mordacq, F. (2008). Bütçe reformu ve parlamento: Fransa deneyimi. Bütçe Sürecinde Parlamentonun Değişen Rolü Uluslararası Sempozyumu (s. 135–150). Afyonkarahisar, Türkiye.
• Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). (2002). The OECD budgeting database. OECD Journal on Budgeting: Govarnance, 1(3).
• Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). (2004). The legal framework for budget systems: An ınternational comparison. OECD Publishing.
• Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). (2019a). 2018 OECD PBO network survey on parliamentary budgeting practices. https://www.oecd.org/governance/budgeting/2018-OECD-PBO-Network-Survey-on-Parliamentary-Budgeting-Practices.pdf adresinden 19 Ekim 2022 tarihinde alınmıştır.
• Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). (2019b). Budgeting and public expenditures in oecd countries 2019. https://www.oecd.org/governance/budgeting-and-public-expenditures-in-oecd-countries-2018-9789264307957-en.htm adresinden 15 Ekim 2022 tarihinde alınmıştır.
• Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). (2019c). Independent fiscal ınstitution database. https://www.oecd.org/gov/budgeting/parliamentary-budget-officials/ adresinden 10 Ekim 2022 tarihinde alınmıştır.
• Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). (2019d). OECD budget practices and procedures survey. https:.//www.oecd.org/governance/budgeting/OECD-2018-Budget-Practices-and-Procedures-Survey.pdf adresinden 20 Ekim 2022 tarihinde alınmıştır.
• Posner, P. L. ve Park, C. K. (2007). Role of the legislature in the budget process. OECD Journal on Budgeting, 7(3), 1–26.
• Pustu, Y. ve Aksüt, K. (2018). Başkanlık rejı̇mı̇nde yüksek denetı̇m: Güney Kore örneği. Sayıştay Dergisi, (110), 29–61.
• Sayar, N. S. (1974). Kamu maliyesi II. cilt bütçe prensipleri ve tatbikatı (5. baskı). İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Yayınları.
• Schick, A. (2002). Can national legislatures regain an effective voice in budget policy?. OECD Journal on Budgeting, 1(3), 15–42.
• Şahin İpek, E. A. (2017). Bütçe hakkının kullanılması bakımından TBMM’nin bütçe sürecindeki rolünün değerlendirilmesi. Maliye ve Finans Yazıları, (107), 69–108.
• T.C. Sayıştay Başkanlığı. (2020). Sayıştay tanıtım kitapçığı. https://sayistay.gov.tr/files/937_Sayistay_Tanitim_TR_v2_prs.pdf adresinden 25 Kasım 2022 tarihinde alınmıştır. tarihinde erişildi.
• T.C. Strateji ve Bütçe Başkanlığı (2022). Orta vadeli programlar.
• Tarschys, D. (2008). Parlamento ve bütçe: parlamentonun gözetim kapasitesinin arttırılması. Bütçe Sürecinde Parlamentonun Değişen Rolü, Uluslararası Sempozyum. Afyonkarahisar, Türkiye.
• The National Democratic Institute for International Affairs (NDI). (2003). Legislatures and the budget process an ınternational survey. Legislative Research Series.
• Tüğen, K. (2019). Devlet Bütçesi (18. baskı). İzmir: Bassaray Matbaası.
• Türkiye Barolar Birliği (TBB). (2021). Anayasa değişikliği teklifinin karşılaştırmalı ve açıklamalı metni. https://anayasadegisikligi.barobirlik.org.tr/Anayasa_Degisikligi.aspx adresinden 22 Haziran 2021 tarihinde alınmıştır.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğü. (1973, 13 Nisan). https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/17.5.584.pdf
• Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM). (2016). Türkiye büyük millet meclisi plan ve bütçe komisyonu 2017 yılı merkezi yönetim bütçe kanunu tasarısı raporu (sıra sayı: 433). https://www5.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem26/yil01/ss118.pdf
• Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM). (2017). Türkiye büyük millet meclisi plan ve bütçe komisyonu 2018 yılı merkezi yönetim bütçe kanunu tasarısı raporu (sıra sayı: 503). https://www5.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem26/yil01/ss503.pdf
• Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM). (2018). Türkiye büyük millet meclisi plan ve bütçe komisyonu 2019 yılı merkezi yönetim bütçe kanun teklifi raporu (sıra sayı: 10). https://www5.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem27/yil01/ss10.pdf
• Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM). (2019). Türkiye büyük millet meclisi plan ve bütçe komisyonu 2020 yılı merkezi yönetim bütçe kanun teklifi raporu (sıra sayı: 129). https://www5.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem27/yil01/ss129.pdf
• Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM). (2020). Türkiye büyük millet meclisi plan ve bütçe komisyonu 2021 yılı merkezi yönetim bütçe kanun teklifi raporu (sıra sayı: 230). https://www5.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem27/yil01/ss230.pdf
• Türkiye Cumhuriyeti Anayasası. (1982, 9 Kasım). https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.2709.pdf
• Ulusal Maliye Yasası. (2016, 20 Aralık), no: 14381. https://www.law.go.kr/LSW/eng/engLsAstSc.do?menuId=1&dataCls=lsAstSc&cptOfiCd=1051000#cptOfi1051000
• Wehner, J. (2001). Reconciling accountability and fiscal prudence? a case study of the budgetary role and impact of the german parliament. Journal of Legislative Studies, 7(2), 57–78.
• Wehner, J. (2004). Back from the sidelines? redefining the contribution of legislatures to the budget cycle. (World Bank Institute Working Paper Series no: 37230). World Bank Instıtute.
• Wehner, J. (2008). Assesing the power of the purse. an ındex of legislative budget ınstitutions. R. Stapenhurst, R. Pelizzo, M. D. Olson, ve L. Trapp (Ed.), Legislative Oversight and Budgeting: A World Perspective içinde (s. 79–98). World Bank Instıtute.
• Wehner, J. H.-G. (2020). Effective financial scrutiny: the role of parliament in public finance (volume 147988). World Bank Instıtute.
• Wehner, J. ve Byanyima, W. (2004). Parliament, the budget and gender. handbook for parliamentarians. SADAG.
• Yılmaz, H. H. ve Akdeniz, İ. (2020). Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi ile değişen kamu mali yönetim sisteminde program bazlı bütçe sistemine yönelik bir yapılandırma önerisi. Sayıştay Dergisi, 32(117), 87–114.
• Yılmaz, H. H. ve Biçer, M. (2010). Parlamentonun bütçe hakkını etkin kullanımının yeni bütçe sistemi çerçevesinde değerlendirilmesi. Maliye Dergisi, (158), 201-22.
• Yılmaz, H. H. ve Biçer, M. (2018). Başkanlık ve parlamenter hükümet sistemlerinde bütçe sürecinde hesap verebilirlik: Anayasa değişikliği ile Türkiye’de öngörülen yeni yapı. https.//www.researchgate.net/profile/H-Yilmaz-4/publication/325393207_Cumhurbaskanligi_Hukumet_Sistemi_Kamu_Yonetiminde_Degisim/links/5fa21d6592851c14bc0389ca/Cumhurbaskanligi-Huekuemet-Sistemi-Kamu-Yoenetiminde-Degisim.pdf adresinden 2 Haziran 2021 tarihinde alınmıştır.