Bazı Ekmeklik ve Makarnalık Buğday Hatlarının Tarla Koşullarında Sarı Pas (Puccinia striiformis f. sp. tritici) Hastalığına Karşı Reaksiyonları

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 2, 64 - 71, 11.07.2024

Mehmet Özbayrak İlker Topal Murat Nadi Taş Lütfü Demir Atalay Kılınç Birol Ercan Musa Türköz Fatih Özdemir

Öz

Buğday (Triticum spp.) dünya nüfusunun beslenmesinde rol olan en önemi bitkilerin başında gelmektedir. Sarı pas (Puccinia striiformis f. sp. tritici), dünya genelinde buğday üretimini tehdit eden ve ciddi verim kayıplarına yol açan önemli hastalıkların başında gelmekte ve. Sarı pas, epidemi oluşturduğu yıllarda hastalığın şiddetine de bağlı olarak hem ekmeklik ( Triticum aestivum ) hem de makarnalık buğday (Triticum durum)’da özellikle hassas çeşitlerin verim ve kalitesini olumsuz yönde etkilemektedir. Bu Çalışma, 2022-2023 üretim sezonunda Konya ve Sakarya illerinde gerçekleştirilmiştir. Konya ilinde “Warrior ırkı” ile yapay inokülasyon güneş battıktan sonra gerçekleştirilmiş, Sakarya lokasyonunda ise genotipler doğal pas enfeksiyonuna maruz bırakılarak, tarla koşullarında bölge verim denemesi kademesine kadar yükseltilmiş 24 adet sulu ekmeklik, 12 adet kuru ekmeklik, 24 adet kuru makarnalık, 12 adet sulu makarnalık genotipleri ile sarı pasa hassas olduğu bilinen kontrol çeşidinin (liitle club) sarı pas’a karşı göstermiş oldukları reaksiyonlar incelenmiştir. Hastalık şiddeti Modifiye Cobb skalasına göre ölçülmüş ve Enfeksiyon Katsayısı (EK) hesaplanarak genotipler dört gruba ayrılmıştır: dayanıklı, orta dayanıklı, orta hassas ve hassas. Araştırmanın bulguları, denemede kullanılan genotipler arasında sarı pas hastalığına karşı farklı dayanıklılık seviyelerinin olduğunu ortaya koymuştur. 2023 yılında artan yağışlı ve serin hava koşulları nedeniyle sarı pas hastalığının daha şiddetli bir şekilde geliştiği tespit edilmiştir. Denemede kullanılan genotipler arasında 5 ekmeklik ve 6 makarnalık buğday genotipi dayanıklı olarak değerlendirilmiş, bu genotiplerin ıslah programlarında sarı pasa karşı dayanıklı bitki geliştirmede kullanılabileceği sonucuna varılmıştır. Geliştirecek olan bu genotiplerin kullanımı ile sarı pasın neden olduğu verim kayıplarının azaltılması ve buğday üretiminin sürdürülebilirliğinin sağlanması hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Buğday, Sarı Pas, Dayanıklılık, Puccinia striiformis

Kaynakça

• Agrios N. (2005). Plant Pathology (5th ed.).
• Akan, K. (2019). Sarı Pas (Puccinia striiformis f. sp. tritici) Hastalığına Dayanıklı Makarnalık Buğday Hatlarının Geliştirilmesi. Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi, 6(4), 661–670. https://doi.org/10.30910/turkjans.633548
• Akgören Palabıyık, G., Poyraz, İ. (2022). The Efficacity Investigation for Some Markers Detecting Yellow Rust Resistance Genes in Bread Wheat Varieties. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 9(2), 1026–1034. https://doi.org/10.35193/bseufbd.1167790
• Ali, S., Hussain, I., Khyber, K. (2009). Partial resistance to yellow rust in introduced winter wheat germplasm at north of Pakistan. https://www.researchgate.net/publication/26575918
• Anonim. (2022a). 1bugdayeuva. Anonim. www.tmo.gov.tr
• Anonim. (2022b). Tarım Ürünleri Piyasaları Agricultural Products Market. https://arastirma.tarimorman.gov.tr/tepge
• Anonim. (2023). İklim Verileri. https://www.mgm.gov.tr/
• Aydoğdu, M., Akan, K. (2023). Bazı ekmeklik ve makarnalık buğday çeşitlerinin farklı fenolojik dönemlerinde sarı pas (Puccinia striiformis f. sp. tritici) hastalık şiddeti değişiminin çok bantlı (Hyperspectral) veriler kullanılarak İncelenmesi. Harran Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, 27(2), 189–206. https://doi.org/10.29050/harranziraat.1244516
• Bansal, U. K., Bariana, H. S., Wong, D., Randhawa, M. (2014). Molecular mapping of an adult plant stripe rust resistance gene Yr18 in common wheat. Theoretical and Applied Genetics, 127(1), 123-129.
• Cat, A. (2024). Phenotypic and genotypic evaluation of Turkish bread wheat (Triticum aestivum L.) varieties to stripe rust (Puccinia striiformis f.sp. tritici). Journal of Phytopathology, 172, e13285. https://doi.org/10.1111/jph.13285
• Chen, X. M. (2005). Epidemiology and control of stripe rust [Puccinia striiformis f. sp. tritici] on wheat. Canadian Journal of Plant Pathology, 27(3), 314-337.
• Chen X., & Kang Z. (2017). Stripe rust research and control: Conclusions and perspectives. In Stripe Rust (pp. 601–630). Springer.
• Demir, L., Orhan, Ş., Özseven, İ., Canıgeniş, G. (2017). Bazı Ekmeklik Buğday Çeşitlerinin Sakarya Koşullarında Doğal Epidemi Altında Sarı ve Kahverengi Pas Etmenlerine Karşı Reaksiyonlarının Belirlenmesi. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, 131–137. https://doi.org/10.21566/tarbitderg.359402
• Devate, N. B., Krishna, H., Sunilkumar, V. P., Manjunath, K. K., Mishra, C. N., Jain, N., Singh, G. P., Singh, P. K. (2022). Identification of genomic regions of wheat associated with grain Fe and Zn content under drought and heat stress using genome-wide association study. Frontiers in Genetics, 13. https://doi.org/10.3389/fgene.2022.1034947
• Gebrewahid, T. W., Zhang, P., Zhou, Y., Yan, X., Xia, X., He, Z., et al. (2020). QTL mapping of adult plant resistance to stripe rust and leaf rust in a Fuyu 3/Zhengzhou 5389 wheat population. Crop J. 8 (4), 655–665. doi:10.1016/j.cj.2019.09.013
• Hayıt, T., Erbay, H., Varçın, F., Hayıt, F., Akci, N. (2023). The classification of wheat yellow rust disease based on a combination of textural and deep features. Multimedia Tools and Applications, 82(30), 47405–47423. https://doi.org/10.1007/s11042-023-15199-y
• Hou, F.; Jin, Y.; Hu, J.; Kong, L.; Liu, X.; Xing, L.; Cao, A.; Zhang, R. (2024). Transferring an Adult-Plant Stripe-Rust Resistance Gene Yr7VS from Chromosome 7V of Dasypyrum villosum (L.) to Bread Wheat. Plants 13, 1875.
• Ipek, E., Tekin, M., Cat, A. and Akar, T. (2023). Resistance to stripe rust in Turkish durum wheat varieties and wild emmer genotypes. Cereal Research Communications. 51: 147-154.
• Li, Z., Lan, C., He, Z., Singh, R. P. (2014). Overview and application of QTL for adult plant resistance to leaf rust and stripe rust in wheat. Field Crops Research, 157, 28-37.
• Luo, K., He, D. J., Guo, J., Li, G. W., Li, B. L., Chen, X. L. (2023). Molecular advances in breeding for durable resistance against pests and diseases in wheat: opportunities and challenges. Agronomy. 13, 628. doi: 10.3390/agronomy13030628
• McDonald, B.A., Linde, C. (2002) Pathogen population genetics, evolutionary potential and durable resistance. Annu. Rev. Phytopathology, 40, 349–379.
• Mert, Z., Nazari, K., Karagöz, E., Akan, K., Öztürk, Tülek, A. (2016). First incursion of the warrior race of wheat stripe rust (Puccinia striiformis f. sp. tritici) to Turkey in 2014. Plant Disease, 100(2), 528. https://doi.org/10.1094/PDIS-07-15-0827-PDN
• Özaslan, M. (2023). İç Anadolu Bölgesi’nde Bazı Buğday Çeşitlerinin Puccinia Striiformis F.Sp. Tritici’ye Karşı Dayanıklılıklarının Değerlendirilmesi.
• Pal, N., Saini, K., Kumar, S. (2022). Breaking Yield Ceiling in Wheat: Progress and Future Prospects. www.intechopen.com
• Pathan, A. K., Park, R. F. (2006). Evaluation of seedling and adult plant resistance to leaf rust in European wheat cultivars: Leaf rust resistance in European wheat cultivars. Euphytica, 149(3), 327–342. https://doi.org/10.1007/s10681-005-9081-4
• Peterson, R. F., Campbell, A. B., Hannah, A. E. (1948). A Diagrammatıc Scale For Estimating Rust Intensity On Leaves And Stems Of Cereals. Canadian Journal of Research, 26c(5), 496–500. https://doi.org/10.1139/cjr48c-033
• Ren, R., Zhou, J., Wang, Y. (2024). Identification and molecular mapping of resistance genes for adult-plant resistance to stripe rust in spring wheat germplasm line PI660076. Food Prod Process and Nutr 6, 6. https://doi.org/10.1186/s43014-023-00180-x
• Roelfs, A. P. (1992). Barley Stripe Rust in Texas. Plant Disease, 76(5), 538C. https://doi.org/10.1094/PD-76-0538C
• Song, L. Q., Wang, R. H., Yang, X. J., Zhang, A. M., Liu, D. C. (2023). Molecular markers and their applications in marker-assisted selection (MAS) in bread wheat (Triticum aestivum L.). Agriculture. 13, 642. doi: 10.3390/ agriculture13030642
• Ölmez Ş. (2023). Güneydoğu Anadolu Bölgesi Buğday Ekiliş Alanlarında Görülen Sarı Pas (Puccinia Striiformis F. Sp. Tritici) Irklarının Tespiti, Bazı Buğday Çeşit ve Hatlarının Klasik ve Moleküler Yöntemlerle Dayanıklılık Durumlarının Belirlenmesi.
• Shewry, P. R., Hey, S. J. (2015). The contribution of wheat to human diet and health. In Food and Energy Security (Vol. 4, Issue 3, pp. 178–202). Wiley-Blackwell Publishing Ltd. https://doi.org/10.1002/FES3.64
• Urin, V. (2015). Sakarya İlinde Buğdayda Kahverengi Pas Hastalığının Yaygınlığının ve Bazı Çeşit ve Hatların Reaksiyonlarının Belirlenmesi.
• Wellings, C. R. (2011). Global status of stripe rust: A review of historical and current threats. Euphytica, 179(1), 129-141.
• Younas, M. T., Najeeb, M., Bashir, A. (2023). Virulence analysis of wheat yellow rust (Puccinia striiformis f. sp. tritici) pathogen at adult plant stage under Rawalakot conditions. Jammu Kashmir Journal of Agriculture, 2(1), 1–5. https://doi.org/10.56810/jkjagri.002.01.0013