Zurqānī’s Ideas on the Compilation Process of Qur'ān in the the Context of Jam' al-Qur'ān

Yıl 2021, , 57 - 94, 22.06.2021

Süleyman Yıldız

https://doi.org/10.32955/neu.istem.2021.7.1.02

Öz

The process of compiling the Qur'ānic verses (jamʿ al-Qur'ān) between two covers into a single musḥaf, and hence reproducing copies whereof constitutes one of the most important stages in regard to both history and recitation (qirāʾāh) of Qur’an. From the earlier periods, it is possible to see individual works written on the subject as well as works that are produced within different fields of expertise such as hadīth, tafseer, qirāʾāt and history. This issue which has grabbed the attention of orientalists and was used as a manipulating tool against the Qur’an for so long, still stands to be contemporary too. Therefore, answering the question of the authenticity of the Quran by taking current questions and problems into consideration is both a necessity and begs for continuity. Zurqānī, who is among the authors of ‘ulūm al-Qur’ān of the modern period, has expressed opinions on the issue at stake. His work is attention-grabbing in the sense that it deals with the of compilation process of Qur’ān with a contemporary edge in order to prevent and overcome any current doubts. This study examines Zurqānī’s approaches to the compilation process of Qur’ān in the context of jamʿ al-Qur'ān. Also, it seeks to touch upon the allegation of distortion in the musḥaf since it is related to the subject.

Anahtar Kelimeler

Qur, al-Zurqānī, Musḥaf, Jam, Kitābāt, Taḥrīf

Cemʿu’l-Kur’an Bağlamında Zürkânî’nin Kur’an’ın Mushaflaşma Sürecine İlişkin Görüşleri

Öz

Kur’ân âyetlerinin mushaf haline getirilip çoğaltılma süreçlerini ifade eden cemʿu’l-Kur’ân meselesi, Kur’ân ve kıraat tarihinin en önemli konularından birini teşkil etmektedir. İlk dönemlerden itibaren bu konuda yazılmış müstakil eserler olduğu gibi hadis, tefsir, kıraat, tarih gibi farklı sahalarda telif edilmiş eserlerde de bu konuya yer verilmiştir. Müsteşriklerin de öteden beri ilgisini çeken ve Kur’ân’a yönelik bir istismâr konusu yaptıkları bu mesele, hâlen güncelliğini korumaktadır. Bu sebeple güncel soru ve sorunları dikkate alarak Kur’ân’ın mevsûkiyeti konusuna cevap vermek, Kur’ân araştırmalarında gereklilik ve süreklilik arz eden bir husustur. Modern dönemin ‘ulûmu’l-Kur’ân müelliflerinden olan Zürkânî de cemʿu’l-Kur’ân meselesinde fikir beyan eden âlimlerden birisidir. Bu bağlamda Zürkânî, Kur’ân’ın metinleşme sürecini çağdaş bir üslupla ele alması ve bu konuda Kur’ân’la ilgili zihinlerde oluşacak güncel şüphe ve tereddütleri ortadan kaldırmaya çalışmasıyla dikkat çekmektedir. Bu çalışmada, cemʿu’l-Kur’ân çerçevesinde Zürkânî’nin Kur’ân’ın mushaflaşma sürecine ilişkin yaklaşımları irdelenecektir. Konuyla bağlantılı olması bakımından mushafta tahrif iddiasına da -müellif vechesinden- kısaca temas edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Kur’an, Zürkânî, Mushaf, Cemʿ, Kitâbet, Tahrif

Kaynakça

• Akaslan, Yaşar. “Kur’ân’ın Cemʿi Meselesine Süyûtî Vechesinden Bir Bakış”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 48 (Haziran 2020): 139-168.
• Aliyyü’l-İmâm, Ahmed. Tarih ve Dilbilim Kaynakları Işığında Kur’an’ın 10 Kıraati. trc., Süleyman Gündüz. İstanbul: İnkılab Basım Yayım, 2010.
• Altıkulaç, Tayyar. “Hz. Ali ve İlk Mushaf Nushaları”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21 (2012): 5- 26.
• Altıkulaç, Tayyar. Hz. Ali’ye Nispet Edilen Mushaf-ı Şerîf (San‘a Nushası). İstanbul: IRCICA, 1432/201.
• Altundağ, Mustafa. “İstanbul Topkapı Mushafı Hz. Osman’a mı Aittir”. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi 2/1 (Bahar 2002): 53-87.
• Aydın, Zeynel Abidin. Kur’an’ın Metinleşme Tarihi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• ʿAynî, Ebû Muhammed Bedruddîn.ʿUmdetü’l-kârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʿArabî, t.y.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib el-. el-İntisâr li’l-Kur’ân. Muhammed ʿİsâm el-Kudât. Amman: Dâru’l-Feth, 1422/2001.
• Buladı, Kerim. “Klasik Tefsir Mukaddimelerinde Yedi Harf Meselesi ve Yorumları”. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2, sy. 2 (2016): 113-139.
• Caʿferiyân, Rasûl. Ükzûbatü tahrîfi’l-Kur’an beyne’ş-Şîa ve’s-Sünne. Kum: Mümessiliyyetü’l-İmâm, 1993.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammâd, Tâcü’l-lüğa ve sıhâhu’l-ʿArabiyye, nşr. Abdülğafûr ʿAttâr. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1407/1987.
• Çetin, Abdurrahman. “Kur’an Kırâatlarına Yönelik Oryantalist Yaklaşımlar”. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi (Oryantalizm Özel Sayısı) 2/3 (2002): 65-106.
• Çetin, Abdurrahman. Kur’an-ı Kerîm’in İndirildiği Yedi Harf ve Kırâatler. İstanbul: Ensâr Yayınları, 2. Basım, 2010.
• Dânî, Ebû ʿAmr Osmân b. Saʿîd. el-Mukniʿ fî resmi mesâhifi’l-emsâr. nşr. Muhammed Sâdık Kamhâvî. Kahire: Mektebetü’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye, 2010.
• Demirci, Muhsin. Kur’an Tarihi. İstanbul: İFAV Yayınları, 1997.
• Ebû Şâme, Şihâbüddîn el-Makdisî. el-Mürşidü’l-vecîz. nşr. Tayyâr Altıkulaç. Beyrut: Dâr-u Sâdır, 1395/1975.
• Ebû Ubeyd, Kâsım b. Sellâm el-Herevî. en-Nâsih ve’l-mensûh fi’l-Kur’âni’l-‘Azîz. thk. Muhammed Sâlih el-Müdeyfir. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1418/1997.
• Ebû ʿUbeyd, Kâsım b. Sellâm el-Herevî. Fedâilü’l-Kur’ân. thk. Mervân el-Atiyye vd. Beyrut: Dâr-u İbn Kesîr, 1416/1995.
• Eroğlu, Muhammed. “İbn Âşir el-Fâsî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/330-331. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Garavî, Muhammed Abdülhasan Muhsin. Mesâdiru’l-istinbât beyne’l-usûliyyîn ve’l-ahbâriyyîn. Beyrut: Dâru’l-Hâdî, 1992/1412.
• Gökdemir, Ahmet. “Hicrî I. Yüzyıl Kıraat İlmi Merkezleri”. Hicrî I. Asırda İslâmî İlimler -I- içinde, ed. Hidayet Aydar vd. 779-791. İstanbul: Ensar Yayınları 2020.
• Hamîdullah, Muhammed. İslâm Peygamberi. trc. Salih Tuğ. İstanbul: İrfan Yayıncılık, 1414/1993.
• Hamîdullah, Muhammed. İslam’a Giriş. trc. Cemâl Aydın. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
• Hamîdullah, Muhammed. Kur’ân-ı Kerîm Tarihi. trc. Salih Tuğ. İstanbul: İFAV, 1983.
• İbn Âşir, Abdülvâhid el-Endelûsî el-Mağribî. Fethu’l-mennân el-mervî bi mevridi’z-zamân. Dirâse ve tahkik Abdülkerim Bûğazala. y.y: Dâr-u İbn Hafsa, 1436/2016.
• İbn Ebû Dâvûd, Abdullah b. Suleymân es-Sicistânî. Kitâbü’l-mesâhif. thk. Muhammed b. Abduh. Kâhire: el-Fârûku’l-Hadîse, 1423/2002.
• İbn Fâris, Ebü’l-Huseyn el-Kazvînî. es-Sâhibî fî fikhi’l-lügati’l-ʿArabiyye ve mesâilihâ ve süneni’l-ʿArabi fî kelâmihâ. nşr. Muhammed Ali Beydûn. y.y: 1418/1997.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed el-Askalânî. Fethu’l-bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. thk. Muhibbüddîn el-Hatîb. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1379/1959.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdülmelik. es-Sîratü’n-Nebeviyye. thk. Mustafa es-Sekâ vd. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 2004.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullâh b. Müslim. Te’vîlü müşkili’l-Kur’ân. nşr. İbrahim Şemsüddîn. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, t.y.
• İbn Şebbe, Ebû Zeyd Ömer b. en-Numeyrî. Târîhu’l-Medîne. thk. Alî Muhammed Dendel-Yâsin Saʿdüddîn Beyân. y.y: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1417/1996.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Muhammed b. Muhammed. en-Neşr fi’l-kırââti’l-ʿaşr. thk. Muhammed Dabbâ’. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘Âlemiyye, t.y.
• İbnü’n-Nedîm, Ebü’l-Ferec Muhammed b. İdris. el-Fihrist. nşr. İbrahim Ramazan. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1417/1997.
• İzmirli, İsmail Hakkı. Tarih-i Kur’an. İstanbul: Böre Yayınları, 1956.
• Kâsım Şulul, “Cemʿu’l-Kur’an (Kur’an-ı Kerim’in Mushaf Hâline Getirilmesi)”. Siyer Araştırmaları Dergisi 1 (Ocak-Haziran 2017): 11-55.
• Kastallânî, Muhammed, İrşâdü’s-sârî li şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Mısır: Matbaʿatü’l-Kübrâ’l-Emîriyye, 1323/1905.
• Kazvînî, Ebü’l-Huseyn İbn Fâris, Muʿcemü makâyîsi’l-lüğa. nşr. Muhammed Hârûn. y.y: Dâru’l-Fikr, 1399/1979.
• Kummî, Ebü’l-Hasan Ali b. İbrâhim. Tefsîru’l-Kummî. thk. Tayyib Musevî. Kum: Daru’l-Hucce, 1426/2005.
• Küleynî, Muhammed b. Yaʿkûb. Furûʿu’l-Kâfî. nşr. Âlî Ekber el-Ğıfârî. Tahrân: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmiyye, 1388/1968.
• Maʿrifet, Muhammed Hâdî. et-Temhîd fî ʿulûmi’l-Kur’ân. Beyrût: Dâru’t-Taʿârufi li’l-Matbûât, 1432/2011.
• Maʿrifet, Muhammed Hâdî. Sıyânetü’l-Kur’ân mine’t-tahrîf. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 1428/2007.
• Mekkî b. Ebî Tâlib, Hammûş b. Muhammed el-Kaysî. el-İbâne ʿan meʿâni’l-kırâât. nşr. Abdülfettah Şelebî. Kahire: Dâr-u Nahdati Mısr, t.y.
• Mertoğlu, Suat. “Zürkânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/579. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Râğıb el-İsfehânî, Ebü’l-Kâsım Huseyn b. Muhammed. el-Müfredât fî ğarîbi’l-Kurʾân. nşr. Safvân ʿAdnân. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1412/1992.
• Razavî, Seyyid Murtazâ. el-Bürhân fî ʿademi tahrîfi’l-Kur’ân. Beyrut: İrşâd li’t-Tıbâa ve’n-Neşr, 1991.
• Sebt, Halid b. Osman. Kitâbü Menâhili’l-irfân li’z-Zürkânî: Dirâse ve’t-Takvîm. Kâhire: Dâr-u İbn Affân, ty.
• Sehâvî, Ebü’l-Hasen Alemüddîn. Cemâlü’l-kurrâʾ ve kemâlü’l-ikrâʾ. thk. Abdüdâyim el-Kâdî. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1419/1999.
• Süyûtî, Ebü’l-Fadl Celâlüddîn. el-İtkân fî ʿulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrâhim, Kahire: Heyetü’l-Mısrıyye, 1394/1974.
• Tabâtabâî, Muhsin Hakîm. Bürhân ʿala ʿademi tahrîfi’l-Kur’an. Tahran: Mustafâ, 1374/1955.
• Taberî, Ebû Caʿfer Muhammed b. Cerîr. Câmiʿul-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’an. thk. Abdulmuhsin et-Türkî. b.y.y: Dâr-u Hıcr, 1412/2001.
• Tabersî, Ebû Ali b. Hasen Fadl. Mecmeʿu’l-beyân. thk. Lecne mine’l-Muhakkıkîn Beyrut: Müessesetü’l-Aʿlâ, 1415/1995.
• Tetik, Necati. Başlangıçtan IX Hicri Asra Kadar Kıraat İlminin Talimi. İstanbul: İşaret Yayınları, 1990.
• Tûsî, Ebû Cafer Muhammed b. Hasen. et-Tibyân fî tefsîri’l Kurʾân. thk. Ahmed Habib Âmilî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Topaloğlu, Bekir ve İlyas Çelebi. Kelâm Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İSAM Yayınları, 2010.
• Uyar, Mazlum. İmâmiyye Şîası’nda Düşünce Ekolleri -Ahbârîlik-. İstanbul: Ayışığı Yayınları, 2000.
• Vâkıdî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer. Kitâbü’r-Ridde. thk. Yahyâ Cübûrî, Beyrut, Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1990.
• Vural, Faruk. “Zürkânî’nin Menâhilü’l-İrfân’ı Üzerine Bir İnceleme”. Bilimnâme: Düşünce Platformu 29 (Şubat 2015): 263-293.
• Yıldız, Süleyman. “Zürkânî’nin Menâhilü’l-‘İrfân Adlı Eserinin Kıraat İlmi Açısından Değerlendirilmesi”. ‘Ulûmu’l-Kur’an Kaynaklarında Kıraat İlmi içinde, ed. Yaşar Akaslan, 155-181. Ankara: İlahiyat, 2019.
• Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-müşâhîr ve’l-aʿlâm. nşr. Beşşâr Marûf. y.y.: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1423/2003.
• Zencânî, Ebû Abdillah. Târihu’l-Kur’an. Kahire: Müessesetü Handâvî, 2012.
• Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Abdillâh. el-Burhân fî ʿulûmi’l-Kur’ân. nşr. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrâhîm. Kahire: Dâr-u İhyâi’l-Kütübi’l-ʿArabiyye, 1376/1957.
• Ziriklî, Hayruddîn. el-A‘lâm: Kamûsu terâcîm li-eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ. Beyrut: Dâru’l-‘İlim li’l-Melâyîn, 1992.
• Zürkânî, Muhammed. Menâhilü’l-ʿirfân fî ʿulûmi’l-Kur’ân. 3. Baskı. Kahire: Matbaatü Îsâ el-Bâbî el-Halebî, ty.