Câhiliyye’de ve Hz. Peygamber’in Yönetiminde Ceza (Cinayetler Özelinde) Hukukun Uygulanışı

Yıl 2023, , 31 - 45, 30.06.2023

Hacı Mehmet Altuntaş

https://doi.org/10.32955/neu.istem.2023.9.1.03

Öz

İslam öncesi Arap toplumunda ve Hz. Peygamber’in Medine merkezli sosyal politik düzeninde, adam öldürmeler başta olmak üzere, hukuksal pratikler bu çalışmanın temel problemini oluşturmaktadır. Bu çalışmada, Câhiliyye döneminde hukukun uygulanışı İslam’ın doğuşuna değin Arap yarımadasında yaygın geçerli geleneksel pratiğe karşılık gelecek şekilde değerlendirilmektedir. Çalışmada İslami dönem hukuk uygulamaları Hz. Peygamber’in vefatına kadar olan dönemde gelişen ve gerçekleşen hukuki pratikleri kapsayacak şekilde incelenmektedir. Makale İslam öncesinde hukukun uygulanışı ile Hz. Peygamber dönemi pratiğini karşılaştırmalı olarak ele almaktadır. Bu bağlamda gerek hukukun temelleri ve gerekse de uygulanışı yönünde İslami dönemdeki yenilikleri gözlemlerken geçmişteki uygulamaları da ana hatlarıyla değerlendiriyoruz. Özellikle Câhiliyye dönemi hukuk uygulamalarının ortaya çıkarılması noktasında klasik döneme ait farklı kaynakları tarama zorunluluğu söz konusudur. Konuya münhasır eserlerin olmayışı İslami dönemdeki ilk dönem eserlerde bulunan atıflar, İslam öncesi döneme ait şiirler ve bunları da içinde barındıran kültürel kaynaklar bilgi toplanılan eserleri oluşturmaktadırlar. Konuyla ilgili çağdaş yazarlara ait kitaplar ve makaleler de başvurulan eserler arasında yer aldı. Hz. Peygamber’in Medine hukuk uygulamaları için oldukça zengin kaynaklara sahip bulunuyoruz. Tefsirler, tarih ve siyer eserleri ve hadis koleksiyonları başta olmak üzere ilk dönem eserleri çalışmaya kaynaklık ettiler. Özellikle Câhiliyye toplumunda yerleşik devlet düzenin olmaması ve buna bağlı olarak hukuksal problemler konusunda karar verme mercileri olan mahkemeler veya benzeri kurumsal yapıların olmayışı o dönem için önemli bir problemdi. Kurumsal hukuki yapıların olmamasının yanında hukukun uygulamaya dönük gerekli sistemli bir kolluk düzeninin varlığından da söz edilmemektedir. Hz. Peygamber’in doğup büyüdüğü ve peygamberliğinin ilk on yılını geçirdiği Mekke ve hicretinden sonra liderliğini yürüttüğü Medine şehir toplumlarında da geleneksel cari hukuk uygulamaları hâkimdi. Hz. Peygamber’in Medine’de siyasi kimliğinin ön plana çıkması ve buna bağlı görev ve sorumlulukları başta cinayetler ve bunlara bağlı olarak gelişen kan davaları problemlerinin çözümüne dönük hukuki düzenlemeler yapmasını ve hukukun uygulamasına yönelik tedbirler almasını zorunlu kıldı. Câhiliyye toplumunda egemen olan hukuk uzun yılların tecrübesiyle gelişen kendi içerisinde tutarlı olsa da özellikle uygulamasındaki düzensizlikler yüzünden her zaman problemlerin çözümünde etkili olamayabiliyordu. Geleneksel kabile hukukunda temelinde sorumluluğun bireysel olmaktan daha çok bireyin dâhil olduğu topluluğun tüm fertlerine teşmil edildiği görülür. Bu sorumlulukta öç alma/kısas ya da zararın tazmini esastır. Cinayet durumlarında fail tek kişi de olsa tek sorumlu olarak o görülmezdi. Onun dâhil olduğu topluluk hesap vermek durumunda idi. Geleneksel hukukun uygulanışında kabile liderleri ve onun maiyetindeki ileri gelenler gerek karar verme mercii ve gerekse de alınan kararın uygulamasında önde gelen sorumlulardı. Problemin boyutu ve şartlara göre konu toplumda yargılama konusunda güven vericilikleriyle ön plana çıkan arabulucu kimseler, kâhinler ve çeşitli dini kimlikli kişilere de götürülmekteydi. Hz. Peygamber’in hicretinden sonra tüm kollarıyla birlikte, İslam’ı kabul edip etmemelerine bakılmaksızın, Medineli kabileler ve Mekkeli muhacirleri kapsayan yazılı bir metinle hukukun uygulanışı farklı bir boyut kazandı. Söz konusu metin Hz. Peygamber’i hukukun uygulanmasında merkezi bir konuma yerleştirirken bütün bir topluma da ortak sorumluluklar yüklemekteydi. Cinayet durumlarında kişinin yakın akrabaları diyet konusunda birinci derecede sorumlu olsalar da cânin yakalanması bütün bir toplumun sorumluluğuna veriliyordu. İslam katil yerine onun yakınlarından birisinin de kısâsen öldürülmesine izin vermedi. Ancak geleneksel hukukun büyük ölçüde İslami dönemde de geçerliliğini koruduğunu görmek mümkündür. Hz. Peygamber’in otoritesi hem karar verme ve hem de verilen kararın uygulanmasını garanti ediyordu. Kâhin ve benzeri diğer karar verici elemanların yeni toplumda hukuki bir görevleri yoktu.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Câhiliyye, Hukuk, Yargılama, Cinayet, Din adamları.

Teşekkür

İlgi ve emeğiniz için teşekkür ediyorum.

The Implementation of Criminal Law (Especially in terms of Murders) in Jahiliyyah and the Rule of the Prophet

Öz

The main problem of this study is the practice of law, especially murders, in the pre-Islamic Arab society and the Medina-centered social political order of the Prophet. In this study, the law that had practiced from the onset of the Arab society to till the birth of Islam named as the Jahiliyya law. In the study, the legal practices of the Islamic period include the legal practices that developed and took place in the period until the death of the Prophet. The article deals with the practice of law in the pre-Islamic period and the practice of the Prophet in a comparative way. In this context, while observing the innovations in the Islamic period in terms of both the foundations of law and its implementation, we also evaluate the past practices in outline. Especially at the point of revealing the legal practices of the Jahiliyya period, there is a necessity to scan different sources belonging to the classical period. The absence of works specific to the subject, the references found in the early classical works, the poems belonging to the pre-Islamic period, and the cultural resources that contain them constitute the works for which information is collected. Books and articles by contemporary authors on the subject were also among the referenced works. We have very rich resources for the Prophet's law practices in Medina. The first period works, especially tafsir, history and sirah works and hadiths, were the source of the study. In particular, the absence of a settled state order in the Jahiliyya society and, accordingly, the absence of courts or similar institutional structures, which are decision-making bodies for legal problems, was an important problem for that period. In addition to the absence of institutional legal structures, there is no mention of the existence of a systematic law enforcement system for the implementation of the law, too. Traditional current law practices were also dominant in the city societies of Mecca, where the Prophet was born and raised and spent the first ten years of his prophethood, and in Medina, which he led after his Hijrah. The prominence of the Prophet's political identity in Medina and the related duties and responsibilities required him to make legal arrangements to solve the problems of murders and the blood feuds that resulted from them, and to take measures for the implementation of the law. Although the law prevailing in the society of Jahiliyya developed with the experience of many years, was consistent within itself, it could not always be effective in solving problems, especially due to the irregularities in its implementation. The responsibility of the guilt lay on the society as a whole rather than the individual in the foundation of the traditional lawIn this responsibility, revenge or compensation for damage is essential. In murder cases, even if the perpetrator had done it alone, he is not seen as the only responsible person, but his community had to be held accountable. In the application of traditional law, the tribal leaders and the notables in their entourage were both the decision-making authority and the leading elements in the implementation of the decision taken. Depending on the size of the problem and the circumstances, the issue was also taken to mediators, soothsayers and priests, who stood out with their experience and reassurance in judging the issue. After the Prophet's Hijrah, the application of law gained a different dimension with a written text including the tribes of Medina, with all their branches, and the emigrants from Meccaregardless of whether they converted to Islam or not. While the text in question placed the Prophet in a central position in the implementation of law, it also assigned common responsibilities to the entire society. Although the close relatives of the person were primarily responsible for the compensation in cases of murder, the capture of the perpetrator was given to the responsibility of the whole society. Islam did not allow one of relatives of the perpetrator to be killed, instead of the murderer. However, it is possible to observe that traditional law maintains its validity to a certain extent in the Islamic period. The authority of the Prophet guaranteed both decision-making and implementation of the given decision. The oracles and other decision-makers had no legal duty in the new society.

Anahtar Kelimeler

History of Islam, Jahiliyyah, Law, Judgment, Murder, Clerics.

Kaynakça

• Al-Ramahi, Aseel. “Sulh: A Crucial Part of Islamic Arbitration”. SSRN Electronic Journal 12 (2008), 8-45.
• Arjomand, Saïd Amir. “The Constitution of Medina: A Sociolegal Interpretation of Muhammad’s Acts of Foundation of the ‘Umma’”. International Journal of Middle East Studies 41/4 (2009), 555-575.
• Buḫârî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. İsmâʿîl el-. el-Câmiʿu’l-Musnedu’ṡ-Ṡaḥîḥu’l-Muḫtaṡar. I-IX Cilt. Beyrut: Dâru Ṭavḳi’n-Necât, ts.
• Cevâd Ali. el-Mufassal fî Tarihi’l-Arab Kable’l-İslâm. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melayin, 1980.
• Curcânî, Ebû Bekr Abdulkâhir b. Abdurrahman. Dercü'd-dürer fî tefsîri'l-âyi ve's-suver. Britanya: Mecelletu’l-Hikme, 2008.
• Çağatay, Neşet. İslamdan Önce Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1957.
• Day, John - Smith, W. Robertson. Lectures on the Religion of the Semites: Second and Third Series. Sheffield: Academic, 1995.
• Donner, Fred McGraw. The Early Islamic Conquests. Princeton, N.J.: Princeton University Press, 1981.
• Ebû Amr Tarafe b. el-Abd b. Süfyân el-Bekrî, Tarafe b. el-Abd. Dîvânu Tarafe b. el-Abd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2002.
• Ebû Zekeriyyâ et-Tebrîzî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Alî b. Muhammed eş-Şeybânî et-Tebrîzî. Şerhu’l-Kasâîdi’l-Aşr. Mısır: İdaretü’d-Dıba’ati’l-Müniriyye, 1352/1933.
• Ebû Zekeriyyâ et-Tebrîzî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Alî b. Muhammed eş-Şeybânî et-Tebrîzî. Şerhu Dîvâni’l-Hamâse. Beyrût: Dâru’l-Kalem, 2000.
• Ebu’l-Feth el-Abbâsî, Ebu’l-Feth Abdurrahîm b. Abdurrahman b. Ahmed el-Abbâsî. Meʿâhidu’t-Tensîs ʿalâ Şevâhidi’t-Telhîs. Beyrût: Âlimu’l-Kutub, ts.
• Ebü’l-Ferec el-İsfahânî, Alî b. el-Hüseyn b. Muhammed b. Ahmed el-Kureşî. Kitâbü’l-Egâni. Beyrut: Daru Sadr, 2008.
• Zein, Amira. Islam, Arabs, and the Intelligent World of the Jinn. Syracuse, N.Y.: Syracuse University Press, 2009.
• Furr, Ann - Al-Serhan, Muwafaq. “Tribal Customary Law in Jordan”. South Carolina Journal of International Law and Business 4/3 (2008), 17-34.
• Guraya, Muhammad Yusuf. “Judicial Institutions in Pre-Islamic Arabia”. Islamic Studies 18/4 (1979), 323-349.
• Hallaq, Wael B. The Origins and Evolution of Islamic Law. Cambridge: Cambridge Univ. Press, 2005.
• Hamîdullah, Muhammad. “Administration of Justice in Early Islam”. Islamic Culture 11/2 (1937), 163-171.
• Hamidullah, Muhammad. The First Written Constitution in the World: An Important Document of the Time of the Holy Prophet , Lahor: y.y., 1975.
• Harman, Ömer Faruk. "Kâhin". TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 25 Ocak 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/kahin
• Hoyland, Robert. Arabia And The Arabs: From The Bronze Age To The Coming Of Islam. London, New York: Routledge, 2002.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed er-Râzî. Tefsîru’l Kurʾâni’l-Azîm. Riyad: Mektebetu Nizâr Mustafâ el-Bâz, 1998.
• İbn Furrece, Muhammed b. Hamad b. Muhammed b. Abdullâh b. Mahmûd b. Furrece el-Burûcerdî. el-Fethu ʿalâ Ebî’l-Fethi. Bağdâd: Dâru’ş-Şuûni’s-Ŝekâfiyyeti’l-Âmme, 1987.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik b. Hişâm b. Eyyûb el-Himyerî el-Meâfirî el-Basrî el-Mısrî. es-Siretü’n-Nebeviyye. Beyrut: Darü’l-Kitâbi’l-Arabi, 1990.
• İbn İshak, Ebû Abdillâh Muhammed b. İshâk b. Yesâr b. Hıyâr el-Muttalibî el-Kureşî el-Medenî. es-Siretü’n-nebeviyye. Beyrut: Dar el-Kutub el-İlmiye, 2004.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullâh b. Muslim b. Kuteybe ed-Dîneverî. Ğarîbu’l-Hadîs. Bağdâd: Matbaʿatu’l-ʿÂnî, 1977.
• İbnu’l-Muʿtezz, Ebû’l-Abbâs Abdullâh b. Muhammed el-Abbâsî. el-Bedîʿ fî’l-Bedîʿ. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1990.
• İmruʾu’l-Kays, İmruʾu’l-Kays b. Hucr b. el-Hâris el-Kindî. Dîvânu İmriʾi’l-Kays. Kahire: Dâru’l-Maʿârif, t.s.
• Karadaş, Cağfer. “Büyü ve Din–İslamî Nokta-i Nazardan Bir Değerlendirme–”. Usul İslam Araştırmaları 1/1 (01 Haziran 2004), 111-135.
• Kirazli, Sadik. “Conflict and Conflict Resolution in the pre-Islamic Arab Society”. Islamic Studies 50/1 (2011), 25-53.
• Moreman, Christopher M. “Rehabilitating the Spirituality of Pre-Islamic Arabia: On the Importance of the Kahin, the Jinn, and the Tribal Ancestral Cult”. Journal of Religious History 41/2 (2017), 137-157.
• Mukâtil b. Suleymân, Mukâtil b. Suleymân b. Beşîr el-Ezdî el-Belhî, Ebü’l-Hasen. Tefsiru Mukâtil b. Süleymân. Beyrut: Müessesetü’t-Târihi’l-Arabî, 2002.
• Palabıyık, M. Hanefi. “İslam Öncesi Hicaz Putlarından/Beytlerinden ‘Zülhalesa’”. Cahiliye Araplarının İlahları. Ed. M. Mahfuz Söylemez. 171-195. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• Rusli, Rusli. “The Role Of Muṣālaḥah In Conflıct Resolutıon: A Hıstorıcal Perspectıve”. Hunafa: Jurnal Studia Islamika 10/2 (15 Aralık 2013), 203-220.
• Schacht, Joseph. An Introduction to Islamic Law. Oxford, New York: Clarendon Press : Oxford University Press, 1982.
• Schacht, Joseph. “Pre-Islamic Background and Early Development of Jurisprudence”. The Formation of Islamic Law 30. New York: Routledge, 2016.
• Serjeant, R. B. “The Sunnah Jāmi’ah, Pacts with the Yathrib Jews, and the Taḥrīm of Yathrib: Analysis and Translation of the Documents Comprised in the so-Called ‘Constitution of Medina’”. Bulletin of the School of Oriental and African Studies 41/1 (Şubat 1978), 1-42.
• Suheylî, Ebû’l-Kâsım Abdurrahman b. Abdullâh b. Ahmed. er-Ravd’ul-Unf fî Şerhi’s-Sîreti’n-Nebevîyye. Beyrût: Dâru İhyâʾi’t-Turâsi’l-Arabî, 2000.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî el-Bağdâdî. Câmiü’l-Beyân fî Tefsiri’l-Kur’ân. Kahire: Merkezu’l-Bühûs ve’d-Dirâsâti’l-Arabîyyeti ve’l-İslamiyyeti, 2001.
• Vâhidî, Ebû’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed b. Alî en-Nîsâbûrî. Tefsîru’l-Basît. Riyad: Mektebetü'l-Melik Fehd, 2010.
• Von Grunebaum, G. E. “The nature of Arab Unity before Islam”. Arabica 10/1 (1963), 5-23.
• Ya‘kūbî, İbn Vazıh Ahmed b. İshak b. Ca’fer. Tarihü’l-Ya’kubî. Beyrut: y.y., 2010.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Arrâf”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 25 Ocak 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/arraf
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî. Meʿâni’l-Kur’ân ve İʿrâbuhu. Beyrut: Âlemu’l-Kutub, 1988.