Pandemi Döneminde Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde Yaşayan Bireylerin Aşı Okuryazarlık Düzeylerinin İncelenmesi

Yıl 2023, Cilt: 14 Sayı: 39, 990 - 1002, 25.08.2023

Nurşen Talmaç Elif Uruç Öztürk Ahmet Bülbül

https://doi.org/10.21076/vizyoner.1202012

Öz

Bu çalışmanın amacı Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde yaşayan bireylerin aşı okuryazarlık düzeylerinin saptanması ve bazı demografik verilerle ilişkisinin incelenmesidir. Araştırma kesitsel tipte olup Şubat-Mart 2022 tarihleri arasında Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde yaşayan kişilere Google Formlar üzerinden ulaşılarak yürütülmüştür. Araştırma evreninin tamamına ulaşmak mümkün olmadığından Kolay Örnekleme yöntemi kullanılarak 403 kişiye ulaşılmıştır. Araştırmada sosyodemografik özelliklere ilişkin sorular ve Aşı Okuryazarlık Ölçeği kullanılmıştır. Veriler SPSS 25.0 programında analiz edilmiş verilerin analizinde Faktör Analizi, One-Way ANOVA Testi, Bağımsız Örneklem t-Testi analizi kullanılmıştır. Çalışmadaki ölçek ve boyutlarının ortalamasına yönelik bulgulara göre aşı okuryazarlık düzeyi 2,83 (%70,75) olarak bulunmuştur. Cinsiyet ve eğitim düzeyi değişkenlerine göre aşı okuryazarlık düzeyleri arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmuştur. Kadın katılımcıların aşı okuryazarlık düzeyleri erkek katılımcılara göre anlamlı derecede yüksek bulunmuştur. Lise ve altı eğitim düzeyine sahip katılımcıların aşı okuryazarlık düzeyi diğer eğitim düzeylerine sahip katılımcılardan anlamlı derecede düşük bulunmuştur. Ön lisans eğitim düzeyine sahip katılımcıların aşı okuryazarlık düzeyleri ise lisans eğitim düzeyine sahip katılımcılardan anlamlı derecede düşük bulunmuştur. Ayrıca aşı olan katılımcıların aşı okuryazarlık düzeyi, aşı olmayan katılımcılardan anlamlı derecede yüksek bulunmuştur. Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde yaşayan bireylerin aşı okuryazarlık ölçeği puanı orta düzeydedir. Eğitim düzeyi ve yaş arttıkça aşı okuryazarlık düzeyinde artış olduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Aşı, Aşı Okuryazarlığı, COVID-19

A Research on the Vaccine Literacy Levels of Individuals Living in East and Southeast Regions During the Pandemic Period

Öz

The study is aimed to determine of individuals’ level of vaccine literacy and also their relationship with some of the demographic values in the East and Southeast Regions of Turkey. The research is cross-sectional and is conducted in the East and Southeast Anatolia Regions via Google Forms between February and March 2022. In determining the study group, the easy sampling method is used, 403 people who agreed to participate in the study are included in the study. Questions about sociodemographic characteristics and Vaccine Literacy Scale are used in the study. The data are analyzed in SPSS 25.0 package program. Factor Analysis, One-Way ANOVA Test, and Independent Sample t-Test analysis are used in the analysis of the data. According to the result of the study, the mean value of vaccine literacy is found to be 2.83 (70.75%). Statistically, a significant difference is found between vaccine literacy and gender, education, and vaccination status. Vaccine literacy levels of female participants are found significantly higher than male participants. Vaccine literacy level of the participants with high school and below education level is to be found significantly lower than the participants with other education vaccinated participants. Accordingly, vaccine literacy levels of participants with associate degree education are found to be significantly lower than participants with undergraduate education. Vaccine literacy levels of the participants with an associate degree education are found to be significantly lower than those with an undergraduate education level. Vaccination literacy of the individuals living in the East and Southeast Region is slightly more than average. It is determined that while education level and age increase, vaccine literacy level also increases.

Anahtar Kelimeler

Vaccine, Vaccine Literacy, COVID-19

Kaynakça

• Aslan, S. (2021). Covid-19 salgınının küreselleşmeye ve ulus devletlere etkisi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 20(80), 1735-1752.
• Bauer, A., Tiefengraber, D. ve Wiedermann, U. (2021). Towards understanding vaccine hesitancy and vaccination refusal in Austria. Wiener Klinische Wochenschrift, 133(13), 703-713.
• Biasio, L. R. (2019). Vaccine literacy is undervalued. Human Vaccines & İmmunotherapeutics, 15(11), 2552-2553.
• Biasio, L. R., Bonaccorsi, G., Lorini, C. ve Pecorelli, S. (2021). Assessing covid-19 vaccine literacy: A preliminary online survey. Human Vaccines & İmmunotherapeutics, 17(5), 1304-1312.
• Budiyanti, R. T., Ganggi, R. I. P. ve Murni, M. (2021). Barrier factors related to covid-19 vaccine literacy in developing countries: A traditional literature review. In E3S Web of Conferences, 317, 03018.
• Bulut, Y. ve Aslan MM. (2021). Covid-19 pandemisinin sosyo-ekonomik etkileri ve akıllı kent uygulamaları. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, ICOMEP, 28(Özel Sayı), 261-276.
• Correa-Rodríguez, M., Rueda-Medina, B., Callejas-Rubio, J. L., Ríos-Fernández, R., de la Hera-Fernández, J. ve Ortego-Centeno, N. (2022). Covid-19 vaccine literacy in patients with systemic autoimmune diseases. Current Psychology, 31(6), 1-16.
• Çınar, F. ve Özkaya, B. (2020). Koronavirüs (covid-19) pandemisinin medikal turizm faaliyetlerine etkisi. Sağlık ve Sosyal Refah Araştırmaları Dergisi, 2(2), 35-50.
• Dayan, S. (2021). Covid-19 ve aşı. Dicle Tıp Dergisi, 48(Özel Sayı), 98-113.
• Doğan Yüksekol, Ö., Baltacı, N., Nazik, F. ve Duman, M. (2022). Üreme çağındaki kadınların covid 19 aşısı ile ilgili okuryazarlık düzeyleri. İnönü Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Dergisi, 10(2), 641-651.
• Doherty, P. C. (2013). Pandemics. Oxford Unıversıty Press.
• Dror, A. A., Eisenbach, N., Taiber, S., Morozov, N. G., Mizrachi, M., Zigron, A., Srouji, S. ve Sela, E. (2020). Vaccine hesitancy: The next challenge in the fight against covid 19. Eur J Epidemiol, 35(8), 775-9.
• Dubé, E., Vivion, M. ve MacDonald, N. E. (2015). Vaccine hesitancy, vaccine refusal and the anti-vaccine movement: Influence, impact and implications. Expert Rev Vaccines, 14, 99-117.
• Durmuş, A, Akbolat, M. ve Amarat, M. (2021). Covid-19 aşı okuryazarlığı ölçeğinin türkçe geçerlilik ve güvenilirliği. Çukurova Medical Journal, 46(2), 732-741.
• Erkekoğlu, P., Köse, S. B. E., Balci, A. ve Yirün, A. (2020). Aşı kararsızlığı ve covid-19’un etkileri. Literatür Eczacılık Bilimleri Dergisi, 9(2), 208-20.
• Ferdous, M. Z., Islam, M. S., Sikder, M. T., Mosaddek, A. S. M., Zegarra-Valdivia, J. A. ve Gozal, D. (2020). Knowledge, attitude, and practice regarding covid-19 outbreak in Bangladesh: An online-based cross-sectional study. Plos One, 15(10), 1-17.
• Gendler, Y. ve Ofri, L. (2021). Investigating the ınfluence of vaccine literacy, vaccine perception and vaccine hesitancy on Israeli parents’ acceptance of the covid-19 vaccine for their children: A cross-sectional study. Vaccines, 9(12), 1-12.
• George, D. ve Mallery, M. (2010). SPSS for windows step by step: A simple guide and reference, 17.0 update (10a ed.), Pearson.
• Gusar, I., Konjevoda, S., Babić, G., Hnatešen, D., Čebohin, M., Orlandini, R. ve Dželalija, B. (2021). Pre-vaccination covid-19 vaccine literacy in a croatian adult population: A cross-sectional study. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(13), 7073.
• Hair, J. F., Black, W. C., Babin, B. J., Anderson, R. E. ve Tatham, R. L. (2013). Multivariate Data Analysis. Pearson Education Limited.
• İlke Yılmaz, H., Turğut, B., Çıtlak, G., Mert, O., Paralı, B., Engin, M., Aktaş, A. ve Alimoğlu, O. (2021). People's perspective on covid-19 vaccine in Turkey. Dicle Med J, 48(3), 583- 594.
• Kalaycıoğlu, Y. (2020). Türkiye’de covıd-19 etkilerinin toplumsal cinsiyet açısından değerlendirilmesi. UN Women. https://www.wald.org.tr/Uploads/Pages/Module/0T0N2505V98Y9305H075572YFE6M9K.pdf
• Kaya Şenol, D., Ağralı, C. ve Omuş, D.C. (2022). Sağlık Bilimleri Fakültesi öğrencilerinin gebelikte covid-19 aşısı ile ilgili görüşleri ve covid-19 aşı okuryazarlığı. Kadın Sağlığı Hemşireliği Dergisi (KASHED), 8(2), 50-62.
• Kaya, S. P. ve Kaplan, S. (2020). Hemşirelik öğrencilerinde Covid-19 pandemisi farkındalıklarının ve sağlık davranışlarının sağlık okuryazarlığı ile ilişkisinin değerlendirilmesi. HEAD, 17(4), 304-11.
• Kınalı, G., Örgev, B. K., Örgev, C., Topal, B. ve Şahin, H. (2022). Aşı okuryazarlığı ve covid-19 pandemisinde yaşama yansıyan tereddüt, aşı reddi ve aşı karşıtlığı üzerine bir araştırma. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, 38, 462-472.
• Korkut, S., Ülker, T. ve Çidem, A. (2022). Covid-19 aşı okuryazarlığı ve covid-19 aşısına yönelik tutumları etkileyen faktörler. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 11(3), 1041-1050.
• Mcdonald, N. E. ve The Sage Working Group On Vaccine Hesitancy. (2015). Vaccine hesitancy: Definition, scope and determinants. Vaccine, National Library of Medicine, 33(34), 4161-4164.
• Michel, J. P. ve Goldberg, J. (2021). Education, healthy ageing and vaccine literacy. The Journal of Nutrition, Health & Aging, 25(5), 698-701.
• Mike, F. ve Alper, A. E. (2020). Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler için işsizlik histerisinin incelenmesi: Fourier adf test bulguları. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, 10(1), 1-14.
• Monkman, H. ve Kushniruk A. W. (2015). E-health literacy issues, constructs, models, and methods for health information technology design and evaluation. Knowledge Management & E-Learning, 7(4), 541–9.
• Nath, R., Imtiaz, A., Nath, S. D. ve Hasan, E. (2021). Role of vaccine hesitancy, e-health literacy, and vaccine literacy in young adults covid-19 vaccine uptake intention in a lower-middle-income country. Vaccines, 9(12), 1405.
• Nişancı, D. (2020). Salgın hastalıklar ve salgın hastalıklar özelinde sağlık hakkına Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin bakış açısı ile ulusal mevzuatın covid-19 özelinde değerlendirilmesi. TBB Dergisi, 33(150), 85-122.
• Özmen, S. ve Aksoy, N. (2022). Covid-19 aşı okuryazarlığı ve aşı tereddütü düzeylerinin incelenmesi: Üniversite öğrencileri üzerinde uygulama örneği. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 11(2), 550-558.
• Ratzan, S. C. (2001). Health literacy: Communication for the public good. Health Promotion International, 16(2), 207-214.
• Ratzan, S. C. (2011). Vaccine literacy: A new shot for advancing health. J Health Commun, 16(3), 227-219.
• Ratzan, S. C. ve Parker, R. M. (2020). Vaccine literacyhelping everyone decide to accept vaccination. Journal of Health Communication, 25(10), 750-752.
• Reiter, P. L., Pennell, M. L., Katz, M. L. (2020). Acceptability of a covid-19 vaccine among adults in the United States: How many people would get vaccinated. Vaccine, 38, 6500-6507.
• Remy, V., Largeron, N., Quilici, S. ve Carroll, S. (2015). The economic value of vaccination: Why prevention is wealth. Journal of Market Access & Health Policy, 3(1), 17.
• Rowlands, G. (2014). Health literacy: Ways to maximise the impact and effectiveness of vaccination information. Human Vaccines and Immunotherapeutics, 10(7), 2130-2135.
• Sallam, M. (2021). Covid-19 vaccine hesitancy worldwide: A concise systematic review of vaccine acceptance rates. Vaccines, 9(2), 160.
• Shretta, R., Aguas, R., Chalkidou, K., Shah, H., Ruiz, F. ve White, L. L. (2020). The covid-19 vaccine: Do we know enough to end the pandemic?. Center for Global Development.
• Şahin H. (2022). Türkiye’de covid-19 aşısı karşıtlığının nedenleri: Twitter örneği. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2), 579-593.
• Şahin Töyer, N. ve Öz, T. (2022). Üniversite öğrencilerinde covid-19 aşı okuryazarlığının aşılanma üzerine etkisinin incelenmesi. Güncel Hemşirelik Araştırmaları Dergisi. 2(2), 48-57.
• T.C. Sağlık Bakanlığı. (2019). Pandemik influenza ulusal hazırlık planı. https://grip.gov.tr/depo/saglikcalisanlari/ulusal_pandemi_plani.pdf adresinden 25 Kasım 2022 tarihinde alınmıştır.
• T.C. Sağlık Bakanlığı. (2021). https://www.saglik.gov.tr/TR,87006/saglik-bakani-fahrettin-koca-turkovac-asisi-oldu.html adresinden 25 Kasım 2022 tarihinde alınmıştır.
• T.C. Sağlık Bakanlığı. (2022). T.C. Sağlık Bakanlığı covid-19 aşısı bilgilendirme platformu. https://covid19asi.saglik.gov.tr/ adresinden 7 Kasım 2022 tarihinde alınmıştır.
• Tabachnick, B. G. ve Fidell, L. S. (2013). Using multivariate statistics (sixth ed.). Pearson.
• Tamimi, H., Tahmasebi, R., Darabi, A. H. ve Noroozi, A. (2021). The predictive role of vaccine literacy and vaccine hesitancy on acceptance of covid-19 vaccination. ISMJ, 24(6), 597-609.
• Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı. (2021). https://www.icisleri.gov.tr/turkiyenin-nufus-haritasi-10072021 adresinden 28 Şubat 2023 tarihinde alınmıştır.
• Türkmen, İ., Kaya, R. R. ve Ersan, H. (2021). Covid-19 kişisel tehdit algısının covid-19 önlemlerine uyma davranışları üzerine etkisi. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(1), 208-222.
• Türktemiz, H. ve Ünal, Ö. (2021). Covid-19 korkusunun aşı tutumuna etkisinde bilgi arama davranışının ve aşı bilgisi inancının aracı rolü. Balıkesir Sağlık Bilimleri Dergisi, 10(3), 367-378.
• UNESCO. (2004) The plurality of literacy and ıts ımplications for policies and programmes. Unesco Education Sector.
• Wang, J., Jing, R., Lai, X., Zhang, H., Lyu, Y., Knoll, M. D. ve Fang, H. (2020). Acceptance of covid-19 vaccination during the covid-19 pandemic in China. Vaccines (Basel), 8(3), 482.
• WHO. (2014). Report of the sage working group on vaccine hesitancy. https://www.who.int/immunization/sage/meetings/2014/october/1_Report_WORKING_GROUP_vacc ine_hesitancy_final.pdf adresinden 25 Kasım 2022 tarihinde alınmıştır.
• World Health Organization. (2022). WHO coronavirus (covid-19) dashboard. https://covid19.who.int/ adresinden 7 Kasım 2022 tarihinde alınmıştır.
• Young, S., Macrae, C., Cairns, G. ve Pia, A. (2001). Adult literacy and numeracy in Scotland. The Scottish Government Publications.
• Zhang, F., Or, P. P. L. ve Chung, J. W. Y. (2020). The effects of health literacy in influenza vaccination competencies among community-dwelling older adults in Hong Kong. BMC Geriatrics, 20(1), 1-7.