Axis of Development of Social Security and Employment in Turkey

Yıl 2023, Cilt: 14 Sayı: 100. Yıl Özel Sayısı, 319 - 341, 29.10.2023

Hicran Atatanır

https://doi.org/10.21076/vizyoner.1323779

Öz

As a social being, the human need for security has shaped the socio-economic structures of societies with the industrial revolution. Among these structures, social security stands out with its inclusive and restorative function. In Turkey, social security is one of the main instruments for combating poverty, preventing economic inequalities and developing people-centered public strategies; in short, for realizing social justice. The study aims to draw a framework on how the social security system in the Republic of Turkey, which would celebrate its centenary and has a unique heritage of liberation struggle, has followed a course of development and where it stands today. The social security system in Turkey has gone through critical transformation phases, both legally, institutionally and digitally. It is possible to read these phases as a social policy struggle to protect human labor and its gains in line with the requirements of the age. In the study, this unique development of the social security system is analyzed on the basis of the dynamics in its legal and intellectual background, with a distinction between traditional and normative periods. The reform process that determines the current stage of the system is analyzed with a focus on the strategy pursued to ensure unity in implementation through the formation of a single institutional framework. The study draws attention to the threats posed to the actuarial sustainability of the system by the contraction in employment and underlines the need to invest more in equality and social justice for a stronger and more inclusive social security system in the coming centuries.

Anahtar Kelimeler

Social Security, Social Insurances, Employment

Türkiye’de Sosyal Güvenlik ve İstihdamın Gelişim Ekseni

Öz

Sosyal bir varlık olan insanın güvende olma gereksinimi, sanayi devrimiyle birlikte toplumların sosyoekonomik yapılarına yön vermiştir. Bu yapılar arasında sosyal güvenlik, kapsayıcı ve onarıcı işleviyle öne çıkmaktadır. Türkiye’de sosyal güvenlik; yoksullukla mücadelenin, ekonomik eşitsizlikleri önleyebilmenin ve insanı merkeze alan kamu stratejileri geliştirebilmenin; kısaca sosyal adaleti yaşama geçirebilmenin temel araçlarından biridir. Çalışmamız yüzüncü yılını kutlayacak olan ve eşsiz bir kurtuluş mücadelesi mirasına sahip Türkiye Cumhuriyeti’nde sosyal güvenlik sisteminin nasıl bir gelişim seyri izlediğine ve bugün nerede durduğuna dair bir çerçeve çizmeyi amaçlamaktadır. Türkiye’de sosyal güvenlik sistemi bugüne uzanan gelişim sürecinde hem hukuki hem kurumsal hem de dijital olarak kritik dönüşüm evrelerini geride bırakmıştır. Bu evreleri, insan emeğini ve emeğin kazanımlarını çağın gereklilikleri doğrultusunda korumak için verilen bir sosyal politika mücadelesi olarak da okumak mümkündür. Çalışmamızda sosyal güvenlik sisteminin bu özgün gelişimi, hukuki ve düşünsel arka planındaki dinamikleri temelinde, geleneksel ve normatif dönem ayırımında incelenmiştir. Sistemin bugün geldiği evreyi belirleyen reform süreci ise kurumsal tek çatının oluşumuyla uygulamada birliğinin sağlanmasına yönelik izlenen strateji odağında irdelenmiştir. Çalışmada, özellikle istihdamda yaşanan daralmanın sistemin aktüeryal sürdürülebilirliği açısından barındırdığı tehditlere dikkat çekilerek gelecek yüzyıllarda daha güçlü ve daha kapsayıcı bir sosyal güvenlik sistemi için eşitliğe ve sosyal adalete daha fazla yatırım yapılması gereğinin altı çizilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sosyal Güvenlik, Sosyal Sigortalar, İstihdam

Kaynakça

• Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. (2023). 2022 yılı faaliyet raporu. https://www.aile.gov.tr/media/129482/ashb_2022-idare-faaliyet-raporu.pdf adresinden 10 Ocak 2023 tarihinde alınmıştır.
• Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. (2022). İstihdam yardımları. https://www.aile.gov.tr/sygm/programlarimiz/sosyal-yardim-programlarimiz/ adresinden 10 Ocak 2023 tarihinde alınmıştır.
• Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. (2023). Sosyal Yardım Programlarımız. https://www.aile.gov.tr/sygm/programlarimiz/sosyal-yardim-programlarimiz/ adresinden 1 Ağustos 2023 tarihinde alınmıştır.
• Akad, M. (1992). Teori ve uygulamada sosyal güvenlik hakkı. Kazancı Hukuk Yayınları.
• Akın, L. (2006). Sosyal sigortalar ve genel sağlık sigortası kanunu tasarısının kişiler açısından kapsamında yeni gelişmeler. Çalışma ve Toplum, 2006(1), 26-49.
• Akkaya, Y. (2000). Sosyal güvenlik tarihi üzerine notlar. Toplum ve Hekim, 15(2), 82-91.
• Anayasa Mahkemesi Kararı (AYMK). (14.11.1990). 1990/5 E., 1990/28 K. (www.kazanci.com).
• Anayasa Mahkemesi Kararı (AYMK). (29.05.2008). 2002/45 E., 2008/109 K. (www.kazanci.com).
• Arendt, H. (2018). Zihnin yaşamı, (2. Baskı). (İ. Ilgar, Çev.), İletişim Yayınları.
• Atatanır, H. (2011). Sosyal güvenlik ve aile yardımı uygulamaları. Çalışma İlişkileri Dergisi, 2(1), 143-169.
• Atatanır, H. (2020). Hak temelli yaklaşım bağlamında vakıfların sosyal yardımları: Ankara ve İstanbul örnekleri. Vakıflar Dergisi, (53), 221-245.
• Başterzi, S. (1996). İşsizlik sigortası. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
• Bauman, Z. (2013). Modernite, kapitalizm, sosyalizm: küresel çağda sosyal eşitsizlik. (F. Doruk Ergun, Çev.), Say Yayınları.
• Berman, M. (2009). Katı olan her şey buharlaşıyor. (Ü. Altuğ ve B. Peker, Çev.), İletişim Yayınları.
• Bradshaw, J. (2008). Social security, happiness and well-being. Cambridge: Intersentia.
• Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (ÇSGB). (2023). Ulusal istihdam stratejisi. https://www.csgb.gov.tr/cgm/dokumanlar/ulusal_istihdam_stratejisi/ adresinden 17 Mayıs 2023 tarihinde alınmıştır.
• Çavuşoğlu, A. (2012). Kutadgu Bilig’in üç boyutu ve toplum sınıflandırması. Turan Stratejik Araştırmalar Merkezi Dergisi, 4(13), 75-96.
• Çelik, B. (1999). Türkiye’de işçi hareketlerinin tarihsel gelişimi (1800-1870) [Doktora Tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Harvey, D. (2003). Postmodernliğin durumu. (3. Baskı). (S. Savran, Çev.), Metis Yayınları.
• Dilik, S. (1992). Sosyal güvenlik. Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Durkheim, E. (2006). Toplumsal iş bölümü. (Ö. Ozankaya, Çev.). Cem Yayınevi.
• Eaton, J. (1996). Ekonomi politik, (Ş. Yalçın, Çev.). Bilim ve Sosyalizm Yayınları.
• Ekinci, Y. (1990). Ahilik ve meslek eğitimi. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Engels F. ve Marx K. (2011). Komünist manifesto, (M. Erdost, Çev.). Sol Yayınları.
• Ergin, M. (1984). Orhun abideleri. Boğaziçi Yayınları.
• European Commission (EU). (1998). Communication of the commission on undeclared work. Brussels.
• Fişek, K. (1976). Yönetim. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Gökbayrak, Ş. (2010). Türkiye’de sosyal güvenliğin dönüşümü. Çalışma ve Toplum, 2010/2, 141-162.
• Gürsel, S., Uysal G. ve Şahin M. C. (2021). Korona salgınının istihdam üzerindeki asimetrik etkileri: Kayıt dışı istihdamda çöküş. BETAM Araştırma Raporu, Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları.
• Güven, S. (2013). Sosyal politikanın temelleri. Ezgi Kitabevi.
• Güvercin, C. H. (2004). Sosyal güvenlik kavramı ve Türkiye’de sosyal güvenliğin tarihçesi. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 2(57), 89-95.
• Güzel A., Okur A.R. ve Caniklioğlu N. (2010). Sosyal güvenlik hukuku. (13. Baskı). Beta Yayınları.
• Halkbank. (2023). Lonca düzeni. https://www.halkbank.com.tr/content/halkbank/tr/blog/finans/lonca-duzeni-nedir.html 10 Şubat 2023 tarihinde adresinden alınmıştır.
• Has Hacip, Y. (1070). Kutadgu bilig. https://kutadgubilig.appspot.com/ adresinden 1 Ekim 2022 tarihinde alınmıştır.
• Huws, U. (2014), Dijital çağda sınıfın payandaları: yaşama, emek ve değer. Socialist Register: 21. yüzyılda sınıflar ve sınıf mücadelesi içinde (s. 92- 118). (T. Öncel, Çev.). Yordam Kitap.
• ILO. (1944). The 1944 international labor conference, https://www.ssa.gov/policy/docs/ssb/v7n6/v7n6p11.pdf adresinden 17 Şubat 2023 tarihinde alınmıştır.
• ILO. (2021). World social protection report 2020–22: Social protection at the crossroads ‒ in pursuit of a better future, Geneva. https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---dgreports/---dcomm/---publ/documents/publication/wcms_817572.pdf adresinden 7 Temmuz 2021 tarihinde alınmıştır.
• ILO. (2023). World Employment and Social Outlook: Trends 2023. https://www.ilo.org/global/research/global-reports/weso/WCMS_865387/lang--en/index.htm adresinden 4 Ağustos 2023 tarihinde alınmıştır.
• İŞKUR. (2022). https://www.iskur.gov.tr/kurumsal-bilgi/istatistikler/ adresinden 2 Ağustos 2023 tarihinde alınmıştır.
• İzveren, A. (1970). Sosyal politika ve sosyal sigortalar. Matbu Baskı.
• Kahveci, M. (2011). Osmanlı’da işçi hareketleri. Evrensel Gazetesi. (27 Nisan 2011).
• Kara, B. (2008). Sosyal haklar ve özel olarak korunması gereken kişiler [Doktora Tezi]. Süleyman Demirel Üniversitesi.
• Kasser, T. (2020). Hiper-kapitalizm. (D. Evci, Çev.). Dipnot Yayınları.
• Koç, M. (2006). Sosyal güvenlik ve Beveridge raporu. Mali Çözüm Dergisi. (Haziran-Temmuz Sayısı), 90-100.
• Koç, Y. (1987). İşçi hakları ve sendikacılık. On birinci tez kitap dizisi içinde (s. 32-75). Alan Yayıncılık.
• Koç, Y. (2003). Türkiye işçi sınıfı ve sendikacılık hareketi tarihi. Kaynak Yayınları.
• Korkmaz, A. (2003). Çağdaş gelişmeler açısından asgari ücret. Türk Tarih Kurumu Basım Evi.
• Kuruç, B. (2020). Yoksulluk ve eşitsizlik: Makro ekonomik bir çerçeve. S. Ayata (Ed.) Türkiye’de yoksulluk ve eşitlik: Nedenler, süreçler, çözümler içinde (s. 267-270). Sosyal Denge ve Demokrasi Araştırma Merkezi Yayını.
• OECD. (1986). Employment outlook. Chapter III: Concealed employment. Matbu Baskı.
• OECD. (2023). Short-term labour market statistics. https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=STLABOUR adresinden 10 Mayıs 2023 tarihinde alınmıştır.
• Ögel, B. (1971). Türk kültürünün gelişme çağları. (Cilt 1). İstanbul Milli Eğitim Basımevi.
• Özdemir Yücesan, G. (2020). Emek piyasasında, işyerinde ve toplumsal hayatta: Yoksullaşma. S. Ayata (Ed.) Türkiye’de yoksulluk ve eşitlik: nedenler, süreçler, çözümler içinde (s. 57-67). Sosyal Denge Demokrasi Araştırma Merkezi Yayını.
• Özger, Y. (2011). Osmanlı ordusunda emeklilik sistemi ve askeri tekaüd sandığı (1865-1923). IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Öztürk, Ş. (2014). Yeni köy sosyolojisi tartışmaları: Küreselden yerele tarım politikaları ve yoksulluk. Doğu Kitabevi.
• Philips, D. ve Ghilarducci, T. (2023). Older workers claim social security while working, upending beliefs about raising the retirement age. Policy Note Series. Schwartz Center for Economic Policy Analysis at The New School for Social Research.
• Ricardo, D. (2000). Ekonomi politiğin ve vergilendirmenin ilkeleri. (E. Tayfun, Çev.). Belge Yayınları.
• Samans, R. (2021). Pandemi istihdamı derinden etkilemeye devam ediyor. https://www.ekonomim.com/ekonomi/ilo-arastirma-direktoru-samans-pandemi-istihdami-derinden-etkilemeye-devam-ediyor-haberi-633321 adresinden 10 Ağustos 2022 tarihinde alınmıştır.
• Seattle Times. (2021). Amazon will allow many employees to work remotely, indefinitely. https://www.seattletimes.com/business/amazon/amazon-will-allow-many-employees-to-work-remotely-indefinitely/ adresinden 11 Kasım 2021 tarihinde alınmıştır.
• SGK. (2021). Reform Sonrası Sosyal Güvenlik (2010-2020). Matbu Baskı.
• SGK. (2022). Evde Çocuk Bakım Hizmetleri Yoluyla Kayıtlı Kadın İstihdamının Desteklenmesi Operasyonu. http://eski.sgk.gov.tr/wps/portal/sgk/tr/kurumsal/projelerimiz/evde_cocuk_bakimi_projesi adresinden 4 Ağustos 2023 tarihinde alınmıştır.
• Strateji ve Bütçe Başkanlığı (SBB). (2023a). Kalkınma planları. https://www.sbb.gov.tr/kalkinma-planlari/ adresinden 7 Mayıs 2023 tarihinde alınmıştır.
• Strateji ve Bütçe Başkanlığı (SBB). (2023b). İşgücü piyasasındaki gelişmelerin makro analizi. https://www.sbb.gov.tr/isgucu-piyasasindaki-gelismelerin-makro-analizi/ adresinden 7 Mayıs 2023 tarihinde alınmıştır.
• Şahinkaya, S. (2023). Türkiye iktisat kongresi. Telgrafhane Yayınları.
• Şenkal, A. (2021). Sosyal korumada küresel boyutlar: sorunlar ve temel tartışmalar. İnsan & İnsan, 8(30), 13-28.
• Şenocak, H. (2009). Sosyal güvenlik sistemini oluşturan bileşenlerin tarihi süreç ışığında değerlendirilmesi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, (56), 409-468.
• Tanör, B. (1978). Anayasa hukukunda sosyal haklar. May Yayınları.
• TEPAV. (2023). İstihdam İzleme Bülteni – Nisan 2023. Temmuz 2023, Sayı: 131. https://www.tepav.org.tr/upload/mce/2022/bultenler/istihdam/tepav_istihdam_izleme_bulteni_02_2022.pdf adresinden 4 Ağustos 2023 tarihinde alınmıştır.
• Tuncay, C. ve Ekmekçi, Ö. (2013). Sosyal güvenlik hukuku dersleri (13. Baskı). Beta Yayınları.
• Tuncay, C. ve Ekmekçi, Ö. (2017). Sosyal güvenlik hukuku dersleri (19. Baskı). Beta Yayınları.
• Tuncer, G. (2020, 27 Ekim). “Son yapılandırmada yıllık tahsilat oranı yüzde 8'de kalmıştı!” 10 yılda altıncı kez uygulanan borç yapılandırması. Independent Türkçe Gazetesi.
• Tunçomağ, K. (1990). Sosyal güvenlik kavramı ve sosyal sigortalar. Beta Basım Yayım.
• TÜİK. (2021). İşgücü İstatistikleri, Aralık 2021. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Isgucu-Istatistikleri-Aralik-2021-45642 adresinden 9 Ağustos 2022 tarihinde alınmıştır.
• TÜİK. (2023). İşgücü İstatistikleri, Aralık 2021. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Isgucu-Istatistikleri-Nisan-2023-49373 adresinden 5 Ağustos 2023 tarihinde alınmıştır.
• UNHCR. (2022). Global trends: Forced displacement in 2021. https://www.unhcr.org/publications/brochures/62a9d1494/global-trends-report-2021.html?query=Global%20Trends%20Forced%20Displacement%20in%202021 adresinden 17 Ocak 2023 tarihinde alınmıştır.
• Ülkekul, C. (2019). Taş kömürü havzasında (işletmelerinde) bahriye nezareti yönetimi (1865-1908) ve Dilaver Paşa nizamnamesi. Boyut Yayın Grubu.
• Whitehead, M. (2001). Eşitlik ve sağlık: kavram ve ilkeler. Türk Tabipler Birliği Yayını.
• WHO. (2021). Ageing and health. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/ageing-and-health adresinden 14 Ekim 2022 tarihinde alınmıştır.
• Yıldırım, K. (2011). Osmanlı çalışma hayatında işçi örgütlenmesi ve işçi hareketlerinin gelişimi (1870-1922) [Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi.