100. Yılda Türk Sağlık Sistemi Deneyimleri

Yıl 2023, Cilt: 14 Sayı: 100. Yıl Özel Sayısı, 280 - 304, 29.10.2023

Sıddıka Çam , Muazzez Yelsiz , Erdal Eke

https://doi.org/10.21076/vizyoner.1331112

Öz

Sağlık sistemleri hem birey ve toplum sağlığı hem de devletlerin gelişmişlik düzeyi açısından önem arz etmektedir. Günümüzde pek çok gösterge üzerinden değerlendirilebilen sağlık sistemleri, başta örgütsel ve finansal yapısı olmak üzere çok sayıda parametre üzerinden mukayese edilebilmektedir. Cumhuriyetin ilan edilmesiyle birlikte Türk sağlık sistemi, yeniden şekillendirilmiş ve günümüze kadar günün koşullarına da bağlı olarak değişen ve dönüşen bir özelliğe sahip olmuştur. Bu noktadan yola çıkılarak kurgulanan bu çalışma, Türkiye’nin yüzüncü yılında Türk sağlık sisteminin yüz yıllık serüveninin betimlenmesini amaçlamıştır. Nitel araştırma yönteminin benimsendiği çalışmada, “Türk sağlık sistemi” fenomeninin derinlemesine incelenmesi amacıyla nitel araştırma desenlerinden fenomenoloji deseni kullanılmıştır. Bununla birlikte çalışma kapsamında doküman incelemesi ve görüşme tekniğinden faydalanılmıştır. Bu doğrultuda yönetim, örgütlenme, hizmet sunumu ve finansman boyutlarında Türk sağlık sisteminin geçmişten bugüne gelişimi ile yüz yıllık süreçteki kırılma noktaları araştırılmıştır. Çalışmada geçmişteki sağlık sitemine dair deneyimlerin aktarılabilmesi amacıyla katılımcılar belirlenirken “50 yaş ve üstü olma” kriteri benimsenmiş, bu amaçla da amaçlı örnekleme yöntemlerinden maksimum çeşitlilik örneklemesi kullanılmıştır. Çalışma sonucunda yönetim boyutu 9 alt tema, örgütlenme boyutu 4 alt tema, hizmet sunumu boyutu 8 alt tema, finansman boyutu ise 12 alt tema altında analiz edilerek Türk sağlık sisteminin 100 yıllık süreci detaylarıyla birlikte incelenmiş ve ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Sağlık Hizmeti, Sağlık Politikası, Sağlık Sistemi, Türk Sağlık Sistemi, Sağlık Yönetimi

Etik Beyan

Bu çalışma için Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Etik Kurulu'nun 135/6 sayılı ve 11.04.2023 tarihli etik kurul onayı alınmıştır.

Turkish Health System Experiences in the 100th Year

Öz

Health systems are important in terms of both individual and public health and the level of development of states. Today, health systems, which can be evaluated on many indicators, can be compared on many parameters, especially in terms of organizational and financial structure. With the proclamation of the Republic, the Turkish health system has been reshaped and has had a changing and transforming feature depending on the conditions of the day. Based on this point, the study aims to describe the century-old adventure of the Turkish health system in Turkey's centennial year. In the study, in which the qualitative research method is adopted, the phenomenology design, one of the qualitative research designs, is used in order to examine the "Turkish health system" phenomenon in depth. However, within the scope of the study, document analysis and interview technique are used. In this direction, the development of the Turkish health system from the past to the present in terms of management, organization, service delivery and financing, and the breaking points in the century are investigated. In order to convey the experiences of the past health system in the study, the criterion of "being 50 years and older" is adopted while determining the participants, and for this purpose, maximum diversity sampling, one of the purposive sampling methods, is used. As a result of the study, the management dimension is analyzed under 9 sub-themes, the organizational dimension is under 4 sub-themes, the service delivery dimension is analyzed under 8 sub-themes, and the financing dimension is analyzed under 12 sub-themes, and the 100-year process of the Turkish health system is examined and revealed in detail.

Anahtar Kelimeler

Health Service, Health Policy, Health System, Turkish Health System, Health Management

Etik Beyan

Bu çalışma için Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Etik Kurulu'nun 135/6 sayılı ve 11.04.2023 tarihli etik kurul onayı alınmıştır.

Kaynakça

• 10655 Sayılı Sağlık Tesislerinin, Kiralama Karşılığı Yaptırılması ile Tesislerdeki Tıbbî Hizmet Alanları Dışındaki Hizmet ve Alanların İşletilmesi Karşılığında Yenilenmesine Dair Yönetmelik (2006, 22 Temmuz). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2006/07/20060722-2.htm
• 1219 Sayılı Tababet ve Şuabatı San’atlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun (1928, 4 Nisan). https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.3.1219.pdf
• 1593 Sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu (1930, 6 Mayıs). https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.3.1593.pdf
• 2162 Sayılı Sağlık Personelinin Tam Süre Çalışma Esaslarına Dair Kanun (1978, 9 Temmuz). https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc061/kanuntbmmc061/kanuntbmmc06102162.pdf
• 3 Sayılı Büyük Millet Meclisi İcra Vekillerinin Sureti İntihabına Dair Kanun. https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc001/kanuntbmmc001/kanuntbmmc00100244.pdf
• 3017 Sayılı Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâleti Teşkilât ve Memurin Kanunu (1936, 23 Haziran). https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/3337.pdf
• 30642 Sayılı 2019 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu (2018, 31 Aralık). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/12/20181231M1-1.htm
• 30995 Sayılı 2021 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu (2020, 31 Aralık). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2020/12/20201231M1-1.htm
• 31706 Sayılı 2020 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu (2019, 31 Aralık). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2019/12/20191231M1-1.htm
• 31706 Sayılı 2022 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu (2021, 31 Aralık). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/12/20211231M1-1.htm
• 32060 Sayılı 2023 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu (2022, 31 Aralık). https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2023/01/1-2023-Yili-Merkezi-Yonetim-Butce-Kanunu.pdf
• 5283 Sayılı Bazı Kamu Kurum ve Kuruluşlarına Ait Sağlık Birimlerinin Sağlık Bakanlığına Devredilmesine Dair Kanun (2005, 19 Ocak). https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5283.pdf
• 5947 Sayılı Üniversite ve Sağlık Personelinin Tam Gün Çalışmasına ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (2010, 30 Ocak). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2010/01/20100130-1.htm
• 663 Sayılı Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (2011, 2 Kasım). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/11/20111102M1-3.htm
• 694 Sayılı Olağanüstü Hal Kapsamında Bazı Düzenlemeler Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (2017, 25 Ağustos). https://diyarbakirism.saglik.gov.tr/TR,68156/694-sayili-kanun-hukmunde-kararname-25082017-tarih-ve-30168-sayili-resmi-gazete.html#
• Aba, G. (2021). Sağlık politikası ve planlaması. G. Aba (Ed.), A’dan Z’ye sağlık yönetiminde temel kavramlar içinde (s. 107-140). Nobel Yayınevi.
• Birinci, Ş. (2022). Sağlıkta milli teknoloji hamlesi. M. F. Kacır, M. Şeker ve M. Doğrul (Ed.), Millî teknoloji hamlesi içinde (s. 327-352). Türkiye Bilimler Akademisi. https://doi.org/10.53478/TUBA.978-625-8352-16-0.ch17
• Cansever, İ. H. (2020). Türkiye’de sağlık planlaması. Gazi Kitabevi.
• Cansever, İ. H. ve Tüfekci, N. (2020). Tarihsel süreçte Türkiye’de sağlık planlaması üzerine bir değerlendirme. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 11(27), 614-628. https://doi.org/10.21076/vizyoner.665449
• Creswell, J. W. (2016). Nitel araştırma yöntemleri: Beş yaklaşıma göre nitel araştırma ve araştırma deseni. Siyasal Kitabevi.
• Devlet Planlama Teşkilatı. (1963). Birinci beş yıllık kalkınma planı (1963-1967). https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/Kalkinma_Plani_Birinci_Bes_Yillik_1963-1967.pdf
• Devlet Planlama Teşkilatı. (1968). İkinci beş yıllık kalkınma planı (1968-1972). https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/Ikinci_Bes_Kalkinma_Plani-1968-1972.pdf
• Devlet Planlama Teşkilatı. (1972). Üçüncü beş yıllık kalkınma planı (1973-1977). https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Yeni-Strateji-ve-Kalkinma-Plani_Ucuncu-Bes-Yil_1973_1977.pdf
• Devlet Planlama Teşkilatı. (1978). Dördüncü beş yıllık kalkınma planı (1979-1983). https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Dorduncu-Bes-Yillik-Kalkinma-Plani_1979_1983.pdf
• Devlet Planlama Teşkilatı. (1984). Beşinci beş yıllık kalkınma planı (1985-1989). https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Besinci-Bes-Yillik-Kalkinma-Plani-1985-1989.pdf
• Devlet Planlama Teşkilatı. (1989). Altıncı beş yıllık kalkınma planı (1990-1994). https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Besinci-Bes-Yillik-Kalkinma-Plani-1985-1989.pdf
• Devlet Planlama Teşkilatı. (1991). Sosyal güvenlik ve sağlık hizmetlerinin rasyonalizasyonu (Yayın No: 2274). https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Sosyal-Guvenlik-ve-Saglik-Hizmetlerinin-Rasyonalizasyonu-OIK-Raporu-1.pdf
• Devlet Planlama Teşkilatı. (1995). Yedinci beş yıllık kalkınma planı (1996-2000). https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/Yedinci_Bes_Yillik_Kalkinma_Plani-1996-2000.pdf
• Devlet Planlama Teşkilatı. (2000). Uzun vadeli strateji ve sekizinci beş yıllık kalkınma planı (2001-2005). https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/Uzun_Vadeli_Strateji_ve_Sekizinci_Bes_Yillik_Kalkinma_Plani-2001-2005.pdf
• Devlet Planlama Teşkilatı. (2006). Dokuzuncu kalkınma planı (2007-2013). https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/Dokuzuncu_Kalkinma_Plani-2007-2013.pdf
• Devlet Planlama Teşkilatı. (2013). Onuncu kalkınma planı (2014-2018). https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Onuncu_Kalkinma_Plani-2014-2018.pdf
• Eke, E. (2019). Sağlıkta dönüşüm dönüşen devlet anlayışı çerçevesinde sağlık sektöründe bir alan araştırması. Nobel Yayınevi.
• Eke, E., Demir, M., Çam, S. ve Erdem, R. (2023). Türk sağlık sisteminde ihtiyaç duyulan yeni nesil sağlık reformları. Türkiye Sağlık Enstitüleri Başkanlığı Dergisi, 6(1), 20-37. https://doi.org/10.54537/tusebdergisi.1113199
• Hazine ve Maliye Bakanlığı. (2023). Bütçe büyüklükleri ve bütçe gerçekleşmeleri, kuruluşlar itibarıyla bütçe ödenekleri ve harcamaları. https://www.hmb.gov.tr/bumko-butce-buyuklukleri-ve-butce-gerceklesmeleri adresinden 26 Mayıs 2023 tarihinde alınmıştır.
• Kampira, A. ve Meyer, J. (2019). A brief introduction to thematic analysis. Afregarde Research. https://doi.org/10.13140/RG.2.2.25899.57128
• Küçük, A. (2022). Sağlık hizmet ödemelerinde usulsüzlük türleri ve mücadele stratejileri. Sayıştay Dergisi, 33(127), 585-607.
• Medimagazin. (2023). TTB yeni verileri paylaştı: 1361 doktor iyi hal belgesi için başvurdu. https://medimagazin.com.tr/hekim/ttb-yeni-verileri-paylasti-1361-doktor-iyi-hal-belgesi-icin-basvurdu-106188 adresinden 19 Haziran 2023 tarihinde alınmıştır.
• Özkan, U. B. (2021). Eğitim bilimleri araştırmaları için doküman inceleme yöntemi (4. Baskı). Pegem Akademi.
• Roemer, M. I. (1993). National health systems throughout the world. Annual Review of Public Health, 14, 335–353. https://doi.org/10.1146/annurev.pu.14.050193.00
• Sağlık Bakanlığı. (2003). Sağlıkta dönüşüm. Sağlık Bakanlığı.
• Sağlık Bakanlığı. (2004a). 80. Yılda tedavi hizmetleri (1923-2003). https://saglik.gov.tr/Eklenti/1441,80yc4b1l20kitap-sonpdf.pdf adresinden 6 Mayıs 2023 tarihinde alınmıştır.
• Sağlık Bakanlığı. (2004b). Genelge 2004/47. https://donersermaye.ogu.edu.tr/Storage/DonerSermaye/Uploads/9-12.pdf adresinden 17 Haziran 2023 tarihinde alınmıştır.
• Sağlık Bakanlığı. (2010a). Sağlık istatistikleri yıllığı 2010 (Rapor No. 832). https://dosyasb.saglik.gov.tr/Eklenti/5102,saglikistatistikleriyilligi2010pdf.pdf?0 adresinden 6 Mayıs 2023 tarihinde alınmıştır.
• Sağlık Bakanlığı. (2010b). Stratejik plan 2010-2014 (Rapor No. 788). https://dosyamerkez.saglik.gov.tr/Eklenti/538/0/saglik-bakanligi-2010-2014-stratejik-eylem-planipdf.pdf 17 Haziran 2023 tarihinde alınmıştır.
• Sağlık Bakanlığı. (2012). Türkiye Sağlıkta Dönüşüm Programı değerlendirme raporu (2003-2011). Sağlık Bakanlığı.
• Sağlık Bakanlığı. (2020). Sağlık istatistikleri yıllığı 2020 (Rapor No. 1240). https://dosyasb.saglik.gov.tr/Eklenti/43399,siy2020-tur-26052022pdf.pdf?0 adresinden 6 Mayıs 2023 tarihinde alınmıştır.
• Sağlık Bakanlığı. (2021). Sağlık istatistikleri yıllığı 2021 (Rapor No. 1260). https://dosyasb.saglik.gov.tr/Eklenti/45316,siy2021-turkcepdf.pdf?0 adresinden 20 Nisan 2023 tarihinde alınmıştır.
• Sağlık Bakanlığı. (2023a). Tarihçe. https://www.saglik.gov.tr/TR,11492/tarihce.html adresinden 7 Temmuz 2023 tarihinde alınmıştır.
• Sağlık Bakanlığı. (2023b). Bakan Koca, 81 il sağlık müdürü ile beyaz reform gündemiyle bir araya geldi. https://www.saglik.gov.tr/TR,92424/bakan-koca-81-il-saglik-muduru-ile-beyaz-reform-gundemiyle-bir-araya-geldi.html adresinden 19 Haziran 2023 tarihinde alınmıştır.
• Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı. (1946). Birinci on yıllık milli sağlık planı. Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı.
• Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı. (1973). Sağlık hizmetlerinde 50 yıl. Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı.
• Strateji ve Bütçe Başkanlığı. (2019). On birinci kalkınma planı (2019-2023). https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/On_Birinci_Kalkinma_Plani-2019-2023.pdf adresinden 19 Haziran 2023 tarihinde alınmıştır.
• Strateji ve Bütçe Başkanlığı. (2023). Sağlık göstergeleri. https://www.sbb.gov.tr/saglik-gostergeleri/ adresinden 20 Nisan 2023 tarihinde alınmıştır.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi. (1922). Türkiye Büyük Millet Meclisi I. Dönem 3. Yasama Yılı Açış Konuşmaları. Millet Meclisi Tutanak Dergisi, 18, s. 2.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi. (1923). Atatürk'ün Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin I. Dönem 4. Yasama yılını açış konuşmaları. Millet Meclisi Tutanak Dergisi, 28, 2.
• Türkiye Cumhuriyeti 1961 Anayasası. (1961). 1961 Anayasası. https://www.anayasa.gov.tr/tr/mevzuat/onceki-anayasalar/1961-anayasasi/
• Türkiye Cumhuriyeti 1982 Anayasası. (1982). 1982 Anayasası. https://www5.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa_2018.pdf
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2023). Yaşam memnuniyeti araştırması, 2022 (Rapor No. 4680). https://www.tuik.gov.tr/media/announcements/yasam_memnuniyeti_arastirmasi.pdf adresinden 19 Haziran 2023 tarihinde alınmıştır.
• Uğurluoğlu. Ö. ve Çelik. Y. (2005). Sağlık sistemleri performans ölçümü, önemi ve Dünya Sağlık Örgütü yaklaşımı. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 8(1), 3-29.
• Uz, B. (1954). Milli sağlık programı ve sağlık bankası hakkında etüdler. Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâleti Neşriyatı (No: 177). Ankara.
• Üner, R. ve Fişek, N. (1961). Sağlık hizmetlerinin sosyalleştirilmesi ve uygulama planı üzerinde çalışmalar. Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı.
• World Health Organization. (2000). World health report 2000: Health Systems-Improving Performance. World Health Organization. https://apps.who.int/iris/handle/10665/42281