The Life and Scientific Personality of Ibn Al Dehhan en-Nahvi, the Sibeveyhi of His Era

Yıl 2021, , 207 - 228, 22.06.2021

Semira Karuko

https://doi.org/10.32955/neu.istem.2021.7.1.06

Öz

There Nahiv is one of the most important branches of the Arabic language. In history, there have been many scholars who have been trained in this field and have produced extremely valuable works. One of the scholars who have a great place and importance in the science of Nahiv is undoubtedly Ibn Dehhan en-Nahvi. Ibn Dehhan en-Nahvî (d.569), despite his value in nahiv and his great contribution to this science, İbn Dehhan is unfortunately not recognized enough. The number of scientific studies that provide information about him, just as in the world is almost non-existent in Turkey. He has recovered the appreciation of the scholars of his time for his scientific value. İn fact, because of his depth in nahiv science he was called “Sibeveyh of nahiv science”. He generally discussed the controversial and difficult subjects of nahiv science. Since this nahiv scholar was one of the leading sixth-century nativists and his name was mentioned in many languages and nahiv books, as well as the frequent mention of his name and works in biography sources, we deemed it necessary to consider his life and his scientific personality in our study. Thus we hope that it will to the recognition of this scholar and his scholarly personality who has a major role in the field of Arabic language and grammar.

Anahtar Kelimeler

İbn Dehhan, Nahiv, en-Nahvi

Kendi Döneminin Sibeveyhî’si İbn Dehhân En-Nahvî Hayatı ve İlmi Kişiliği

Öz

Nahiv ilmi Arap dilinin en önemli dallarından biridir. Tarihte de bu alanda yetişmiş ve son derece kıymetli eserler veren birçok âlim olmuştur. Nahiv ilmindeki yeri ve önemi oldukça büyük olan âlimlerden biri hiç kuşkusuz İbnu’d- Dehhân en-Nahvî’dir. İbnu’d- Dehhân en-Nahvî (v. H.569), ilmî kişiliği bakımından, kendi dönemindeki âlimlerin takdir ve beğenilerini kazanan büyük bir Arap dili âlimidir. Öyle ki, nahiv ilmine olan vukûfiyetinden dolayı “Çağının Sibeveyhî’si” olarak nam salmıştır. Ele aldığı konular genelde nahiv ilminde tartışılan, oldukça önemli ve temel mevzulardır. İbnu’d- Dehhân nahiv ilmindeki katkı ve değerine nispeten ilmî araştırmalarda adını yeterince duyuramamıştır. Dünya genelinde hal böyleyken Türkiye’de de İbnu’d- Dehhân en-Nahvî’yle alakalı çalışmalar yok denecek kadar azdır. Bu nahiv dehasının, hicrî altıncı yüzyıl âlimlerinin önde gelenlerinden olması ve adının dil ve nahiv kitaplarında çokça geçmesi, bunun yanı sıra biyografi kaynaklarında da kendisinin ve eserlerinin sıkça zikredilmesinden dolayı, hayatı ve ilmî kişiliğini çalışmamızda ele almayı son derece gerekli gördük. Böylece Arap dili ve grameri alanında büyük bir role sahip olan ve “kendi döneminin Sibeveyhî’si” olarak adlandırılan bu âlimin ve ilmi şahsiyetinin tanınması noktasında katkı sağlamayı, bundan sonraki çalışmalara da bir nebze olsun öncülük yapmayı hedefledik.

Anahtar Kelimeler

Nahiv, en-Nahvî, İbnu'd-Dehhan

Kaynakça

• Çöğenli, M. Sadi ve Kenan Demirayak. Arap Edebiyatında Kaynaklar, Erzurum, 1995.
• el-Âid, Sâlih b. Hüseyin. el-Fusûl fi’l-kavâfî. Riyad: Mecelletü Câmiʿati’l-İmâm Muḥammed b. Suʿûd el-İslâmiyye, 1417/1996.
• el-Evsat, Ahfeş. Meâni’l-Kur’ân. Mısır: Mektebetü'n-Nehdati'l-Mısriyye, 1983.
• el-Hamevî, Yâkūt b. Abdullah. Muʿcemü’l-üdebâʾ: İrşâdü’l-erîb ila Marifeti’l-Edîb (nşr. Ahmed Ferîd Rifâî) I-XX. Kahire, 1355.
• el-Hânsârî, Muhammed Bâkır b. Zeynilâbidîn b. Ca‘fer el-Mûsevî. Ravzâtü’l-cennât fî Ahvâli'l-Ulemâ. Tahran, 1390.
• el-Kıftî, Ali b. Yûsuf. İnbâhü’r-Ruvât ʿalâ Enbâhi’n-Nuḥât (nşr. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim), I-IV. Kahire, 1406/1986.
• el-Ömerî, İbn Fazlullah. Mesâlikü’l-ebṣâr fî memâliki’l-emsâr (nşr. Fuat Sezgin). Frankfurt, 1408/1988.
• el-Yemenî. İşâratu’t-Ta’yîn ve Terâcimu’n-Nuhât ve’l-Luğavîn, Abdulbâkî Abdulmecîd, thk. Abdulmecid Debbâb. Riyad: Şirketu’t-Tıbaati’l-Arabiyyeti’s-Suudiyye, 1986.
• es-Safedî, Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh. Nektü'l-Himyân Fî Nüketi'l-ʿumyân (nşr. Ahmed Zekî Bek). Kahire, 1329/1911.
• es-Safedî, Selâhaddin Halîl b. Aybeg. Kitâbü’l-Vâfî bi’l-vefeyât (nşr. H. Ritter v.dğr.). Wiesbaden, 1381/1962.
• es-Süyûtî, Celâleddin. Buğyetü’l-vuʿât fî ṭabaḳāti’l-luğaviyyîn ve’n-nuḥât (nşr. M. Ebü’l-Fazl), I-II. Kahire, 1384/1964.
• ez-Zehebî, Muhammed b. Ahmed. Siyeru Aʿlâmi’n-Nübelâʾ (nşr. Şuayb el-Arnaût v.dğr.), I-XXIII. Beyrut, 1401-1405/1981.
• Ferruh, Ömer. Târîḫu’l-Edebi’l-ʿArabî, I-VI. Beyrut, 1981-84.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü’l-Aʿyân Ve Enbâʾü Ebnâʾi’z-Zamân (nşr. İhsan Abbas), I-VIII. Beyrut 1968.
• İbn Kesîr, Ebü'l-Fida İsmail b. Ömer. El-Bidâye ve’n-Nihâye I-XIV. Kahire 1351-58/1932-39.
• İbn Tağriberdî, Yûsuf Cemaleddin. En-Nücûmu’z-Zâhira Fî Mülûki Mısr Ve’l-Kâhira. Mısır: Dâru’l-Kütüb, 1963.
• İbn Useymeyn, Abdurrahman. Tahkik el-Feridetu fî Şerhi’l-Kaside. Mektebetu’l-Hanci, 1410.
• İbn Dehhân, Ebû Muhammed Nâsıhuddîn Saîd b. el-Mübârek b. Alî b. Abdillâh. el- Ğurre fî şerhi’l-Lüm‘a. Kahire, el-Hizânetü’t-Teymûriyye, Nahiv, nr. 171; Köprülü Ktp., Fâzıl Ahmed Paşa, nr. 1495; Süleymaniye Ktp., Kılıç Ali Paşa, nr. 949.
• İbnu’l-‘İmâd, ‘Abdulhay b. Ahmed b. Muhammed. Şezarâtu’z-Zeheb Fi Ahbâri Men Zeheb, thk. Mahmûd Arnaûtî. Beyrût: Dâru İbn Kesîr, 1986.
• İbnü’d-Dehhân, Ebû Muhammed Nâsıhuddîn Saîd b. el-Mübârek b. Alî b. Abdillâh. Kitâbü’l-Fusûl fi’l-ʿArabiyye (nşr. Nâciye Muhammed Abdürrâzık Ades). Amman 1401/1981.
• Kehâle, Ömer Rıza. Mu’cemu’l-Müellifîn. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1993.
• Tülücü, Süleyman. “İbnü’d-Dehhân”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 21: 8-9. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları 2000.
• Yafiî, Ebu Muhammed Abdillah. Miratü’l-Cinân ve İbratü’l- Yekzân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Ziriklî, Hayruddin b. Mahmûd b. Muhammed. el-A‘lâm. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 2002.