İctimâi Tefsir Yaklaşımı Açısından Mehmet Âkif Ersoy'un Kur'an Yorumu

Yıl 2015, Cilt: 1 Sayı: 2, 163 - 195, 30.11.2015

Ercan Şen

Öz

Mehmet Âkif’e dair hal-i hazırda yazılmış bulunan mevcut telifâtın

büyük çoğunluğu onun hayatı, karakteri, edebî yönü, siyâsî

düşünceleri, İslam’a bakışı ve Kur’ân meâli üzerinde yoğunlaşmış

ancak onun Kur’ân anlayışı ve yorumuna dair görüşleri -bazı çalışmalar

dışında- derinlikli olarak pek fazla ele alınmamıştır. Âkif,

güçlü bir şair ve karakter abidesi olduğu kadar aynı zamanda

bir Kur’ân şairi, klasik ve teknik anlamda bir âlim ve müfessir

olmasa da tefsir, fıkıh, hadis, kelâm gibi temel İslamî ilimleri tahsil

etmiş ve özellikle de Kur’ân dili olan Arapçaya vukûfiyetiyle

temayüz etmiş, varoluşunun kaynağını Kur’ân’dan ve İslam’dan

almış, düşüncesinin temel kodlarını Kur’ân odaklı olarak düzenlemiş,

Müslümanların terakkisini ve ittihadını Kur’ân’ın doğru

anlaşılmasında görmüş ve bazı âyetleri bu doğrultuda tefsir etmeye

çalışmış bir Kur’ân düşünürüdür. Bunun yanı sıra Mehmet

Âkif, Kur’ân’a dayalı bir ıslah ve tecdit düşüncesini savunan fikir

öncülerinden biridir. Dolayısıyla onun Kur’ân anlayışı ve yorumu

klasik tefsir geleneğinden bu yönüyle biraz farklılık taşımaktadır.

Buradan hareketle Mehmet Âkif’in Kur’ân yorumunda öne çıkardığı

noktaları bilmek bir bakıma modern/çağdaş tefsir anlayışının

hangi hususlara vurgu yaptığını, başka bir ifadeyle modern tefsirin

dayandığı bazı temel zihin kodlarını bilme yolunda bir takım

ipuçları verecektir. İşte bu makalede Mehmet Âkif Ersoy’un muhtelif

tefsir yazıları, tefsir tercümeleri, vaazları, şiirleri ve makalelerinden

hareketle Kur’ân’ı yorumlamada ve âyetleri ele almada

nasıl bir metot izlediği hususu üzerinde durulacak ve bu hususa

dair bazı somut örnekler üzerinden Mehmet Âkif’in ictimâî/sosyolojik

tefsir ekolü çerçevesindeki yeri ve konumu irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler

ictimai tefsir, mehmet akif

MEHMET AKIF ERSOY’S QUR’AN COMMENTARY IN TERMS OF SOCİOLOGİCAL TAFSIR APPROACH

Öz

The vast majority of studies on the Mehmet Akif,

focused on his life, character, literary side, political opinions, islamic

perspective and on the meaning of the Qur’an, but his views

on the understanding and interpretation of the Qur’an - some

studies except- is not considered as much depth. Akif, as well as

a poet and a strong character but also a poet Qur’an, classical

and technical sense if not a scholar and commentator, he learned

tafsir, fiqh, hadith and as theology basic Islamic sciences. Especially

he is a Qur’an scholar, that have distinguished with knowledge

of Arabic that the language of the Qur’an, have taken the

source of the existence of the Qur’an and Islam, have organized

basic codes of his thought as a focus on the Qur’an, have seen

the development and unification of Muslims in the correct understanding

of the Qur’an, and have tried to interpretation some

verses of the Qur’an in this direction. In addition to this, Mehmet

Akif is that defending one of the pioneers of the idea that based

on the Qur’an the idea of breeding and renewal. Therefore, his

understanding and interpretation of the Qur’an bears little difference

from the classical exegetical tradition in this respect. Hence,

know the points highlighted of Mehmet Akif’s interpretation of

the Qur’an, in a sense, is to know contemporary tafsir’s which

based on points. In other words, it will give some tips on the way

to knowing some basic code is based on a modern interpretation

of mind. In this article, Mehmet Akif Ersoy’s various tafsir writings,

tafsir translations, sermons, poems and articles of movement,

we will investigate the issue of how to follow a method to

interpretation of the Qur’an and on the some concrete examples

we will explore to Mehmet Akif’s role and position of the school of

sociological tafsir approach.

Anahtar Kelimeler

mehmet akif, QUR’AN COMMENTARY

Kaynakça

• Abduh, Muhammed, Tefsîru Cüz’i Amme, y.y., Kahire 1904.
• Abdülkadiroğlu, Abdülkerim-Nuran, Mehmet Âkif’in Kur’ân-ı Kerim Tefsiri, Mev’ıza ve Hutbeleri, Diyanet İşleri Başkanlığı, Ankara 1991.
• Akyüz, Yahya, “Mehmet Âkif’in Eğitim Görüşleri ve Türk Eğitim Tarihindeki Yeri”, Mehmet Âkif İlmî Toplantısı (Bildiriler 27-29 Aralık 1986), Milli Kütüphane Yayınları, Ankara 1989.
• Albayrak, İsmail, Klasik Modernizmde Kur’ân’a Yaklaşımlar, Ensar Neşriyat, İstanbul 2004.
• Atalay, Orhan, Tefsirde 20.Yüzyıl Akımı -İctimai Tefsir-, Beyan Yayınları, İstanbul 2004.
• Aydar, Hidayet, “Bir Kur’ân Müfessiri Olarak Mehmet Âkif”, Diyanet İlmî Dergi, C. XXXII, Sa. 4, Ankara 1996, s. 27-28.
• Aydüz, Davut, “Mehmet Âkif Ersoy’un Tefsirciliği”, Vefatının 75. Yılı Anısına Mehmet Âkif Ersoy, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, İstanbul 2013.
• Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Tarihi, Fecr Yayınları, Ankara 2010.
• Cündioğlu, Dücane, Bir Kur’ân Şairi Mehmet Âkif Ersoy ve Kur’ân Meali, Gelenek Yayıncılık, İstanbul 2004.
• Çantay, Hasan Basri, Akifnâme, Haz. Hasan Karayiğit-Mustafa Özçelik, Erguvan Yayınevi, İstanbul 2008.
• Çetişli, İsmail, “Mehmet Âkif’in Şiir Kaynaklarından Biri Olarak Kur’ân-ı Kerim”, I. Uluslararası Mehmet Âkif Ersoy Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Mehmet Âkif Ersoy Üniversitesi Yayınları, Burdur 2009.
• Demirci, Muhsin, Tefsir Tarihi, İfav Yayınları, İstanbul 2012.
• Doğan, D. Mehmet, Camideki Şair Mehmet Âkif, İz Yayıncılık, İstanbul 2006.
• Düzdağ, M. Ertuğrul, Mehmet Âkif Ersoy Tefsir Yazıları ve Vaazlar, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2012.
• Düzdağ, M. Ertuğrul, Mehmet Âkif Ersoy, Safahat, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, IX. Baskı, Ankara 2013.
• Düzdağ, M. Ertuğrul, Üstad Ali Ulvi Kurucu: Hatıralar, Kaynak Yayınları, İstanbul 2014.
• Ersoy, Mehmet Âkif, Safahat, nşr. M. Ertuğrul Düzdağ, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2013.
• Mehmet Âkif, “Hutbe ve Mevâiz”, Sebilürreşad, 13 Şubat 1913/31 Kanunisani 1328-7 Rebiulevvel 1331, C. 9-2, Sa. 231-249, s. 389-395.
• Mehmet Âkif, “Hutbe ve Mevâiz”, Sebilürreşad, 13 Şubat 1913/31 Kanunisani 1328-7 Rebiulevvel 1331, C. 9-2, Sa. 231-49, s. 389-395.
• Mehmet Âkif, “Hutbe ve Mevâiz”, Sebilürreşad, 13 Şubat 1913/31 Kanunisani 1328-7 Rebiulevvel 1331, C. 9-2, Sa. 231-49, s. 389-395.
• Mehmet Âkif, “Hutbe ve Mevâiz”, Sebilürreşad, 13 Şubat 1913/31 Kanunisani 1328-7 Rebiulevvel 1331, C. 9-2, Sa. 231-49, s. 389-395.
• Mehmet Âkif, “Hutbe ve Mevâiz”, Sebilürreşad, 20 Şubat 1913/7 Şubat 1328-14 Rebiulevvel C. 9-2, Sa. 232-50, s. 405-408.
• Mehmet Âkif, “Hutbe ve Mevâiz”, Sebilürreşad, 3 Aralık 1920/3 Kanunievvel 1336-23 Rebiulevvel 1339, C. 18, Sa. 465, s. 267-271.
• Mehmet Âkif, “Hutbe ve Mevâiz”, Sebilürreşad, 3 Şubat 1921/3 Şubat 1337-24 Cemaziyelevvel 1339, C. 18, Sa. 467, s. 293-296.
• Mehmet Âkif, “Hutbe ve Mevâiz”, Sebilürreşad, 3 Şubat 1921/3 Şubat 1337-24 Cemaziyelevvel 1339, C. 18, Sa. 467, s. 293-296.
• Mehmet Âkif, “Tefsir-i Şerif”, Sebilürreşad, 10 Ekim 1912/27 Eylül 1328-29 Şevval 1330, C. 9-2, Sa. 214-32, s. 101-102.
• Mehmet Âkif, “Tefsir-i Şerif”, Sebilürreşad, 13 Haziran 1912/31 Mayıs 1328, C. 8-1, Sa. 197-15, s. 273-274.
• Mehmet Âkif, “Tefsir-i Şerif”, Sebilürreşad, 14 Ağustos 1913/1 Ağustos 1329-11 Ramazan 1331, C. 10, Sa. 257, s. 365.
• Mehmet Âkif, “Tefsir-i Şerif”, Sebilürreşad, 14 Mart 1912/1 Mart 1328- 25 Rebîulevvel 1330, C.8-1, Sa. 184-2, s. 17-18
• Mehmet Âkif, “Tefsir-i Şerif”, Sebilürreşad, 16 Mayıs 1912/3 Mayıs 1328-29 Cemaziyelevvel 1330, C. 8-1, Sa. 193-11, s. 193-194.
• Mehmet Âkif, “Tefsir-i Şerif”, Sebilürreşad, 19 Aralık 1912/6 Kânunievvel 1328-9 Muharrem 1331, C. 9-2, Sa. 223-41, s. 261-262.
• Mehmet Âkif, “Tefsir-i Şerif”, Sebilürreşad, 2 Mayıs 1912/19 Nisan 1328-15 Cemaziyelevvel 1330, C. 8-1, Sa. 191-9, s. 153-154.
• Mehmet Âkif, “Tefsir-i Şerif”, Sebilürreşad, 20 Haziran 1912/7 Haziran 1328-5 Recep 1330, C. 8-1, Sa. 198-16, s. 293-294.
• Mehmet Âkif, “Tefsir-i Şerif”, Sebilürreşad, 27 Eylül 1912/13 Eylül 1328-15 Şevval 1330, C. 9-2, Sa. 212-30, s. 61-63.
• Mehmet Âkif, “Tefsir-i Şerif”, Sebilürreşad, 28 Ağustos 1913/15 Ağustos 1329-25 Ramazan 1331, C. 10, Sa. 259, s. 397.
• Mehmet Âkif, “Tefsir-i Şerif”, Sebilürreşad, 3 Ekim 1912/20 Eylül 1328- 22 Şevval 1330, C. 9-2, Sa. 213-31, s. 81-82.
• Mehmet Âkif, “Tefsir-i Şerif”, Sebilürreşad, 30 Mayıs 1912/17 Mayıs 1328-13 Cemaziyelahir 1330, C. 8-1, Sa. 195-13, s. 233-234.
• Mehmet Âkif, “Tefsir-i Şerif”, Sebilürreşad, 5 Eylül 1912/23 Ağustos 1328- 23 Ramazan 1330, C. 9-2, Sa. 209-27, s. 4.
• Mehmet Âkif, “Tefsir-i Şerif”, Sebilürreşad, 8 Mart 1912/24 Şubat 1327- 19 Rebiulevvel 1330, C. 8-1, Sa. 183-1, s. 5-6;
• Mehmet Âkif, “Tefsir-i Şerif”, Sebilürreşad, 8 Mart 1912/24 Şubat 1327- 19 Rebîulevvel 1330, C. 8-1, Sa. 183-1, s. 5.
• Mehmet Âkif, “Tefsir-i Şerif”, Sebilürreşad, 9 Mayıs 1912/26 Nisan 1328, 22 Cemaziyelevvel 1330, C. 8-1, Sa. 192-10, s. 173-174.
• Fergan, Eşref Edib, Mehmet Âkif Hayatı, Eserleri ve Yetmiş Muharririn Yazıları, Asarı İlmiye Kütüphanesi Neşriyatı, İstanbul 1939.
• İib, Aşur, Fâzıl, Anahatlarıyla Tefsir Tarihi, çev. Bahattin Dartma-Ömer Pakiş, Rağbet Yayınları, İstanbul 2007.
• İz, Mahir, Yılların İzi, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2003.
• Karagöz, Mustafa, “Terim, İçerik ve İşlev Analizi Işığında Sosyolojik Tefsir”, Tarihten Günümüze Kur’an’a Yaklaşımlar, ed. Bilal Gökkır vdg, Kur’ân ve Tefsir Araştırmaları Akademisi Araştırmaları, İstanbul 2010.
• Kırca, Celal, İlimler ve Yorumlar Açısından Kur’an’a Yönelişler, Tuğra Neşriyat, ts. Kuntay, Mithat Cemal, Ölümünün 50. Yılında Mehmet Âkif, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1986.