Ölüm Sonrasına Yönelik Organ Bağışı Tutum Ölçeğinin Türkçe Geçerlilik ve Güvenirlik Çalışması

Yıl 2023, Cilt: 14 Sayı: 39, 831 - 846, 25.08.2023

Durmuş Gökkaya , Mesut Karaman

https://doi.org/10.21076/vizyoner.1258235

Öz

Bu araştırmanın amacı bireylerin Ölüm Sonrasına Yönelik Organ Bağışı Tutum Ölçeği’ni Türkçeye uyarlamak, geçerlilik ve güvenirliğini gerçekleştirmektir. Yöntem olarak ölüm sonrası organ bağışı tutumunu belirlemek için Andrei (2012)'nın geliştirmiş olduğu ölçekten yararlanılmıştır. Ölçeğin uygulanmasının ardından açıklayıcı ve doğrulayıcı faktör analizi, yakınsak ve ıraksak geçerlilik analizleri ile güvenirlik analizi yapılmıştır. Çalışmanın örneklemini çalışmaya katılmayı kabul eden sağlık bilimleri alanında öğrenim gören 450 öğrenci oluşturmaktadır. Ölçeğin Kaiser-Meyer-Olkin değeri 0,898’dir. Açıklayıcı faktör analizi soncuna göre orijinal ölçekteki gibi dört alt boyutlu bir yapı bulunmuş ve toplam açıklanan varyans değeri %70,83 olarak tespit edilmiştir. Ölçeğin uyum iyiliği indeks değerleri iyi ve kabul edilebilir düzeydedir. Ölçek faktörlerinde yakınsak geçerlilikleri (CR>AVE; AVE>50) ve ıraksak geçerlilikleri (MSV70 olup MaxR(H)>CR olduğu gözlenmiştir. Sonuç olarak, ‘Ölüm Sonrasına Yönelik Organ Bağışı Tutum Ölçeği’nin dört faktörlü Türkçe formu kullanılabilecek uygun bir ölçektir.

Anahtar Kelimeler

Organ Bağışı, Ölüm Sonrası Organ Bağışı Tutumu, Geçerlik ve Güvenirlik

Turkish Validity and Reliability Study of the Postmortem Organ Donation Attitude Scale

Öz

The aim of the research is to adapt the Postmortem Organ Donation Attitude Scale towards Turkish, and to realize its validity and reliability. As a method, the scale developed by Andrei (2012) is used to determine the postmortem organ donation attitude. After the application of the scale, explanatory and confirmatory factor analysis, convergent and divergent validity analyzes, and reliability analysis are performed. The sample of the study consists of 450 students studying in the field of health sciences who accepted to participate in the study. The Kaiser-Meyer-Olkin value of the scale is 0.898. According to the exploratory factor analysis result, the total explained variance value is 70.83%, with four sub-dimensions as in the original scale. Goodness of fit index values of the scale are good and acceptable. Convergent validity (CR>AVE; AVE>50) and divergent validity (MSV70 used in the reliability calculation are MaxR(H)>CR. In conclusion, the four-factor Turkish version of the Postmortem Organ Donation Attitude Scale is an appropriate scale to use.

Anahtar Kelimeler

Organ Donation, Postmortem Organ Donation Attitude, Validity and Reliability

Kaynakça

• Akın, N. K. ve Aşçı, F.H. (2021). Beden eğitimi dersinde üçlü yeterlik algılarının değerlendirilmesi: Ölçek uyarlama çalışması. Türkiye Klinikleri Journal of Sports Sciences, 13(2), 302-311.
• Akış M., Katırcı E., Uludağ H. Y., Küçükkılıç B., Gürbüz T., Türker Y., Kayacan H., Öngel K. ve Gül H. (2009). Süleyman Demirel Üniversitesi personelinin organ-doku bağışı ve nakli hakkındaki bilgi ve tutumları. SDÜ Tıp Fakültesi Dergisi, 15(4), 28-33.
• Alhaddad, A. (2015). Perceived quality, brand image and brand trust as determinants of brand loyalty. Journal of Research in Business and Management, 3(4), 1-8.
• Alpar, R. (2018). Spor, sağlık ve eğitim bilimlerinden örneklerle uygulamalı istatistik ve geçerlik-güvenirlik, SPSS’de çözümleme adımlarıyla birlikte. Detay Yayıncılık.
• Andrei, H. (2012). Development of a scale to measure the attitude toward posthumous organ donation for transplantation in Romania. Analele Ştiinţifice ale Universităţii» Alexandru Ioan Cuza «din Iaşi. Psihologie, (2), 23-40.
• Arafat, S. Y., Chowdhury, H. R., Qusar, M. M. A. S. ve Hafez, M. A. (2016). Cross-cultural adaptation and psychometric validation of research instruments: A methodological review. J Behav Health, 5(3), 129-36.
• Bölükbaş, N., Eyüpoğlu, A. ve Kurt P., (2004). Organ bağışı hakkında üniversite öğrencilerinin düşünceleri. Journal of Experimental and Clinical Medicine, 21(2), 73-77.
• Brown, T. A. (2015). Confirmatory factor analysis for applied research (2th ed.). Guilford Press. Büyüköztürk Ş. (2013). Çok değişkenli istatistikler. Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı. (18. Baskı). Pegem Akademi Yayıncılık.
• Büyüköztürk, Ş. (2014). Deneysel desenler: Öntest-sontest, kontrol grubu, desen ve veri analizi. Pegem Akademi Yayıncılık.
• Cabrera-Nguyen, P. (2010). Author guidelines for reporting scale development and validation results in the journal of the society for social work and research. Journal of the Society for Social Work and Research, 1(2), 99-103.
• Chabo Byaene, A., Mabela, M. M. R., Konde, N. N. J., Muhindo Mavoko, H. ve Kayembe, N. N. (2021). Clinical laboratory customers’ loyalty: development and validation of a measuring instrument. J Comm Med and Pub Health Rep, 2(3), 1-11.
• Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G. ve Büyüköztürk, Ş. (2014). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik: Spss ve lisrel uygulamaları, Pegem Akademi Yayıncılık.
• DeVellis, R. (2003). Scale development: theory and applications (2nd ed.). Thousand Oaks, A: Sage.
• Ernest, O. N., King, B. D., Esther, A., Kwadwo, A. N. ve Ay, A. R. (2019). The effect of lean operations in manufacturing on firm performance: the case of manufacturing firms in ACCRA. International Journal of Engineering Research and Reviews, 7(2), 1-7.
• Fornell, C. ve Larcker, D. (1981). Evaluating structural equation models with unobservable variables and measurement error. Journal of Marketing Research, 18(1), 39-50.
• Gaskin, J. ve Lim, J. (2016). Model Fit Measures. AMOS Plugin. Retrieved from Gaskination's StatWiki. http://statwiki.gaskination.com/index.php?title=Plugins
• Gefen, D., Straub, D. ve Boudreau, M. C. (2000). Structural equation modeling and regression: Guidelines for research practice. Communications of the association for information systems, 4(1), 1-78.
• Global Observatory on Donation and Transplantation. (2022). International report on organ donation and transplantation activities 2021. https://www.transplant-observatory.org/wp-content/uploads/2022/12/2021-data-global-report-1.pdf adresinden 4 Şubat 2023 tarihinde alınmıştır.
• Grant, J. S. ve Davis, L. L. (1997). Selection and use of content experts for instrument development. Research in Nursing & Health, 20, 269-274.
• Gunawan, G., Jufri, A. W., Nisrina, N., Al-Idrus, A., Ramdani, A.,ve Harjono, A. (2021). Guided inquiry blended learning tools (GIBL) for school magnetic matter in junior high school to improve students’ scientific literacy. In Journal of Physics: Conference Series, 1747, 1-9.
• Hair, J. F., Sarstedt, M., Pieper, T. M. ve Ringle, C. M. (2012). Applications of partial least squares path modeling in management journals: A review of past practices and recommendations for future applications. Long Range Planning, 45(5-6), 320-340.
• Hair, J. F., Black, W. C., Babin, B.J. ve Anderson, R.E. (2014). Exploratory factor analysis. Multivariate data analysis. (7th ed). Prentice Hall.
• Hair, JR, J. F., Ringle, C. M. ve Sarstedt, M. (2011). PLS-SEM: Indeed a Silver Bullet. Journal of Marketing Theory and Practice, 19(2), 139-151.
• Hernández, A., Hidalgo, M. D., Hambleton, R. K. ve Gomez-Benito, J. (2020). International test commission guidelines for test adaptation: A criterion checklist. Psicothema, 32(2), 390-398.
• Hu, L. T. ve Bentler, P. M. (1999). Cutoff criteria for fit indexes in covariance structure analysis: Conventional criteria versus new alternatives. Structural equation modeling: A Multidisciplinary Journal, 6(1), 1-55.
• International Registry in Organ Donation and Transplantation. (2022). https://www.irodat.org/img/database/pdf/Irodat%20year%202021%20_%20Final.pdf adresinden 5 Şubat 2023 tarihinde alınmıştır.
• Kline, R. B. (2011). Principles and practice of structural equation modeling. The Guilford Press
• Kozak, M. (2017). Veri analizi. [Scientific research: design, writing and publishing techniques]. Bilimsel araştırma: tasarım, yazım ve yayım teknikleri. (3. Baskı). Detay Yayıncılık.
• Kwon, Y. ve Marzec, M. L. (2016). Does worksite culture of health (CoH) matter to employees? Empirical evidence using job-related metrics. Journal of Occupational and Environmental Medicine, 58(5), 448-454.
• Marofi, Z., Bandari, R., Heravi-Karimooi, M., Rejeh, N. ve Montazeri, A. (2020). Cultural adoption, and validation of the Persian version of the coronary artery disease education questionnaire (CADE-Q): a second-order confirmatory factor analysis. BMC Cardiovascular Disorders, 20, 1-9.
• Marsh, H. W., Hau, K. T. ve Wen, Z. (2004). In search of golden rules: Comment on hypothesis testing approaches to setting cutoff values for fit indexes and dangers in overgeneralising Hu & Bentler’s (1999) findings. Structural Equation Modelling, 11, 320-341.
• Nia, H. S., Ebadi, A., Lehto, R. H., Mousavi, B., Peyrovi, H. ve Chan, Y. H. (2014). Reliability and validity of the persian version of templer death anxiety scale-extended in veterans of Iran–Iraq warfare. Iranian Journal of Psychiatry and Behavioral Sciences, 8(4), 29-37.
• Nikkhah, M., Heravi-Karimooi, M., Montazeri, A., Rejeh, N. ve Sharif Nia, H. (2018). Psychometric properties the Iranian version of older People’s quality of life questionnaire (OPQOL). Health and Quality of Life Outcomes, 16, 1-10.
• Organ Donor Statistics. (2022). https://www.organdonor.gov/learn/organ-donation-statistics adresinden 4 Şubat 2023 tarihinde alınmıştır.
• Raykov, T., Gabler, S. ve Dimitrov, D. M. (2016). Maximal reliability and composite reliability: Examining their difference for multicomponent measuring instruments using latent variable modeling. Structural Equation Modeling: A Multidisciplinary Journal, 23(3), 384-391.
• Sağlık Bakanlığı. (2022). Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Doku, Organ Nakli ve Diyaliz Hizmetleri Dairesi Başkanlığı https://organkds.saglik.gov.tr/dss/PUBLIC/PublicDefault2.aspx adresinden 5 Şubat 2023 tarihinde alınmıştır.
• Sağlık İstatistikleri Yıllığı. (2021). T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri Yıllığı https://dosyasb.saglik.gov.tr/Eklenti/45316,siy2021-turkcepdf.pdf?0 adresinden 22 Mayıs 2023 tarihinde alınmıştır.
• Sharif Nia, H., Pahlevan Sharif, S., Koocher, G. P., Yaghoobzadeh, A., Haghdoost, A. A., Mar Win, M. T. ve Soleimani, M. A. (2020). Psychometric properties of the death anxiety scale-extended among patients with end-stage renal disease. OMEGA-Journal of Death and Dying, 80(3), 380-396.
• Shrestha, N. (2021). Factor analysis as a tool for survey analysis. American Journal of Applied Mathematics and Statistics, 9(1), 4-11.
• Singh, F. ve Kaur, M. (2015). Why exporting SMEs switch banks?. Global Business Review, 16(4), 652-664.
• Sousa, V. ve Rojjanasrirat, W. (2011). Translation, adaptation and validation of instruments or scales for use in cross-cultural health care research: A clear and user-friendly guideline. Journal of Evaluation in Clinical Practice, 17(2), 268–274.
• Tabachnick, B. G. ve Fidell, L. S. (2018). Using multivariate statistics (7 th ed). Pearson.
• Taheri-Kharameh, Z., Heravi-Karimooi, M., Rejeh, N., Hajizadeh, E., Vaismoradi, M., Snelgrove, S. ve Montazeri, A. (2017). Translation and psychometric testing of the Farsi version of the Seattle angina questionnaire. Health and quality of life outcomes, 15(1), 1-8.
• Talò, C. ve Mannarini, T. (2015). Measuring participation: Development and validation the participatory behaviors scale. Social Indicators Research, 123(3), 799-816.
• Tavşancıl, E. (2019). Tutumların ölçülmesi ve SPSS ile veri analizi. Nobel Akademik Yayıncılık.
• Tepehan, S. ve Elmas, İ. (2014). Türkiye’de beyin ölümü tanısına güven sorunu ve organ bağışına yansımaları. Yoğun Bakım Hemşireliği Dergisi, 18(1), 8-14.
• Tran, T. A., Pham, N. T., Pham, K. V. ve Nguyen, L. C. T. (2020). The roles of health consciousness and service quality toward customer purchase decision. The Journal of Asian Finance, Economics and Business, 7(8), 345-351.
• Watkins, M. W. (2018). Exploratory factor analysis: A guide to best practice. Journal of Black Psychology, 44(3), 219–246.
• Worthington, R. L. ve Whittaker, T. A. (2006). Scale development research: A content analysis and recommendations for best practices. The Counseling Psychologist, 34(6), 806-838.
• Yiğit, V. ve Erdem, R. (2016). Türkiye'de diyaliz ve böbrek transplantasyonu tedavisinin maliyet etkililik analizi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(13), 182-205.