Türkiye’de Hane Halkı Tüketim Harcamalarının Belirleyicileri: Gecikmesi Dağıtılmış Otoregresif Modelden Kanıtlar

Yıl 2024, Cilt: 15 Sayı: 41, 277 - 298, 28.02.2024

Mehmet Anıl Kıtkıt , Yunus Gülcü

https://doi.org/10.21076/vizyoner.1258251

Öz

Davranışsal iktisat yaklaşımı ile tüketici davranışları incelendiğinde karar alma süreçlerinde psikolojik önyargıların varlığı bu alanda yapılan araştırmalar sonucunda görülmektedir. Geleneksel iktisada dayalı yaklaşımlar ve modellerin savunduğu rasyonalitenin aksine, karar alıcılar bilişsel önyargıları ile hareket ederek irrasyonel davranış sergileyebilmektedirler. Bu yaklaşım ile Neo-klasik İktisadın varsayımları tamamıyla reddedilmemekle birlikte bilişsel önyargıların dikkate alınması gerektiğini vurgulamaktadır. Bu bağlamda çalışmada giriş bölümünde davranışsal iktisat kavramına değinilmiş olup daha sonra literatürde yer alan çalışmalar incelenmiş ve tüketici güveni ve tüketim harcamaları ilişkisine değinilmiştir. Son olarak araştırmanın metodoloji kısmında bir zaman serisi analizi yapılarak değişkenler arasındaki eş bütünleşme ilişkisi ortaya konulmuştur. Veri seti olarak 2004Q1-2021Q3 dönemini kapsayan üçer aylık Zincirlenmiş hacim yöntemiyle hesaplanan GSYH ve yerleşik hane halklarının tüketimi, tüketici güven endeksi, tüketici fiyat endeksi verileri kullanılmıştır. Tüketim harcamalarının bağımlı değişken olduğu gelir, tüketici güven endeksi ve tüketici fiyat endeksi bağımsız değişkenler olarak modele eklenmiştir. Değişkenler arasındaki kısa ve uzun dönemli ilişkinin belirlenmesi maksadıyla ARDL sınır testi yaklaşımı kullanılarak incelenmiştir. Sonuç bölümünde davranışsal iktisat yaklaşımı perspektifinden tüketicinin güveninin tüketim harcamalarına olan etkisi analizden elde edilen bulgular ışığında değerlendirilmiştir. Ayrıca çalışmanın amacı doğrultusunda güven olgusuna yönelik tüketicilerin harcamalarındaki yerine vurgu yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Davranışsal İktisat, Tüketici Güveni, Tüketim Harcamaları, ARDL Sınır Testi

Determinants of Household Consumption Expenditures in Turkey: Evidence from Autoregressive Distributed Lag Model

Öz

When scrutinizing consumer behaviors through the lens of behavioral economics, research in this domain underscores the prevalence of psychological biases in decision-making processes. Departing from the rationality posited by traditional economic paradigms, decision-makers often engage in irrational behavior propelled by cognitive biases. While not outrightly dismissing Neoclassical Economic assumptions, this approach accentuates the imperative of accounting for cognitive biases. The study commences with a succinct exposition of the behavioral economics concept, followed by a comprehensive literature review and an intricate examination of the nexus between consumer confidence and consumption expenditures. The methodological framework encompasses a meticulous time-series analysis, elucidating the co-integration dynamics between variables from 2004Q1 to 2021Q3. The dependent variable comprises consumption expenditures, while income, consumer confidence index, and consumer price index function as independent variables. Employing the ARDL bounds testing approach discerns both short and long-term relationships between the variables. In the conclusion, an evaluation of the impact of consumer confidence on consumption expenditures transpires from the vantage point of behavioral economics, underscoring the pivotal role of confidence in shaping consumers' expenditures, aligning with the study's overarching objective.

Anahtar Kelimeler

Behavioral Economics, Consumer Confidence, Consumption Expenditures, ARDL Boundary Test

Kaynakça

• Abdioğlu, Z. ve Değirmenci, N. (2014). Petrol fiyatları-hisse senedi fiyatları ilişkisi: BIST sektörel analiz. Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 5(8), 1-24.
• Acemoğlu, D. ve Scott, A. (1994). Consumer confidence and rational expectations: Are agents beliefs consistent with the theory?, The Economic Journal,104,1-19.
• Akdere, Ç. ve Büyükboyacı, M. (2015). Davranışsal iktisat ve sınırlı rasyonellik varsayımı: İktisatta davranışsal yaklaşımlar (s. 105-137). İmge kitabevi.
• Aktan, C. C. ve Yavuzaslan, K. (2020). Davranışsal iktisat: Bireylerin iktisadi karar ve tercihlerinde zihinsel, duygusal ve psikolojik faktörlerin analizi. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 12(2), 100-120.
• Arısoy, İ. (2012). Türkiye ekonomisinde iktisadi güven endeksleri ve seçilmiş makro değişkenler arasındaki ilişkilerin VAR analizi. Maliye Dergisi, (162), 304-315.
• Arısoy, İ. ve Aytun, C., (2014). Türkiye’de tüketim harcamaları, krediler ve tüketici güveni arasındaki ilişkilerin analizi. Business and Economics Research Journal, 5(2), 33-45.
• Asteriou, D., Hall, S. G., (2007), Applied Econometrics, (Revised Edition), Palgrave Macmillan, New York.
• Barak, O. (2008). İMKB’de aşırı reaksiyon anomalisi ve davranışsal finans modelleri kapsamında değerlendirilmesi. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10(1), 207-229.
• Başarır, Ç., Bicil, İ. ve Yılmaz, Ö. (2018). Tüketici güven endeksi ile seçilmiş finansal ve makroekonomik göstergeler arasındaki ilişki. In International Conference On Applied Economics and Finance, Extended With Social Sciences. 732-739.
• Beşiktaşlı, D. K., ve Cihangir, Ç. K. (2020). Tüketici güven endeksinin finansal piyasalara ve makroekonomik yapıya etkisi. Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(1), 54-67.
• Bryant, W. A. ve Macri, j., (2005). Does sentiment explain consumption? Journal of economics and finance, 29(1), 97-110.
• Carroll, C. D., Fuhrer, J. C. ve Wilcox, D. W., (1994). Does consumer sentiment forecast household spending? if so, why?. The American Economic Review, 84(5), 1397-1408.
• Ceritoglu, E., (2013). Household expectations and household consumption expenditures: The case of Turkey. Central Bank of The Republic of Turkey, Working paper, No.1310.
• Chapman, G. B. ve Johnson, E. J. (1999). Anchoring, activation, and the construction of values. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 79(2), 115-153.
• Croushore, D. (2005). Tüketici güven endeksleri tüketici harcamalarının gerçek zamanlı olarak tahmin edilmesine yardımcı oluyor mu? Kuzey Amerika Ekonomi ve Finans Dergisi , 16(3), 435-450.
• Çetintürk, K. (2020). Davranışsal iktisat perspektifinden tüketim harcamalarında sosyal medyanın etkisi: Y ve Z kuşakları üzerine bir analiz [Yüksek Lisans Tezi]. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Dees, S. ve Brinca, P. S. (2013). Consumer confidence as a predictor of consumption spending: Evidence for the United States and the Euro area. International Economics, 134, 1-14.
• Demirel, S. K. ve Artan, S. (2017). The causality relationships between economic confidence and fundamental macroeconomic indicators: Empirical evidence from selected European Union countries. International Journal of Economics and Financial Issues, 7(5), 417.
• Egemen, İ., Akyazı, (2017). H. Beklentiler ve hane halkı harcamaları: Türkiye örneği. Journal of Management and Economics Research, 15(1), 27-39.
• Eğilmez M. (2016). Kendime yazılar tüketim fonksiyonu ve Türkiye, https://www.mahfiegilmez.com/2016/08/tuketim-fonksiyonu-ve-turkiye.html adresinden 10 Şubat 20 tarihinde alınmıştır.
• Engle, R. F. ve Granger, C. W. J. (1987). Co-integration and error correction: Representation, estimation, and testing. Econometrica, 55(2), 251-276.
• Erdoğdu, O., (2007). Tüketim harcamaları ve güven. Ekonomik Yaklaşım, 18(64), 93-102.
• Eser, Toıgonbaeva (2011), Psikoloji ve iktisadın birleşimi olarak davranışsal iktisat. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 6(1), 287‐321.
• Fan, CS ve Wong, P. (1998). Tüketici duyarlılığı hanehalkı harcamalarını tahmin ediyor mu?: Hong Kong örneği. Ekonomi mektupları, 58(1), 77-84.
• Fuhrer, J. C. (1993). What role does consumer sentiment play in the US macroeconomy?. New England Economic Review, (Jan), 32-44.
• Garner, A. (1991). Forecasting consumer spending: should economists pay attention to consumer confidence surveys?, Economic Review, (May/June), 57-71.
• Gosselin, M. A ve Desroches, B. (2002). ABD’de tüketici güven endekslerinin yararlığı.
• Gujarati, D. N. (2004). Economics Basic Econometrics (4. Baskı). 696-820.
• Gülcan, N. ve Akkuş, H. T. (2019). Türkiye’de farklı kesimler için oluşturulan güven endeksleri arasındaki uyum ve etkileşimin incelenmesi. Muhasebe ve Finans İncelemeleri Dergisi , 2(1), 11-19. https://doi.org/10.32951/mufider.474526
• Gündüz, İ. O., Sönmezler, G. ve Akduğan, U. (2017). An analysis of the relationship between consumer confidence index and credit card expenditures in Turkey. IIB International Refereed Academic Social Sciences Journal, 8(27), 1-16.
• İbicioğlu, M. ve Kapusuzoğlu A. (2011), İMKB ı̇le Avrupa Birliği üyesi Akdeniz ülkelerinin hisse senedi piyasalarının entegrasyonunun ampirik analizi, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(3), 85–102.
• Johansen, S. (1988), Statistical analysis of cointegrated vectors, Journal of Economic Dynamics and Control, 12, 231-254.
• Johansen, S. ve Juselius, K. (1990). Maximum likelihood estimation and inference on co integration with application to the demand for money. Journal of Economics and Statistics, 52, 169-210.
• Juhro, S. M. ve Iyke, B. N. (2020). Consumer confidence and consumption expenditure in Indonesia. Economic Modelling, 89, 367-377.
• Kahneman D. (2017). Thinking, fast and slow. Macmillan.
• Kahneman D. ve Tversky A. (1981). The framing of desicisions and the psychology of choice. Science, New Series, 211(4481), 453-458.
• Kahneman D. ve Tversky A., (1979). Prospect theory: An analysis of decision under risk, Econometrica 47(2), 263-292.
• Kahneman, D. (2018). Hızlı ve yavaş düşünme (9. Baskı). (O. Ç. Deniztekin ve F. Nayır Deniztekin, Çev.), Varlık Yayınları.
• Kahneman, D., Knetsch, J. L. ve Thaler, R. H. (1991). Anomalies: The endowment effect, loss aversion, and status quo bias. Journal of Economic Perspectives, 193-206.
• Karan, M. B. (2004). Yatırım analizi ve portföy yönetimi (1.Baskı). Gazi Kitabevi.
• Karasoy, H. G. ve Yüncüler, C., (2015). The explanatory power and the forecast performance of consumer confidence indices for private consumption growth in Turkey. Emerging Markets Finance and Trade, 54(9), 2136-2152.
• Kaygısız, A. D. (2019). Türkiye’de tüketici ve reel kesim güven endeksi ile seçilmiş makro değişkenler arasındaki ilişki: 2010 – 2018. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 17(1), 314–332.
• Keynes, J. M. (1936). The general theory of employment, ınterest and money. McMilllan.
• Kurt, Ü. (2018). İstikrar ve güvenin tüketici kredileri üzerindeki etkisi: Türkiye için zaman serisi analizi. Yönetim Bilimleri Dergisi. Kutlar, A. (2000). Ekonometrik zaman serileri teori ve uygulama (1. Baskı). Gazi kitabevi.
• Kutlar, A. (2007). Ekonometriye giriş (1.Baskı). Nobel Yayıncılık.
• Küçükkırımlı, C.(2017). Türkiye’de yurt dışı yerleşiklerin mülkiyetindeki devlet iç borçlanma senetleri ile ikincil piyasa faizleri arasındaki ilişkinin incelenmesi.[Uzmanlık Yeterlik Tezi]. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Emisyon Genel Müdürlüğü.
• Küçüksucu, M., Konya S. ve Karaçor Z. (2017). Davranışsal iktisat ekseninde iktisatta psikolojik arka plan. International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), 19-22.
• Ludvigson, S. C. (2004). Consumer confidence and consumer spending. Journal of Economic Perspectives, 18(2), 29-50.
• Mankiw, N. G. (1992). Macroeconomics, Worth Publishers.
• Mohd Haniff, N. ve Masih, M., (2016). Does consumer sentiment predict consumer spending in malaysia? An autoregressive distributed lag (ARDL). KAÜİİBFD, 10(19), 511-532.
• Mueller, E. (1963). Ten years of consumer attitude surveys: Their forecasting record. Journal of the American Statistical Association, 58(304), 899-917.
• Narayan, P. K. ve S. Narayan (2006), Government revenue and government expenditure nexus: Evidence from developing countries, Applied Economics, 38, 285‐291.
• Özdemir, G. Z. (2013). Tüketici güveninin tüketim harcamaları ile ilişkisi ve öngörü gücü: Türkiye örneği [Uzmanlık Yeterlilik Tezi]. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası İletişim ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü.
• Pesaran, M. H., Yongcheol, S. ve Smith, R. J. (2001). Bounds testing approaches to the analysis of level relationships. Journal of Applied Econometrics, (16), 289-326.
• Phillips, P. C. ve Perron, B. P. (1988). Testing for a unit root in time series regression, Biometrica, (75), 335-345.
• Robbins, S. P. ve Coulter, M. (2012). Management (11. Baskı). Pearson Prentice-Hall.
• Rosanas, J. (2013). Decision-making in an organizational context beyond economic criteria (1. Baskı). Palgrave Macmillan.
• Ruben, E. ve Dumludağ, D. (2015). Davranışsal iktisadın gelişimi. İktisat ve Toplum Dergisi, 58, 4-9.
• Saçık, S. Y. ve Karaçayır, E. (2015). Türkiye’de cari işlemler hesabının finansmanı: ARDL sınır testi yaklaşımı. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (33), 155-166.
• Sarı, S. S. ve Ilgın, K. S. (2018). Makroekonomik Faktörler ile tüketici güven endeksi arasındaki nedensellik ilişkisi: Türkiye örneği. International Congress on Political, Economic and Social Studies, 394-402.
• Sarı, S. ve Yıldırım, K. (2021). Özel tüketim harcamalarının belirleyicileri: Türkiye ekonomisi üzerine bir uygulama. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(2), 391-416.
• Sefil, S. ve Çilingiroğlu, H. K. (2011). Davranışsal finansın temelleri: Karar vermenin bilişsel ve duygusal eğilimleri. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 10(19), 247-268.
• Sent, E. M. (2004). Behavioral economics: How psychology made ıts (limited) way back ınto economics, History of Political Economy, 36(4), 735‐760.
• Shahbaz, M., Lean, H. H. ve Shabbir, M. S. (2012). Environmental Kuznets curve hypothesis in Pakistan: Cointegration and granger causality. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 16(5), 2947-2953.
• Solak, T. (2019). Davranışsal iktisat ve bireylerin karar verme sürecinde ortaya çıkan gizli tuzaklar üzerine bir inceleme [Yüksek Lisans Tezi]. Aydın Adnan Menderes Üniversitesi.
• Tcmb, (2022). Tüketici güven endeksi ve tüketici eğilim anketi sorularına ilişkin mevsim etkilerinden arındırılmamış endeksler. https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/serieMarket adresinden 10 Şubat 2022 tarihinde alınmıştır.
• Tekin, B. (2016). Beklenen fayda ve beklenti teorileri bağlamında geleneksel finans-davranışssal finans ayrımı/ Traditional finance-behavioral finance distinction in the context of expected utility and prospect theories. Journal of Accounting, Finance and Auditing Studies, 2(4), 75.
• Thaler, R. (1985). Mental accounting and consumer choice. Marketing Science, 4(3), 199-214.
• Thaler, R. H. (1999). Mental accounting matters. Journal of Behavioral Decision Making, 12(3), 183-206.
• Thaler, R. H. ve Sunstein, C. R. (2019). Nudge ımproving decisions about health wealth and happiness.
• TÜİK. (2021). Haber bülteni, ekonomik güven endeksi, Aralık 2021. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Ekonomik-Guven-Endeksi-Aralik-2021-37519#:~:text=Ekonomik%20g%C3%BCven%20endeksi%2097%2C6,sekt%C3%B6r%C3%BC%20g%C3%BCven%20endekslerindeki%20d%C3%BC%C5%9F%C3%BC%C5%9Flerden%20kaynakland%C4%B1 adresinden 10 Şubat 2022 tarihinde alınmıştır.
• Tversky A. ve Kahneman, D. (1974). Judgment under uncertainty: Heuristics and biases. Science, New Series, 185(4157), 1124-1131.
• Yamak, R., Yamak, N. ve Erkan, E. (2019). Tüketim fonksiyonu ve tüketici güven endeksi . Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10(19), 533-558.
• Yapraklı, S. (2007). Enflasyon ve ekonomik büyüme arasındaki ilişki: Türkiye için eş-bütünleşme ve nedensellik testleriyle bir analiz. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(2), 287-300.
• Yaşar, G. ve Ceylan, S. (2020). Tüketici güven endeksi ile gayri safi yurtiçi hasıla ilişkisi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (44), 343-353.
• Yazıcı, S. (2019). Tüketici güven endeksinin tüketimi öngörü yeteneğinin ölçülmesi [Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Yılmaz, V. ve Demirgil, B. (2021). Finansal gelişme ve gelir dağılımı eşitsizliğini incelemeye yönelik uygulamalı bir çalışma: Türkiye örneği. Giresun Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 7(2), 57-74.
• Yüncüler, C. (2016). Son dönemde tüketici güven endeksleri tüketim göstergeleriyle ne kadar uyumlu? (No. 1603). Research and Monetary Policy Department, Central Bank of the Republic of Turkey.
• Yürük, S. (2017). Davranışsal iktisat bağlamında tüketici davranışlarının incelenmesi: Örnek çıpalama uygulaması [Yüksek Lisans Tezi]. Eskişehir Osman Gazi Üniversitesi.
• Zanbak, M., Özgür, R. Ö. ve Çiçeker, E. (2022). Tüketici güven endeksi ile seçilmiş makro değişkenler arasındaki ilişkinin Johansen eşbütünleşme ve nedensellik analizi: Türkiye örneği. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 21(1), 108-126.