Şeyhülislamlık Belgelerinde Kıbrıs'ta Eğitim Alanında Kurulan Vakıflar, Kıbrıs Kadısı ve Müftüsü Sadeddin Efendizade Ahmed Efendi Medresesi

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 2, 46 - 78, 01.12.2018

Ayhan Işık

Öz

Osmanlı Devleti, diğer İslam devletlerinden tevarüs ettiği vakıf

müessesesini geliştirerek zirve noktaya taşımıştır. Vakıf kültürüyle

renk, dil, din, mezhep, makam ve mevki ayrımı gözetmeksizin öncelikli

muhtaçlar olmak üzere herkese kucak açarak cihanşümûl bir

anlayış sergilemiştir. Osmanlı medeniyetinin temel dinamiği olan

vakıflar, Kıbrıs’ta da eğitim kurumlarının oluşturulmasında en belirleyici

etkenlerden biri olmuştur.

Vakıflar, Kıbrıs halkının sosyal hayata yönelik kurumlarının şekillenmesinde,

dolayısıyla eğitim kurumlarının oluşmasında esas

teşkil etmiştir. Adanın fethinden kısa bir süre sonra vakıflar aracılığıyla,

en yaygın örgün eğitim kurumları olan sıbyan mektepleri

ve medreseler açılmaya başlamıştır. Yine yaygın eğitim-öğretim kurumları

olarak işlev gören cami dershânaleri, tekkeler ve kütüphaneler

çok geçmeden toplum hayatında yerlerini almıştır.

Bu bağlamda makalemizde Şeyhülislâmlık Belgeleri ve Kıbrıs Şeriyye

Sicilleri ışığında Kıbrıs’ta eğitim alanında kurulan vakıflar ele

alınacaktır. Bu vakıflara örnek olarak 1640’lı yıllarda Kıbrıs’ta kadılık

ve müftülük görevinde bulunmuş, bir eğitim gönüllüsü olan Sadeddin

Efendizâde Ahmed Efendi’nin Lefkoşa’da halkın eğitimi için

kurduğu medrese vakfı değerlendirilecek, vakfiyesinin muhteva ve

semantik tahlili yapılacaktır. Böylece Osmanlı Devleti’nde Kıbrıs’ta

İ􀇚slam kültürüyle sentezlenen eğitim ve öğretim sistemiyle ilgili uygulamalar

ve gelişmeler değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

"Kıbrıs, Kıbrıs Kadısı ve Müftüsü Saadeddin" "Efendizâde Ahmed Efendi Medresesi Vakfı, Vakfiye Tahlili.

EDUCATIONAL WAQFS ESTABLISHED IN CYPRUS THAT CAN BE SEEN IN THE DOCUMENTS OF SHAYKH AL-ISLAM

Öz

Ottoman Empire developed the institution of waqf that has inherited

from Islamic states and carried to the submit point. It has demonstrated

a global understanding by embracing everyone especially

the needy persons without discriminating their color, language,

religion, sect, authority or position. The waqfs, which are the basic

dynamics of the Ottoman civilization, has been one of the decisive

factors in the establishment of educational institutions in Cyprus.

The waqfs constituted the basis for the formation of the institutions

for the social life of the people in Cyprus and therefore the formation

of educational institutions. Shortly after the conquest infants’

school and madrasah that are the most common educational institutions

started to be opened through waqfs. Also, mosque classrooms,

monks and libraries that function as common education-training

institutions took their place in community life soon.

In this concept, educational waqfs founded in Cyprus will be discussed

in the light of the documents of Shaykh al-Islam and Cyprus

Court Records in this paper. As an example of these waqf, waqf of

the madrasah founded by an education volunteer Saadeddin Efendizâde

Ahmed Efendi who has been kadi and mufti in Cyprus in the

1640’s for the education of people in Lefkosa will be evaluated, the

content and semantic analysis of the waqf will be made. Thus, the

applications and developments in the education system synthesized

with the Ottoman culture in Cyprus will be evaluated.

Anahtar Kelimeler

Cyprus, Waqf of Kadi and Mufti of Cyprus Saadeddin Efendizâde Ahmed Efendi Madrasah, Assay on the Concept of Waqf

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) BOA, TS. MA.d., 7390; BEO, 2335/ 175084; ŞD., 1337; A.} MKT.MHM., 406; EV, 577, 33; EV.d., 17797; KK.d., 3397; A.} MKT.MHM., 110/17; DH.MKT., 798/12; BEO, 301/22528; EV.d., 31323; C..DH., 7847; TS.MA.d, 1762; TS.MA.d., 6935; TS.MA.d., 6972; DH.MKT., 501/48; MAD.d., 6483; TS.MA.d., 3687; A.AMD., 84/21; İ..DH., 320/20741.
• İstanbul Müftülüğü Şeriyye Sicilleri Arşivi (ŞSA) İstanbul Müftülüğü, Şeriyye Sicilleri Arşivi, İstanbul Kadılığı ve bilâd-ı selâse kadılığı sicilleri
• Kıbrıs Şeriyye Sicilleri (KŞS) 1/291-1; 6/167-1; 29/132-1; 6/167-1; 13/54-1; 27/170-2.
• İstanbul Müftülüğü, MŞH. Sicill-i Ahvâl Dosyaları, nr. 172/22, orijinal kayıt nr. 2435.
• İstanbul Müftülüğü, Meşihat Arşivi, Mşh. Eo. , 1/1
• Açıkel, A ve A. Sağırlı, Osmanlı Döneminde Tokat Merkez Vakıfları – Vakfiyeler I. Cild, Tokat 2005.
• Aydınlı, Abdullah, “Mevkuf”, DİA, Y. 2004, C. 29.
• Atalay, Talip, “Fethinden 1959 Yılına kadarki dönemde Kıbrıs’ta Vakıf Eğitim İlişkisine Genel Bir Bakış”, İlahiyat Fakültesi Dergisi, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, S. IV, C. II, Diyarbakır 2000.
• Ateşin, Hüseyin, Kıbrıs’ta Kimlik Davası, Marifet Yayınları, 2006.
• Barış, Ayer, “Kıbrıs Türk Halkının Varolma Mücadelesinde Vakıfların Yeri ve Önemi”.
• Bayır, Önder, “Arşiv Belgelerine Göre Balkanlardaki Osmanlı Vakıfları”, Balkanlarda Osmanlı Vakıfları ve Eserleri Uluslararası Sempozyumu, Vakıflar Genel Müdürlüğü, Ankara, 2012.
• Erdoğru, Mehmet Akif, “Girne Mili Arşivinde Korunan 1633 Tarihli Bir Mülkname: Lefkoşa Kadısı Sadeddin Efendi Oğlu Ahmet Efendi Mülkü”, Kıbrıs’ta Osmanlılar II, Lefkoşa 2009, s. 70-71.
• Ertem, Adnan, “Osmanlı’dan Günümüze Vakıflar”, Divan, İlmi Araştırmalar, 1999/1, Sayı 6.
• Furat, Ahmet Hamdi, “İslam Hukukunda Vakıf Akdinin Bağlayıcılığı”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2012, 27, ss. 61-84, s. 77-78.
• Günay, Hacı Mehmet, “Vakıf”, DİA, Y. 2012, C. 42. Işık, Ayhan “Osmanlı Devleti’nde Namaz ile ilgili Kurulmuş Vakıflar,” Din ve Hayat Dergisi, S. 26, Y. 2015.
• Özgüdenli, Osman Gazi, “Vakfiye”, DİA, 2012, c. 42, s. 465; Tak, Ekrem, Diplomatik Bilimi Bakımından XVI.- XVII. Yüzyıl Kadı Sicilleri ve Bu Sicillerin İhtiva Ettiği Belge Türlerinin Form Özellikleri ve Tanımlanması, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.