DİVAN OF SHAFİ’İ AND THE EVALUATION OF THE STATE OF HADITH CULTURE

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 1, 105 - 136, 01.06.2019

Ali Karakaş

Öz

Muhammad b. Idris al-Shafi’i , (d. 204/819). Who known for his
scientific, religious, primitive, hadith, linguistic also he is a good
poet. We learn his poetry, from especially his “Divan.” In his “Divan”,
which has an important literary work, many subjects are mentioned in terms of both Islamic sciences and social life. Shafi’i expressed
his admiration for the hadith in his “Divan” work: “When you see
a man from the living with hadith,You’re going to see one of companions
from the Prophet Holy Muhammad. May Allah bless them.
Because they have kept us the origin of religion.They gain advantage
over us with these features.” After expressing his feelings in this
respect with these expressions, he continued with poems with the
same feelings. In Shafii’s poetry there are two main foundations of
science, those are Qur’an and Sunnah. The others is an empty work
but he expressed with in a literary style. As a matter of fact, this
issue has been mentioned by Prophet Holy Muhammad in many
hadiths. In addition, in many of the other poems in the “Divan” of
Imam al-Shafi’i, we are witnessing hadith traces. For example, in
a hadith of Prophet Holy Muhammad, Someone who says, “Show
me the way to gain the love of God and people.” and he said: “Be an
devotee to the world, God will love you and be a devotee against the
people, people will love you.” Imam al-Shafi’i, in the sense of the hadith
culture and he has writte poems related asceticism and piety.
In this work, we will focus on these and similar poems reflecting
the hadiths, as the view of Imam al-Shafi’i especially in the “Divan.”
The hadiths that we will deal with, by identifying their place in hadith
sources, we also will analyze them in terms of text and sened.

Anahtar Kelimeler

Shafi’i, Hadith, Divan, Poetry

ŞAFİÎ “DİVÂN”ININ HADİS KÜLTÜRÜ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Öz

İlmi, takvası, fakihçiliği, hadisçiliği ve dilciliği ile bilinen Muhammed
b. İdris eş-Şafiî (ö. 204/819), aynı zamanda iyi bir edip ve şairdir.
Onun şairliğini, özellikle “Divan’ından öğrenmekteyiz. Önemli
bir edebi eser olan “Divan’ında, hem İslâmî ilimler hem de sosyal
hayat açısından pek çok konudan bahsedilmektedir. Şafiî, “Divan’ında
hadise olan hayranlığını şöyle dile getirmiştir: “Hadis ehlinden
bir adam gördüğün zaman, Hz. Muhammed’in (s.a.v.) ashabından
birini görmüş gibi olursun. Allah onlardan razı olsun. Çünkü onlar,
bizler için dinin aslını muhafaza etmişlerdir. Onlar, bu özellikleri ile
bize karşı üstünlük kazanmaktadırlar.” O, bu konudaki duygularını
bu ifadelerle dile getirdikten sonra, aynı duygularla şiirine devam
etmiştir. Şafiî, burada yer alan şiirinde Kur’ân-ı Kerim ve sünnetin,
ilmin iki ana temeli olduklarını, bunlara ters düşen ilimlerin ise, boş
bir meşgaleden ibaret olduğunu edebi bir üslup ile dile getirmiştir.
Nitekim bu husus, Hz. Muhammed (s.a.v.) tarafından pek çok hadiste
de dile getirilmiştir. Ayrıca İmam eş-Şafiî’nin “Divan’ında yer
alan diğer şiirlerinin pek çoğunda, hadis izlerine şahit olmaktayız.
Örneğin Hz. Muhammed (s.a.v.) bir hadisinde, “Bana Allah’ın ve insanların
sevgisini kazanmanın yolunu göster” diyen birine, “Dünya
malına karşı zahit ol, Allah seni sever ve insanların elindekine karşı
zahit ol, insanlar seni sever” diye cevap vermiştir. İmam eş-Şafiî,
bu mana istikametinde hadis kültüründen almış olduğu duygularla
züht ve takva ile ilgili çeşitli şiirler yazmıştır. Bu makalemizde,
İmam eş-Şafiî’nin özellikle “Divan’ında mefhum olarak hadisleri
yansıtan bu ve benzeri şiirler üzerinde duracağız. Ele alacağımız
hadislerin, hadis kaynaklarındaki yerlerini tespit ederek, onları
metin ve sened açısından da tahlil edeceğiz.

Anahtar Kelimeler

Şafiî, hadis, Divan, şiir

Kaynakça

• ABDÜLHALIK, Abdülğanî, Hücciyetü’s-Sünne, trc. Dilaver Selvi, Şûle Yayınları, İstanbul 1996.
• ACLÛNÎ, İsmâil b. Muhammed, Keşfü’l-Hafa, nşr. Ahmed el-Kalâş, I-II, Beyrut 1985.
• AHTERÎ, Mustafa b. Şemsuddin el-Karahisârî (ö1310), “adele”, Ahterî Kebîr, Dersaadet 1310.
• AKALIN, Şükrü Haluk vdğ. Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2011.
• AKSEKİ, Ahmed Hamdi, Ahlak Dersleri, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2016.
• ATEŞ, Süleyman, Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsiri, Yeni Ufuklar Neşriyat, I-XII, İstanbul tsz.
• AYBAKAN, Bilal, “Şâfiî”, DİA, XXXVII, ss. 223-233, İstanbul 2010.
• AYDINLI, Abdullah, Hadis Istılahları Sözlüğü, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul 2012.
• AYNÎ, Bedruddin Ebû Muhammed Mahmud b. Ahmed (ö. 855/1451), Umdetu’l- Kârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, Dâru’l-Fikr, I-XVI, Beyrut 2002.
• A’ZAMÎ, M. Mustafa, İlk Devir Hadis Edebiyatı, trc. Hulusi Yavuz, İz Yayıncılık, İstanbul 1993.
• AZÎMABÂDÎ, Ebû Abdirrahmân Şerefi’l-Hak Muhammed Eşref es-Sadîkî, (ö. 1329/1911) Avnü’l-Ma’bûd Şerhu Süneni Ebî Dâvûd, Darü’l-Feyhâi, I-XIV, Dımaşk 2013.
• BEDİR, Murteza, “er-Risâle”, DİA, XXXV, ss. 117-119, İstanbul 2008.
• BİRIŞIK, Abdulhamit, “Kur’ân”, DİA, XXVI, ss. 383-388, Ankara 2002.
• BUHÂRÎ, Muhammed b. İsmail b. İbrahim b. el-Muğire (ö. 256/870), el-Câmiu’s- Sahih, Daru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut tsz.
• BROCKELMANN, Carl, Târîhu’l-Edebi’l-Arabî, trc. Mahmut Fehmi Hicâzî, nşr. el-Hey’etu’l-Mısriyyetu’l-Âmme li’l-Kitab, I-XVII, Mısır 1993.
• BUHL, Raymond F., “Kur’an” İslam Ansiklopedisi, Milli Eğitim Basımevi, VI, ss. 995-1012, İstanbul 1979.
• CERRAHOĞLU, İsmail, Tefsir Usûlü, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2008.
• CİLACI, Osman, “Dua”, DİA, IX, ss. 529-530, İstanbul 1994.
• CURCÂNÎ, eş-Şerif Ali b. Muhammed (ö. 816/1413), et-Tarifât, byy. tsz.
• ÇAĞRICI, Mustafa, “Dua”, DİA, IX, ss. 536-539, İstanbul 1994.
• ÇAKAN, İsmail, Hadis Edebiyatı, İFAV, İstanbul 2013.
• DAĞCI, Şamil, İmam Şâfiî, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2004.
• EBÛ DÂVÛD, Süleyman b. Eşas es-Sicistânî el-Ezdî (ö. 275/888), Sünenü Ebî Dâvûd, thk. Muhammed Muhtiddin Abdülhamid, el-Mektebetü’l-İslâmiyye, I-IV, İstanbul tsz.
• EBÛ ŞEHBE, Muhammed b. Muhammed, Difâun Ani’s-Sünne ve Reddu Şubehi’l- Müsteşrikîne ve’l-Kuttâbi’l-Muâsırîne, Daru’l-Cîl, Beyrut 1991.
• EBÛ ZEHRA, Muhammed, Usûlü’l-Fıkh, Dâru’l-Fikri’l-Arabî, Kahire tsz.
• EBÛ ZEYD, el-İmâmu’ş-Şâfiî ve Te’sîsu’l-İdeolociyyeti’l-Vasatiyye, Sînâ li’n-Neşr, Kahire 1992.
• ERDOĞAN, Mehmet, Akıl-Vahiy Dengesi Açısından Sünnet, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1995.
• EZHERÎ, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed b. el-Ezher el-Herevî (ö. 370/980), Tehzîbu’l-Luğa, thk. Ahmed Abdurrahman Muhaymir, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, I-XII, Beyrut 2004.
• GÖRMEZ, Mehmet Görmez, Sünnet ve Hadisin Anlaşılması ve Yorumlanmasında Metodoloji Sorunu, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1997.
• GÜRÂNÎ, Şemsuddin Ahmed b. İsmail b. Osman b. Muhammed (ö. 893/1488), “el-Kevserü’l-Cârî ilâ Riyâdi Ehâdîsi’l-Buhârî”, thk. Ahmed İzzu İnâye, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, I-XI, Beyrut 2008.
• HALİL B. AHMED, el-Ferâhîdî (ö. 170/786), Kitabu’l-Ayn, thk. Abdulhamid Hendâvî, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, I-IV, Beyrut 2003.
• HATİB EL-BAĞDÂDÎ (ö. 463/1071), Tarihu Bağdad, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, I-XIV, Beyrut tsz.
• SUYÛTÎ, Abdurrahman Celâleddin, (ö. 911/1505), el-İtkan fi Ulûmi’l-Kur’an, Şirketu Mektebe ve Matbaati Mustafa el-Bâbî el-Halebî, Mısır 1978.
• HATİPOĞLU, Haydar, Sünen-i İbn Mâce Tercemesi ve Şerhi, Kahraman Yayınları, I-X, İstanbul 2012.
• HEFFENİNG, W., “Şâfî’î”, İslâm Ansiklopedisi, Milli Eğitim Basımevi, XI, ss. 268- 274, İstanbul 1979.
• HEYSEMÎ, Ebü’l-Hasen Nûreddîn Alî b. Ebî Bekr b. Süleymân (ö. 807/1405), Mecmeu’z- Zevâid, Ocak Yayıncılık, I-XX, İstanbul 2017.
• ITR, Nureddin, Menhecü’n-Nakd fî Ulûmi’l-Hadis, Daru’l-Fikr, Beyrut 1992.
• İBN HALDUN, Mukaddime, thk. Derviş el-Cüveydî, el-Mektebetu’l-Asriyye, Beyrut 1995.
• İBN HACER, Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askalânî (ö. 852/1448), Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, el-Mektebetu’l-Asriyye, I-XV, Beyrut 2005.
• İBN HACER, Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askalânî (ö. 852/1448), Tehzîbu’t-Tehzîb, thk. Mustafa Abdulkadir Ata, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, I-XII, Beyrut 1994. Takribü’t-Tehzîb, thk. Halil Me’mûn Şîhâ, Darü’l-Ma’rife, I-II, Beyrut 2001.
• İBN HANBEL, Ahmed b. Muhammed (ö. 241/855), Müsned, I-XXX, Beyrut tsz.
• İBN KESÎR, İsmail (ö. 774/1372), Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, Daru’l-Kalem, I-IV, Beyrut tsz.
• İBN MÂCE, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî (ö. 273/886), Sünen, İsa el-Bâbî el-Halebî ve Şurekâuh, I-II, Mısır tsz.
• İBN MANZÛR, Cemaluddin Muhammed b. Mukerrem (ö. 711/1311), Lisânu’l-Arab, Dâru Sadr, I-XVIII, Beyrut 2014.
• İBNU’L-ARABÎ, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillah b. Muhammed el-Meâfirî (ö. 543/1148), el-Mesâlik fî Şerhi Muvattâi’l-İmam Malik, thk. Hamid Abdullah el-Mahlâvî, Dârü’l-Kutubi’l-İlmiyye, I-VI, Beyrut 2013.
• İBNU’L-ESÎR, Mecdüddin Ebü’s-Sâdât el-Mübârek b. Muhammed el-Cezerî (ö. 606/1209), en-Nihâye fî Ğarîbi’l-Hadîs ve’l-Eser, thk. Halil b. Me’mûn Şeyhâ, Dârü’l-Ma’rife, I-II, Beyrut 2011.
• İBNU’N-NEDİM, Ebu’l-Ferec Muhammed b. Ebî Yakub İshâk (ö. 380/990), el-Fihrist, thk. Yusuf Ali Tavîl, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 2010.
• İBNU’S-SALAH, Ebû Amr Osman b. Abdirrahman eş-Şehrezûrî (ö. 643/1245), Ulûmu’l-Hadis, thk. Nureddin Itr, Daru’l-Fikri’l-Muâsir, Beyrut 1998
• İSFAHÂNÎ, Hüseyin b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Rağıb, (ö. 425/ 1033), Müfredâtu Elfâzi’l-Kur’ân, thk. Safvân Adnân Dâvûdî, ed-Dâru’ş-Şâmiyye, Beyrut 2011.
• KAHHÂLE, Ömer Rıza, Mu’cemu’l-Müellifîn, Daru İhyai’t-Turâsi’l-Arabî, I-XV, Dımaşk 1961.
• KANDEMİR, M. Yaşar, “Hadis”, DİA, XV, ss. 27-64, İstanbul 1997.
• KÂSIMÎ, Muhammed Cemâluddîn (ö. 1332/1914), Kavâidu’t-Tahdîs min Funûni Mustalahi’l-Hadîs, thk. Muhammed Behçet el-Baytar, Daru’n-Nefâis, Beyrut 1987.
• KASTALANÎ, Şehâbuddin Ebu’l-Abbas Ahmed b. Muhammed (ö. 923/1517), İrşâdu’s- Sârî li Şerhi Sahîhi’l-Buhârî, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, I-XV, Beyrut 2012.
• KATTÂN, Menna’, Mebahis fi Ulûmi’l-Kur’an, Muessesetü’r-Risâle, Beyrut 2009. Mebâhis fî Ulûmi’l-Hadîs, Mektebetu Vehbe, Kahire 1992.
• KIRBAŞOĞLU, Hayri, er-Risâle’nin Şekil ve Muhteva Açısından Eleştirisi, Kitabiyat, Ankara 2003. “İmam Şafiî’nin ‘Risâle’sinin Hadis İlmindeki Etkileri”, İslâmî Araştırmalar, cilt: 10/1-3, ss. 87-99, Ankara 1997.
• KİRMâNÎ, Şemsuddin Muhammed b. Yusuf b. Ali b. Said (ö. 787/1384), Şerhu’l-Kirmânî alâ Sahîhi’l-Buhârî, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, I-XV, Beyrut 2010.
• KOÇYİĞİT, Talat, “Sünnet”, Hadis Terimleri Sözlüğü, Rehber Yayıncılık, Ankara 1992.
• KURTUBÎ, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed el-Ensârî (ö. 671/1272), el-Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur’ân, Daru’l-Kutubi’l-Arebî, I-XX, Beyrut 2006.
• LUVİS, Ma’lûf el-Yesûî (ö. 1367/1947), el-Muncid fi’l-Luğati ve’l-A’lâm, Daru’l-Meşrik, Beyrut 1986.
• MALİK, Ebû Abdillah b.Enes (ö. 179/795), el-Muvatta, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, I-II, Beyrut tsz.
• MÂVERDÎ, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habib (ö. 450/1058), en-Nuketu ve’l- Uyûn, thk. es-Seyyid Abdulmaksûd b. Abdirrahim, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, I-VI, Beyrut 2012.
• MÜNÂVÎ, Abdurrauf, Feyzu’l-Kadîr Şerhu’l-Camii’s-Sağîr, Matbaatu Mustafa Muhammed, I – VI, Mısır 1938.
• MÜSLİM, Ebü’l-Hüseyn b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Nisâbûrî (ö. 261/874), Sahihu Müslim, Dâru İbn Hazm, Beyrut 1998.
• NESÂÎ, Ebû Abdirrahman b. Şuayb (ö. 303/915), Sünenü’n-Nesâî, Şirketu Mektebe ve Matbaati Mustafa el-Bâbî el-Halebî, I-VIII, Mısır 1964.
• NEVEVÎ, Muhyiddin Ebû Zekeriya Yahya b. Şeref (ö. 676/1277), el-Minhâc Şerhu Sahîh-i Müslimi’bni’l-Haccâc, thk. Rıdvan Câmi’ Rıdvân, el-Mektebetu’s- Sakâfî li’n-Neşri ve’t-Tevzî’, I-XVIII, Kahire 2001.
• NEVEVÎ, Muhyiddin Ebû Zekeriya Yahya b. Şeref (ö. 676/1277), Tehzîbü’l-Esmâ ve’l-Luğât, thk. Abdeh Ali Kûşk, Dâru’l-Feyhâ, I-III, Dımaşk 2006.
• PARLADIR, Selahattin, “Dua”, DİA, IX, ss. 530-535, İstanbul 1994.
• RAZÎ, Fahruddin, (ö. 606/1210), Menâkibü’l-İmami’ş-Şafiî, Darü’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 2015.
• SÂBÛNÎ, Muhammed Ali (ö. 1436/2015), eş-Şerhu’l-Muyesser li Sahîhi’l-Buhârî el-Musemma ed-Dureru ve’l-Leâlî bi Şerhi Sahîhi’l-Buhârî, el-Mektebetu’l- Asriyye, I-V, Beyrut 2014.Fethü’l-İlâhi’l-Mün’im fî Şerhi Sahîhi Müslim, Kalkan Matbaacılık, I-IV, Ankara tsz.
• SALİH, Subhi, Mebahis fi Ulûmi’l-Kur’an, Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, Beyrut 2005. Hadis ilimleri ve Istılahları, trc. Yaşar Kandemir, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 1986.
• SEZGİN, M. Fuad, Buhârî’nin Kaynakları Hakkında Araştırmalar, OTTO, Ankara 2012.
• SEZGİN, M. Fuad, Tarihu’t-Turâsi’l-Arabî, trc. Muhammed Fehmi Hicâzî ve Fehmi Ebu’l-Fadl, I-XII, Kahire 1978.
• SİBÂİ, Mustafa, İslam Hukunda Sünnet, EVS Yayıncılık, İstanbul 1981.
• ŞA’BÂN, Zekiyuddin, İslam Hukuk İlminin Esasları, trc. İbrahim Kâfi Dönmez, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1990.
• ŞAFİÎ, Ebû Abdillah Muhammed b. İdris (ö.204 / 819), Divânü’l-İmâm eş-Şafiî, thk. Muhammed Abdürrahim, Dârü’l-Fikr, Beyrut 2012.
• ŞAFİÎ, Ebû Abdillah Muhammed b. İdris (ö.204 / 819), er-Risâle, thk. Abdullatif el-Hemîm ve Mâhir Yâsin el-Fahl, Dâru’l-Kutubi’l- İlmiyye, Beyrut 2005.
• ŞAFİÎ, Ebû Abdillah Muhammed b. İdris (ö.204 / 819), el-Ümm, Yayına Hazırlayan: Muhammed el-Arab, el-Mektebetü’l-Asriyye, I-II, Beyrut 2012.
• ŞEVKÂNÎ, Muhammed b. Ali b. Muhammed, İrşâdu’l-Fuhûl, nşr. Ebû Mus’âb Muhammed Said el-Bedrî, Beyrut 1992.
• TABERÎ, Muhammed b. Cerir (ö. 310/922), Camiu’l-Beyân an Te’vîliAyi’l-Kur’ân, thk. Mahmud Şakir, Daru İbn Hazm, I-XXX, Beyrut 2013.
• TAHİRÜ’L-MEVLEVÎ, “Şiir”, Edebiyat Lügati, Enderun Kitabevi, İstanbul 1994.
• TİRMİZÎ, Ebû İsa Muhammed b. İsa (ö. 279/892), el-Câmiu’s-Sahîh, thk. Ahmed Muhammed Şakir, Matbaatu Mustafa el-Bâbî el-Halebî, I-IV, Kahire 1937.
• TURGAY, Nurettin, Arap Dili Belâgatı ve Kur’ân, Tibyan Yayıncılık, İzmir 2015.
• ULUDAĞ, Süleyman, “Dua”, DİA, IX, ss. 535-536, İstanbul 1994.
• YAZIR, Elmalılı Muhammed Hamdi (ö. 1361/1942), Hak Dini Kur’ân Dili, sadeleştiren: M. Nur Çetin vdğ., Çelik-Şura, I-X, İstanbul tsz.
• YILDIRIM, Celal, İlmin Işığında Asrın Kur’ân Tefsiri, Anadolu Yayınları, İzmir 1991.
• ZEHEBÎ, Muhammed Hüseyin, et-Tefsîr ve’l-Mufessirûn, Dâru’l-Erkâm, I – II, Beyrut tsz.
• ZEHEBÎ, Şemsuddin Muhammed b. Ahmed b. Osman (ö. 748/1348), Siyeru A’lâmi’n- Nubelâ, Muessesetu’r-Risâle, I-XXX, Beyrut 2014.
• ZERKÂNÎ, Muhammed Abdülazîm, Menâhilü’l-İrfân fî Ulûmi’l-Kur’ân, Dârü’l-Fikr, I-III, Beyrut 1996.
• ZERKEŞÎ, Bedreddin, el-Burhan fî Ulûmi’l-Kur’ân, thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim, I-IV, Mısır 1957.
• ZEYDÂN, Abdulkerim, el-Vecîz fî Usûli’l-Fıkh, el-Mektebtü’l-İslamiyyeİ, stanbul 1979.
• ZEYDÂN, Abdulkerim ve Abdulkahhar Davud Abdullah, Ulûmu’l-Hadîs, Müessesetü’r- Risâle, Dımeşk 2011.