XVII. ve XVIII. Yüzyıl Kıbrıs Kadı Sicillerine Göre Müslüman -Zımmî İlişkilerinin İslam Eşya ve Borçlar Hukuku Açısından Tahlili

Yıl 2015, Cilt: 1 Sayı: 2, 37 - 98, 30.11.2015

Ümit Güler

Öz

Bu çalışma 17. ve 18. yüzyıl Kıbrıs kadı sicilleri ışığında, adadaki

Müslüman-zimmî ilişkilerini İslâm eşya ve borçlar hukuku açısından

tahlil etmeyi amaçlamaktadır. Şer‘î mahkeme kayıtlarına dayalı olarak

Osmanlı Kıbrısı’ndaki Müslüman-zimmî ilişkilerinin gözlemlenebileceği

en elverişli hukuk dalı eşya ve borçlar hukukudur. Nitekim

taraflarını Müslümanların ve zimmîlerin oluşturduğu, söz konusu

döneme ait şer‘î mahkeme kayıtlarının %81’i bu alana dairdir. Bu belgeler

İslâm hukuk tatbikatının tezahürü açısından olduğu gibi, her iki

toplumun birbiriyle olan iktisadî ilişkilerini yansıtması bakımından da

önemlidir. Dolayısıyla bu çalışmada, Müslümanlar ve zimmîler arasında

meydana gelen ve şer‘î mahkeme kayıtlarına yansıyan İslâm eşya

ve borçlar hukukuna dair ilişkilerin neler olduğu, ihtilafların nasıl çözüldüğü

ve bu çözümlerde İslâm hukukuna ne ölçüde bağlı kalındığı

gibi soruların cevapları aranmıştır. Araştırmanın temel kaynaklarını

17. ve 18. yüzyılları kapsayan 22 adet Kıbrıs kadı defteri ile klasik ve

çağdaş İslâm hukuku çalışmaları oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslam Eşya Hukuku, Müslüman-Zımmi İlişkileri

Kaynakça

• Kıbrıs Şer‘iyye Sicilleri, 1B, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22 numaralı (asıl ve transkripsiyon) defterler.
• Akgündüz, Ahmet, “İslâm ve Osmanlı Hukukunda Mürûr-i Zamân”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi (S.Ü.H.F.D.), C. 1, S. 1, 1988, ss. 43-90.
• Aktan, Hamza, “Emanet (Fıkıh)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), I-XLIV, C. XI, İstanbul 1995, ss. 83-84.
• Ali Haydar, Dürerü’l-Hükkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm, I-IV, Arapçaya çev. Fehmi el-Hüseynî, Dâru Âlemi’l-Kütüb, Riyad, 2003.
• Apaydın, H. Yunus, “İbrâ”, DİA, C. XXI, İstanbul 1995, ss. 263-266. “Kefalet”, DİA, C. XXV, İstanbul 1997, ss. 168-177.
• Aslan, Nasi, Kayseri Şer’iyye Sicilleri’ndeki Hicri 1084, 1087 Tarihli 81 ve 84 Numaralı Defterler ve İslam Hukuku Açısından Tahlili, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri 1995.
• Aybakan, Bilal, İslâm Hukukunda Borçların İfası, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı (M.Ü.İ.F.V.) Yay., İstanbul 1998.
• Aybakan, Bilal, “Îfâ”, DİA, C. XXI, İstanbul 1995, ss. 498-504. “İkâle”, DİA, C. XXII, İstanbul 2000, ss. 14-16.
• Aydın, M. Âkif, İslâm ve Osmanlı Hukuku Araştırmaları, İz Yay., İstanbul 1996. “Borç”, DİA, C. XI, İstanbul 1995, ss. 285-291. “Gasp”, DİA, C. XIII, İstanbul 1996, ss. 387-392. “İtlâf”, DİA, C. XXIII, İstanbul 2001, ss. 466-469.
• Bardakoğlu, Ali, İslâm Hukukunda ve Modern Hukukta İcâre Akdi-Özellikle Personel İstihdâmı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi, Erzurum, 1982, “Ayıp (Fıkıh)”, DİA, C. IV, İstanbul 1991, ss. 246-247. “Gabn”, DİA, C. XIII, İstanbul 1996, ss. 268-273. “Ehliyet”, DİA, C. X, İstanbul 1994, ss. 533-539. “İcâre”, DİA, C. XXI, İstanbul 2000, ss. 379-388. “Bey‘”, DİA, C. VI, İstanbul 1992, ss. 13-19.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılahât-ı Fıkhiyye Kamusu, IVIII, Bilmen Yay., İstanbul 1970.
• Boynukalın, Ertuğrul, İslam Hukukunda Sulh, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1992
• el-Cezîrî, Abdurrahman b. Muhammed b. İyâz, el-Fıkh ale’l-Mezâhibi’l-Erba‘a, I-V, Dârü’l-Fikr, Beyrut 1972.
• Çatalcalı Ali Efendi, Ali b. Muhammed, Fetâvâ-yı Ali Efendi, I-II, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1311-1312.
• Çeker, Orhan, İslâm Hukukunda Akidler, A.H.İ. Yay., İstanbul 2006.
• Çiçek, Kemal, Zimmis (Non-Muslims) of Cyprus in the Sharia Court 1110/39 A.H. / 1698-1726 A.D., Yayımlanmamış Doktora Tezi, The Faculty of Arts of the University of Birmingham, Birmingham 1992.
• Ebû Hâkâ, Ahmed, Mu‘cemu’n-Nefâis, Dâru’n-Nefâis, Beyrut 2007.
• Ebû Zehra, Muhammed, el-Milkiyye ve Nazariyyetü’l-Akd fi’ş-Şerî‘ati’l-İslâmiyye, Dârü’l-Fikri’l-Arabî, Kahire 1977.
• Erdoğan, Mehmet, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, Rağbet Yay., İstanbul 1998.
• Güler, Ümit, 17. ve 18. Yüzyıl Kıbrıs Şer‘iyye Sicillerine Göre Müslüman-Zimmî İlişkileri ve İslâm Hukuku Açısından Tahlili, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bil. Enst., Bursa 2015.
• Hacak, Hasan, “İrtifak”, DİA, C. XXII, İstanbul 2000, ss.460-464.
• el-Hafif, Ali, Ahkâmü’l-Muâmelâti’ş-Şer‘iyye, 3. Baskı, Dârü’l-Fikri’l-Arabî, y.y., ty.
• Damân fi’l-Fıkhi’l-İslâmî, el-Matba‘atü’l-Fenniyye, Bulak 1971.
• Muhammed b. Ahmed b. Mustafa Muhammed Ebû Zehra, el-Cerîme ve’l-Ukûbe fi’l-Fıkhi’l-İslâmî, Dârü’l-Fikri’l-Arabi, Kahire 1976.
• el-Halebî, Burhaneddîn İbrâhim b. Muhammed b. İbrâhim, Mülteka’l-Ebhur, I-II, thk. Vehbi Süleyman Gavecî, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1989.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdülazîz ed-Dımaşkî, Ukudü’d- Dürriyye fî Tenkîhi’l-Fetâva’l-Hamidiyye, I-II, Matba‘atü’l-Meymeniyye, Kahire ty.
• Reddü’l-Muhtâr ale’d-Dürri’l-Muhtâr: Şerhu Tenvîri’l-Ebsâr, I-X, thk. Adil Ahmed Abdülmevcûd, Ali Muhammed Muavviz, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1994.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâleddîn Muhammed b. Abdülvâhid b. Abdülhamîd, Şerhu Fethi’l-Kadîr, I-VIII, el-Matba‘atü’l-Kübra’l-Emîriyye, Bulak 1316.
• Karaman, Hayreddin, Mukayeseli İslâm Hukuku, İz Yay., İstanbul 2001. “Akid”, DİA, C. II, İstanbul 1989, ss. 251-256.
• Karataş, Ali İhsan, Mahkeme Sicillerine Göre 18. Yüzyılda Bursa’da Gayrimüslimler, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa 2005.
• Kâsânî, Ebû Bekr Alâeddin Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed el-Hanefî, Bedâiu’s- Sanâi‘ fî Tertîbi’ş-Şerâi‘, I-X, thk. Ali Muhammed Muavvez, Adil Ahmed Abdulmevcûd, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1997.
• Kaşıkçı, Osman, “Zaman Aşımı”, DİA, C. XLIV, İstanbul 2013, ss. 114-116. “Şart (Fürû-i Fıkıh )”, DİA, C. XXXVIII, İstanbul 2010, ss. 365-367.
• Kaya, Ali – Çalış, Halit, “Haksız İktisap”, DİA, C. XV, İstanbul 1997, ss. 211- 216.
• Kaya, Ali, İslam Hukukunda Sebepsiz Zenginleşme, Emin Yay., İstanbul 2005.
• Mahmesânî, Subhi Receb, en-Nazariyyetü’l-Âmme li’l-Mu‘cebât ve’l-Ukûd, 3. Baskı, Dârü’l-İlm li’l-Melâyîn, Beyrut 1983.
• Merginânî, Ebû’l-Hasan Burhaneddin Ali b. Ebî Bekr, el-Hidâye Şerhu Bidâyeti’l-Mübtedi, I-VIII, i‘tinâ bih Na‘îm Eşref Nur Ahmed, İdâretü’l- Kur’ân ve’l-Ulûmü’l-İslâmiyye, Karaçi 1417.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddin Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd, el-İhtiyâr li- Ta‘lîli’l-Muhtâr, 2. Baskı, ta‘lîk Mahmûd Ebû Dakîka, yay.y., y.y. 1951.
• Meydânî, Abdülganî b. Talib b. Hammâde ed-Dımaşkî el-Hanefî, el-Lübâb fî Şerhi’l-Kitâb, I-II, thk. Abdülmecîd Tu‘me Halebî, Dârü’l-Ma‘rife, Beyrut 1998.
• Oğuz, Mustafa, Girit (Resmo) Şer‘iye Sicil Defterleri (1061-1067), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2002.