Türkiye’de İlaç İsrafı ve Akılcı İlaç Kullanımı Üzerine Bir Araştırma

Yıl 2025, Cilt: 16 Sayı: 46, 359 - 372, 31.05.2025

Handan Ertaş , Şengül Sağlam , Yunus Emre Tanış , Mehmet Avdan , Gamze Kırlı

https://doi.org/10.21076/vizyoner.1503656

Öz

Akılcı ilaç kullanımı, hastaların klinik gereksinimlerine uygun olan ilaçları, kişisel ihtiyaçlarını karşılayacak miktarlarda, yeterli süre boyunca ve en düşük maliyetle almalarını gerektiren bir dizi kuralı ifade etmektedir. Bu çalışmanın amacı Türkiye'de 18-65 yaş arası bireylerin akılcı ilaç kullanımını incelemek ve çeşitli sosyo-demografik faktörlerin (cinsiyet, eğitim durumu, kronik hastalık durumu, yaş gibi) akılcı ilaç kullanımına etkilerini değerlendirmektir. Ayrıca akılcı ilaç kullanımının arttırılmasına yönelik sağlık politikaları ve uygulamalarına ilişkin öneriler sunulması amaçlanmaktadır. Bu araştırma da veriler yüz yüze anket yöntemi ve Google form aracılığıyla toplanmıştır. Araştırma, gerekli evren ve örneklem hesaplaması yapılarak 1.015 kişi ile gerçekleştirilmiştir. Veriler SPSS paket programı ile analiz edilmiştir. Araştırma sonucunda, akılcı ilaç kullanımı ile cinsiyet, eğitim durumu, kronik hastalık durumu ve kullanım miktarı ile eşdeğer nitelikte reçete önerme görüşü arasında anlamlı ilişkiler bulunmuştur. Ancak, yaş değişkeni ile akılcı ilaç kullanımı arasında anlamlı bir ilişki tespit edilmemiştir ve modelin açıklayıcı gücü %5,1 olarak bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Akılcı İlaç Kullanımı , İlaç İsrafı , Türkiye , Reçete

Etik Beyan

Bu çalışma için Selçuk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Girişimsel Olmayan Klinik Araştırmalar Etik Kurulundan 2024/84 sayılı ve 31.01.2024 tarihli etik kurul onayı alınmıştır.

A Research on Medicine Waste and Rational Drug Use in Türkiye

Öz

Rational Drug Use is defined as ‘a set of rules that require patients to take medicines appropriate to their clinical needs, in doses that meet their personal needs, for a sufficient period of time, at the lowest cost for themselves and society The aim of the study is to examine the rational drug use of individuals between the ages of 18-65 in Türkiye and to evaluate the effects of various socio-demographic factors (such as gender, educational status, chronic disease status, age) on rational drug use. Additionally, it is aimed to provide suggestions on health policies and practices to increase rational drug use. The data are collected through face-to-face survey method and Google form. The research is carried out with 1,015 people by making the necessary universe and sampling calculation. The data are analyzed with SPSS package programme. As a result of the research, there may be significant problems between rational drug use and the recommendation to recommend prescriptions of the same quality as gender, education level, chronic disease status and amount of use. However, no significant relationship is found between the age variable and rational drug use, and the explanatory power of the model varies at 5.1%.

Anahtar Kelimeler

Rational Drug Use , Drug Waste , Türkiye , Prescription

Etik Beyan

For this study the approval of ethical committee no 2024/84 dated 31.01.2024 was taken from the Health Sciences Non-Interventional Clinical Research Ethics Committee, Selçuk University.

Kaynakça

• Ahmadiani, S., & Nikfar, S. (2016). Challenges of access to medicine and the responsibility of pharmaceutical companies: A legal perspective. DARU J Pharmaceutical Sci, 24(1), 13.
• Altındiş, S. (2017). Akılcı ilaç kullanımına sistematik bir bakış. Journal of BSHR, 1(2), 34-38.
• Arıkan, A.O., Öztürk, I., Demir, İ., & Macin, E., K. (2016). Medical waste management in Türkiye, ICOFEST, 1-8.
• Aslan, Y., & Demir, K. (2023). A general evaluation of the reasons for medication wastage: A university hospital example. Journal Of Health And Nursing Management.10(1), 79-86.
• Badur, İ., Badur, B., N., & Berk, B. (2022). Investigation of hidden crisis of prescription drug abuse in Türkiye: Pregabalin monitoring, Acta Pharm. Sci. 60(4), 1- 11.
• Bayraktar, B., & Deniz, E., U. (2024). Rational drug use and community pharmacy. Pharmata, 4(1), 22-26.
• Benlier, N., Şahin, B., Göğer, M. E., Sezal, E., Sankır, D., Pamukiçi, A. K., Songurtekin, B., Deniz, B., Ülgey, B., Caf, İ., Gürkan, F. S., Günayligil, T., & Soran, Ö. (2019). Rational drug use in geriatric patients in the country of Gaziantep. Geriatric Bilimler Dergisi, 2(2), 30-35. Bhartiy, S. S., Shinde, M., Nandeshwar, S., & Tiwari, S. C. (2008). Pattern of prescribing practices in the Madhya Pradesh, India. Kathmandu University Medical Journal, 6(1), 55-59.
• Blum, N. L. (2000). Drug information development. A case study Nepal. Rational pharmaceutical management project. United States Pharmacopoeia.
• Cansever, H. İ., & Tüfekçi, N. (2020). Tarihsel süreçte Türkiye’de sağlık planlaması üzerine bir değerlendirme. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 11(27), 614-628.
• Ceyhan, M. S., & Taş, C. (2017). Rasyonel- irrasyonel tüketim: Bartın örneğinde karşılaştırmalı bir uygulama. Bartın Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8(16), 107-134.
• Çalıkoğlu, E. O., Köyceğiz, E., Koşan, Z., & Aras, A. (2019). Rational drug use and prescribing behavior of family physicians in Erzurum, Türkiye, Nigerian Journal of Clinical Practices, 22(5), 626-632
• Çavdar, M., & Güç Suvak, Ö. (2023). Pandemi gölgesinde akılcı ilaç kullanımı ve sağlık okuyazarlığı ilişkisi: Kesitsel bir çalışma. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 26(3), 655-666.
• Çelik, E., Şencan, N. M., & Clark, P. M. (2013). Factors affecting rational drug use (RDU) compliance and wastage, Turk J. Pharm Sci. 10(1), 15- 170
• Deniz, S. (2019). Akılcı ilaç kullanımına ilişkin tutum ve davranışların belirlenmesine yönelik bir araştırma. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 22(3), 619-632.
• Doğan, M., & Saraç, B. (2020). Evaluation of the knowledge and opinions of university students in rational drug use. Cumhuriyet Tıp Dergisi (Cumhuriyet Medical Journal), 42(1), 49-55
• Duman, İ., & Karadağ, S. (2024). Rational drug use in older adults and the ınfluencing factors: A cross-sectional study. Geriatrik Bilimler Dergisi, 7(2), 117-125. https://doi.org/10.47141/geriatrik.1506076.
• Ekici, Ö. (2024). Evaluation of the knowledge and attitudes of dentists working in a university hospital in Afyonkarahisar regarding rational drug use. Selçuk Dental Journal, 11(1), 37-42. https://doi.org/10.15311/selcukdentj.1280511.
• Gebramariam, E. T., & Ahmed, M. (2019). Evaluation of rational medicine use based on WHO care drug use indicators in public hospitals in West Shoa Zone. Oromia, Ethiopia.
• Günel, M., & Demirtaş, A. (2024). Kronik hastalığa sahip genç ve yaşlı hastaların ilaç uyumu ve akılcı ilaç kullanım bilgi düzeylerinin incelenmesi, Sağlık Akademisyenleri Dergisi, 11(1), 82-92.
• Mamo, D. B., & Alemu, B. K. (2020). Rational drug-use evaluation based on World Health Organization care-drug-use indicators in tertiary referral hospital, Northeast Ethiopia: A cross-sectional study. Drug Healthcare and Patient Safety, 12, 15-21. https://doi.org/10.2147/DHPS.S237021.
• Mekonnen, B. D., Ayalew, M. Z., & Tegegn, A. A. (2021). Rational drug use evaluation based on World Health Organization core drug use indicators in Ethiopia: A systematic review.
• Nyabuti, A. O., Okalebo, F. A. & Guantai, E. M. (2020). Examination of WHO/INRUD care drug use indıcators at public primary healthcare centers in Kisii country, Kenya. Hindawi Advances in Pharmacological and Pharmaceutical Sciences, 7, 1-5. https://doi.org/10.1155/2020/3173847.
• Özçelikay, G. (2001). Akılcı ilaç kullanımı üzerinde bir pilot çalışma. Ankara Ecz. Fakültesi Dergisi, 30(2), 9-18.
• Özdamar, K. (2004). Paket programlar ile ı̇statistiksel veri analizi. Kaan Kitabevi.
• Özdamar, E. N., & Mutlu, H. H. (2021). Evaluation of the rational drug use by using the World Health Organization core prescribing indicators at the obesity outpatient clinic of a tertiary care hospital. Ege Tıp Dergisi, 60(1), 13-19.
• Özdinç, S., Sensoy, N., Kurt, R., Altas, S. & Altun, R. (2015). Are we using drog rationally? A survey study from Türkiye. Pakistan Journal of Medical Sciences, 31(5), 1156– 1161.
• Öztürk, H., & Acar, F. (2021). Yükseköğretim öğrencilerinin akılcı ilaç kullanımına yönelik algı ve tutumlarının değerlendirilmesi: bir devlet üniversitesi örneği. Uluslararası Sağlık Yönetimi ve Stratejileri Araştırma Dergisi, 7(1), 32-46.
• Sezer, A. T., Öztürk, A., Esenay, I. F., & Tezel, A. (2022). Rational use of medicines in primary school children in Türkiye: Attitudes and behaviors of parents, International Journal of Caring Sciences, 15, 478 – 488.
• Sema, F. D., Asres, E. D., & Wubeshet, B. D. (2021). Evaluation of rational use of medicinde using WHO/INRUD care drug use ındicators at teda and azezo health Centers, Gondar town, northwest Ethiopia. Integrated Pharmacy Research and Practice, 10, 51-63.
• Sülük, N., & Erdem, R. (2018). Toplumun rasyonel ilaç kullanımları ile farmasötikalizasyon düzeylerinin değerlendirilmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 9(21), 114-128. https://doi.org/10.21076/vizyoner.425908.
• Şengül, B. N., & Akyıl, M. Ş. (2022). Farklı kuşaklarda akılcı ilaç kullanımı ve sağlık algısının incelenmesi. Hemşirelik Bilim Dergisi, 5(3), 169-178.
• Tosun, N., & Hoşgör, H. (2021). E-sağlık okuryazarlığı ve akılcı ilaç kullanımı farkındalığı arasındaki ilişkinin belirlenmesine yönelik bir araştırma. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 22(2), 82-102.
• T. C. Ticaret Bakanlığı. (2018). Tüketicinin Korunması ve Piyasa Gözetimi Genel Müdürlüğü, Türkiye israf raporu. Retrieved November 30, 2024 from https://tuketici.ticaret.gov.tr/data/5e6b33e913b876e4200a0101/Turkiye_Israf_Raporu_2018.pdf
• T. C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. (2020). Sanayi ve Verimlilik Genel Müdürlüğü, ilaç sektörü raporu. Retrieved November 30, 2024 from https://www.sanayi.gov.tr/assets/pdf/plan-program/IlacSektorRaporu(2020).pdf
• Uçman, T., & Uysal, N. (2021). Yetişkin bireyler akılcı ilaç kullanımı ve etkileyen faktörlerin belirlenmesi. Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Sağlık Bilimleri ve Araştırmaları Dergisi, 3(2), 126-133.
• Wagner, A. K., Quick, J. D., Ross-Degnan, D. (2014). Quality use of medicines within universal health coverage: challenges and opportunities. BMC Health Serv. Res., 14(1), 1-6. https://doi.org/10.1186/1472-6963-14-357
• WHO. (1985). The rational use of drugs: Review of major issues. Retrieved November 7, 2024 from https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/62311/WHO_CONRAD_WP_RI.pdf?sequence=1
• WHO. (1987). The rational use of drugs. Report of the conference of experts. Nairobi, 25-29 November 1985. World Health Organization.
• WHO. (1993). How to ınvestigate drug use in health facilities: Selected drug use indicators. Geneva.
• WHO. (2002). Promiting rational use of medicines: core components. Geneva.
• WHO. (2011). The World medicines situation, rational use of medicines, 2011 who /EMP/ MIE/2011.22. Available Retrieved November 30, 2024 from http://apps.who.int/medicinedocs/pdf/h3011e/h3011e.pdf
• WHO. (2012). The pursuit of responsible use of medicines; sharing and learning from country experiences. Retrieved November 30, 2024 from https://iris.who.int/bitstream/handle/10665/75828/WHO_EMP_MAR_2012.3_eng.pdf?sequence=1
• WHO. (2024). Promoting rational use of medicines. Retrieved November 30, 2024 from https://www.who.int/activities/promoting-rational-use-of-medicines
• Yalçın, A. (2024). Reçeteli ilaç kullanımının rasyonelliğe etkisi kapsamında Avrupa Birliği ve Türkiye’nin Karşılaştırılması. Enderun Dergisi, 8(1), 41-54.
• Yazıcıoğlu, Y., & Erdoğan, S. (2004). SPSS uygulamalı bilimsel araştırma yöntemleri. Detay Yayıncılık
• Yılmaz, M., Kırbıyıkoğlu, F. İ., Ariç, Z., & Kurşun, B. (2014). Bir diş hekimliği fakültesi hastanesine başvuran bireylerin akılcı ilaç kullanımlarının belirlenmesi. Erciyes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 2(1), 39-47.
• Yılmaztürk, A. (2013). Türkiye’de ve Dünyada akılcı ilaç kullanımı. Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2(2), 42-49.