Cumhuriyet Dönemi Alışveriş Kültüründe Alışveriş Merkezlerinin Hakimiyeti: Birinci Yüzyılın Meşruiyet Kaynakları, İkinci Yüzyılın Başında Olası Değişimler

Yıl 2023, Cilt: 14 Sayı: 100. Yıl Özel Sayısı, 156 - 172, 29.10.2023

Ahmet Anıl Karapolatgil İrge Şener

https://doi.org/10.21076/vizyoner.1321227

Öz

Tarih boyunca Anadolu coğrafyası alışveriş kültürünün gelişmesinde belirleyici rol oynamıştır. Farklı medeniyetler alışveriş faaliyetleri için özel alanlar inşa etmişler ve Anadolu'nun bir sonraki hakimine zengin bir alışveriş kültürünü miras bırakmışlardır. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk 100 yılında bu miras farklı öğeler ile devam ettirilmiş fakat ilk temsilcisi 1988'de açılan AVM’ler kısa sürede yaygınlaşmış ve Anadolu'da alışveriş kültürünün lider öğesi olmuşlardır. Bu çalışmada AVM’lerin lider konumlarının ardındaki nedenlerin incelenmesi hedeflenmiş ve ikincil veriler temelinde eşbiçimlilik kavramı çerçevesinde değerlendirmeler yapılmıştır. Bu bağlamda, AVM’lerin Anadolu'nun alışveriş kültürünün başarılı tarihi temsilcilerinin özellikleri ile global kabul görmüş standartları bir araya getirerek meşruiyetlerini korudukları ve eşbiçimlilik özelliklerini geliştirdikleri tespit edilmiştir. Ayrıca, glokal özelliğe sahip AVM’lerin yeni taleplere daha kolay uyum göstereceği ve Anadolu alışveriş kültürünün gelecekteki lider unsuru olacağı çıkarımı yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Meşruiyet, Eşbiçimlilik, Alışveriş Kültürü, AVM

Dominance of Shopping Malls in the Republican Era Shopping Culture: Legitimacy Sources of the First Century, Possible Changes at the Beginning of the Second Century

Öz

Throughout history, Anatolia has played a decisive role in the development of shopping culture. Different civilizations built special areas for shopping activities and left a rich shopping culture to the next ruler of Anatolia. In the first 100 years of the Republic of Turkey, the heritage continued with different elements, but the shopping centers, whose first representative was opened in 1988, became widespread in a short time and became the leading element of Anatolian shopping culture. In this study, it is aimed to examine the reasons behind the leading positions of shopping centers and based on secondary data, evaluations regarding isomorphism concept are completed. In this context, it is determined that shopping centers maintain their legitimacy and develop isomorphic features by combining the characteristics of successful historical representatives of Anatolian shopping culture and globally accepted standards. In addition, it is deduced that shopping centers with Glocal features would adapt more easily to new demands and would be the future leader of Anatolian shopping culture.

Anahtar Kelimeler

Legitimacy, Isomorphism, Shopping Culture, Shopping Mall

Kaynakça

• Acungil, Y. ve Yıldırım, İ. (2022). Tüketim yapısında meydana gelen dönüşümlerin alışveriş merkezleri üzerinden mekâna yansıması: Sivas örneği. Journal of Academic Opinion, 2(2), 81-90.
• Alparslan, M. (2003). Hititler çağında Anadolu ve çevresinde ticaret, esnaf ve ekonomi semineri bildirileri (Yayın No. 14). Ü.E.F. Tarih Araştırma Merkezi.
• AMPD (Alışveriş Merkezleri ve Perakendeciler Derneği). (2010). Parlayan yıldız: Perakende sektörünün Türk ekonomisine etkileri (Yayın No. 1).
• Ashforth, B. E. ve Gibbs, B. W. (1990). The double-edge of organizational legitimation. Organization Science, 1(2), 177-194.
• Askegaard, S. ve Scott, L. (2013). Consumer culture theory: The ironies of history. Marketing Theory, 13(2), 139–147.
• Atmaca, M. (2023). Re-functioning of a dead shopping mall as a university. Kent Akademisi Dergisi, 16(1), 276-296.
• Bawa, R., Sinha, A. K. ve Kant, R. (2019). Emerging mall culture and shopping behavior of young consumers. Advances in Anthropology, 9, 125-150.
• Berman, B. ve Evans, J. R. (1989). Retail management: A strategic approach (4. Baskı). Pearson.
• Blonde, B. ve Van Damme, I. (2018). From consumer revolution to mass market. J. Stobart ve V. Howard (Ed.), The Routledge Companion to the History of Retailing içinde (s. 31-49). Routledge.
• Cantay, G. (2012). Osmanlı Külliyelerinin kuruluşu. AKMB Yayınları.
• Cardona, L., Pardo, M. ve Dasi, A. (2020). The institutional isomorphism in the context of organizational changes in higher education institutions. International Journal of Research in Education and Science, 6(1), 61-73.
• Cezar, M. (1985). Anadolu öncesi Türklerde şehir ve mekan. İş Bankası Yayınları.
• Chen, Y. Xue, C. Q. L. ve Sun, C. (2023). American shopping malls in China: a mosaic analysis of databases. Journal of Asian Architecture and Building Engineering, https://doi.org/10.1080/13467581.2023.2182639
• Çiçekliyurt, A. N. ve Güler, E. (2022). Tesis yönetimi kapsamında Ankara Arcadium AVM yönetim örneğinin incelenmesi. Journal of Academic Value Studies, 8(1), 12-25.
• Çürük, Y. (2019). Alışveriş sözcüğü üzerine bir inceleme. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 17, 14-21.
• Deephouse, D. L. (1996). Does isomorphism legitimate?. Academy of Management Journal, 39(4), 1024-1039.
• DeLisle, J. R. (2005). U.S. shopping center classifications: Challenges and opportunities. Research Review, 12(2), 96-101.
• Dikmen, Ç. B. ve Bozdemir, G. (2021). Universal design approach in shopping centers: Sample of Kayseri. Gazi University Journal of Science, 9(3), 217-234.
• DiMaggio, P. J. ve Powell, W. W. (1983). The iron cage revisited: Institutional isomorphism and collective rationality in organization fields. American Sociological Review 48(2), 147-60.
• El-Feki, S. ve Higazi, H. (2018). Understanding the transformation of marketplaces with respect to local culture and the built environment in 21st Century Cairo. International Journal of Scientific & Engineering Research, 9(9), 565-577.
• Erdem, A. ve Yılmaz, E. S. (2021). Investigation of hedonic shopping motivation effective in impulse buying behavior of female consumers on Instagram. Journal of Yasar University, 16(64), 1605-1623.
• Eşiyok, B. A. (2010). Osmanlı İmparatorluğu’nun dünya ekonomisine eklemlenmesinde bir dönüm noktası: 1838 Serbest Ticaret Anlaşması. Mülkiye, 34(266), 67-108.
• Feng, J., Li, M. ve Li, Y. (2018). Study of decision framework of shopping mall photovoltaic plan selection based on DEMATEL and ELECTRE III with symmetry under Neutrosophic Set Environment. Symmetry, 10(5), 150-171.
• Fox, R.L. (1997). Alexander the Great. Folio Society Publishing.
• Friesl, M., Garreau, L. ve Heracleous, L. (2019). When the parent imitates the child: Strategic renewal through separation and reintegration of subsidiaries. Strategic Organization, 17(1), 62-94.
• Ghani, A. A. A. ve Hamid, M. Y. (2011). Defining shopping mall from Malaysia perspective. International Journal of Multidisciplinary Thought, 1(05), 1–12.
• Giampino, A., Picone, M. ve Schilleci, F. (2017). The shopping mall as an emergent public space in Palermo. The Journal of Public Space, 2(2), 85-98.
• Greenwood, R. ve Hinings, C. R. (1996). Understanding radical organizational change: Bringing together the old and the new institutionalism. The Academy of Management Review, 21(4), 1022-1054.
• Gülenaz N. (2010). Batılılaşma dönemi İstanbul’unda hanlar ve pasajlar. İTO Yayınları.
• Güleş, B. (2017). Alışveriş merkezinin ortak alanlarında meydana gelen zararlardan alışveriş merkezinin hukukî sorumluluğu. Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, 8(32), 315-336.
• GYODER. (2023). Gösterge: Türkiye gayrimenkul sektörü 1. Çeyrek raporu. https://www.gyoder.org.tr/files/202306/ce6f6992-99d6-4761-b32c-7e3a93965917.pdf adresinden 12 Haziran 2023 tarihinde alınmıştır.
• Habertürk. (2022, 19 Ekim). Forbes Türkiye'nin en yaşanabilir şehirlerini açıkladı. https://www.haberturk.com/htgastro/kesfet/forbes-2022-turkiye-nin-en-yasanabilir-sehirlerini-acikladi-3530601 adresinden 26 Mart 2023 tarihinde alınmıştır.
• Haviland, W. A. (2013). The essence of anthropology (3. Baskı). Wadsworth Publishment.
• ICSC. (1999). ICSC shopping center definitions: Basic configurations and types. ICSC.
• Issawi C. (1980). The economic history of Turkey. U.C Press.
• İlhan, E. (2018). Sürdürülebilir alışveriş merkezleri üzerine keşfedici bir araştırma: Yaklaşımların ve esasların ortaya koyulması. Modular, 1(1), 65-78.
• İnalcık, H. (2012). Osmanlı (3. Baskı). Timaş Yayınları.
• JLL. (2022). 2022 Yıl Sonu Türkiye Ticari Gayrimenkul Pazarı Görünümü. https://www.jll.com.tr/content/dam/jll-com/documents/pdf/research/emea/turkey/jll-2022-year-end-turkey-commercial-real-estate-market-overview-tur.pdf adresinden 17 Nisan 2023 tarihinde alınmıştır.
• Kayra, C. (2012). Cumhuriyet ekonomisinin öyküsü: 1923-1950 Devletçilik: Altın yıllar. Tarihçi Kitapevi.
• Köksal, Y. ve Aydın, E. E. (2015). Tüketicilerin alışveriş merkezleri algısı üzerine karşılaştırmalı bir inceleme: Göller Bölgesi örneği. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 11(24), 231-248.
• Kumagai, K. ve Nagasawa, S. (2022). Hedonic shopping experience, subjective well-being and brand luxury: A comparative discussion of physical stores and e-retailers. Asia Pacific Journal of Marketing and Logistics, 34(9),1809-1826.
• Küçükerman, Ö. (1988). Feshane defterdar fabrikası. Sümerbank Yayınları.
• Küçükerman, Ö. ve Mortan, K. (2007). Çarşı, pazar, ticaret ve Kapalıçarşı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Larsen, M. T. (2000). The old Assyrian City-State. Copenhagen Polis Centre, 2, 77–89.
• Lucas, R. (2002). Lectures on economic growth. Harvard University Press.
• McNeill, W.H. (1992). The rise of the west: A history of the human community (4. Baskı). University of Chicago Press.
• Meyer, J.W. ve Rowan, B. (1977). Institutionalized organizations: Formal structure as myth and ceremony. American Journal of Sociology, 83(2), 340-363.
• Nebati, E. E. ve Ekmekçi, İ. (2018). Tarihten günümüze alışveriş merkezlerinin değerlendirilmesi. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(33), 389-406.
• Ortaylı, İ. (2012). İmparatorluğun en uzun yüzyılı. (3. Baskı). Timaş Yayımları.
• Özcan, B.G. (1997). Perakendecilikte evrenselleşme. Ekonomist Dergisi, 4, 64-72.
• Özçiçek, A. (2009). Alışveriş merkezi yönetimi. Küçük Mucizeler Yayıncılık.
• Özgüç, T. (2005). Kültepe. Yapı Kredi Yayınları.
• Özoral, B. (2020). Tüketim kültürünün yerel kültürler üzerindeki etkisinde Alışveriş Merkezlerinin (AVM) rolü: Dubai Mall. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(2), 292-304.
• Polatoğlu, M. H. (2021). Türkiye’nin kalkınmasında Sümerbank ve etkinliği (1933-1987). Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 104, 261-306.
• Rabbiosi, C. (2011). The invention of shopping tourism: The discursive repositioning of landscape in an Italian retail-led case. Journal of Tourism and Cultural Change, 9(2), 70-86.
• Reynolds J (1992). Generic models of European shopping centre development. European Journal of Marketing, 26(8/9), 48-60.
• Sayar, Y. ve Süer, D. (2001). Alışveriş merkezleri Türkiye örnekleri. Ege Mimarlık, 40-41, 14-19.
• Scharabi, M. (1985). Der bazar, das traditionelle stadtzentrum im nahen Osten und seine handelseinrichtungen. Wasmuth Verlag.
• Seles E. (2022). Changing paradigm of urban legibility: The case of Atakule shopping mall. Bodrum Journal of Art and Design, 1(2), 241-256.
• Sezgin, H. (1979). Türk ve İslam ülkeleri mimarisine toplu bakış. M.S.Ü. Yayınları.
• Southworth, M. (2005). Reinventing main street: From mall to townscape mall. Journal of Urban Design, 10(2), 151-170.
• Suchman, M. C. (1995). Managing legitimacy: Strategic and institutional approaches. Academy of Management Journal, 20(3), 571 - 610.
• Tahiroğlu, F. (1999). Müşteri odaklı kaliteli servis ekipleri. Human Resources, 8, 51-54.
• Tansel, S. (1999). Fatih Sultan Mehmet’in siyasi ve askeri faaliyetleri. MEB Yayınları.
• Tepeler Gürbüz, S. ve Polat, F. (2022). Tüketim toplumunda hiyerofanik mekan olarak AVM’ler. Hitit İlahiyat Dergisi, 21(2), 1005-1036.
• TOBB. (2012). Türkiye Perakendecilik Meclisi Sektör Raporu, (Yayın No. 179). https://www.tobb.org.tr/Documents/yayinlar/2012/PerakendecilikMeclisiSR.pdf adresinden 15 Şubat 2023 tarihinde alınmıştır.
• Yeşilırmak, D. (2003). Şahin Kral Giges: Anadolu uygarlıkları Lidya, Frigya. Dönence Yayınları.
• Yıldız, Z. ve Uslugil, H. E. (2020). Değişen tüketim kültürünün yeni mekanı: Açık hava alışveriş merkezleri. Journal Social Research and Behavioral Sciences, 6(12), 186-095.