Nâbî’nin Hayriyye’sinde İslam’ın Şartları

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 2, 397 - 440, 25.12.2020

İdris Söylemez

https://doi.org/10.32955/neu.istem.2020.6.2.03

Öz

17. yüzyıl Klasik Türk Edebiyatının önemli şairlerinden olan Urfalı Yusuf Nâbî, bu yüzyılın şiirinin önemli edebî mekteplerinden olan ve örnekleri daha erken dönemden itibaren İran Edebiyatı sahasında görülen hikemî tarzın öncüsüdür. Şair, oğlu Ebu’l-Hayr’a miras olması kabilinde Osmanlı sahası Klasik Türk Edebiyatının pend-name tarzında yazılmış önemli eserlerinden biri olan “Hayri-nâme” ya da yaygın ismiyle “Hayriyye”yi kaleme almıştır. Yazıldığı dönemde henüz sekiz yaşında olan Ebu’l-Hayr için içerik, üslup ve dil açısından anlaşılmaktan uzak olan bu eseri şair, ilerleyen yaşını göz önüne alarak birçok konuda oğluna yol gösterici bir miras bırakmayı arzulamıştır. Yol göstermek, yordam öğretmek maksadıyla kaleme alınan bu eser; siyasi, sosyal, ekonomik ve kültürel alanlarla alakalı olan kimi konuları uhdesinde bulundurmaktadır. Şair, mesnevi nazım tarzıyla kurmuş olduğu metnin hemen başında Müslüman toplumun bir ferdinde bulunması elzem olan, İslam dininin temel esası konumunda yer alan İslam’ın şartları meselesini tafsilatlı bir şekilde ele almıştır. Makalemizde Müslüman bir gencin tedip ve eğitiminde önemli olan konuların başında gelen İslam’ın şartları hususunda şairin görüşlerini ortaya koymayı hedefledik. Çalışmanın neticesinde ortaya çıkacak olan sonuçların Osmanlı geleneğinde Müslüman bir neslin nasıl yetiştirildiği ile alakalı veriler ortaya konularak toplumu ve toplumun eğitim anlayışını daha iyi tanımamıza dair kimi katkılar sağlayacağı düşüncesindeyiz. Şair tarafından başlıklar hâlinde gruplandırılarak oluşturulmuş olan eserde yer alan konular beyitlerde ele alınmış, farklı veçheleri ile detaylı bir şekilde incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk-İslam Edebiyatı, İslam Dini, İslam’ın Şartları, Nâbî, Pend-name, Hayri-nâme

Conditions of Islam in Hayriyye of Nabi

Öz

Yusuf Nabi from Urfa is one of the important poets of 17th century Classical Turkish Literature. He is the pioneer of the hikemi style which is a leading literary school of 17th century and examples of which is seen from an earlier period in the field of Iranian literature. Within tent to leave a legacy to his son Abu'l-Hayr, the Poet wrote one of his important work "Hayri-name" or "Hayriyye" with his common name. The work of his was written in the style of pend-name, a style belonging to Ottoman field Classical Turkish Literature. However, his work was far from being understood in terms of content, style and language by Abu'l-Hayr who was only eight years old at the time. Due to being of a certain age, the Poet feared that he would be unable to guide his son in related matters, so he wanted to leave written advice for him as inheritance. Written to provide guidance and teach manners, the work contains some topics related to political, social, economic and cultural areas. The work, which Nabi formed according to mesnevi verse style, contained right at the beginning of it a detailed explanation in the issue of the Conditions of Islam. The Conditions of Islam are essential for each member in a Muslim society to learn and counted as the basis of Islamic religion. In this article, we aim to reveal the views of Nabi, who mentions in his work about the training of young Muslim men about the conditions of Islam.

Anahtar Kelimeler

Turkish-Islamic Literature, Islamic Religion, Conditions of Islam, Nabi, Pend-name, Hayri-name

Kaynakça

• Aclûnî.“Keşfu’l-Hafâ”, 2 Cilt Halep: Mektebetü’t-Türâsu’l-İslamî. Tarihsiz.
• Ahmet b. Hanbel. Müsned, thk. Abdullah Et-Turki, Müessesetü’r-risale, 1.Baskı. Kahire: 2007.
• Aslan, Murat. “Nâbî’nın Hayrıyye’sınde Aile”, Türk Dünyası, Dil Ve Edebiyat Dergisi/Turkısh World, Journal Of Language And Literature Issue: 44 (Güz-Autumn 2017), 57-82.
• Aydın, Abdullah. “Nâbî ve Vehbî’nin Nasihat Ederken Çocuklara Yaklaşım Tarzları”, Osmanlı Mirası araştırmaları Dergisi(OMAD), 3/5 Mart, 1-11.
• Ayiş, Mehmet Şirin. “Semennûdî’de Zikir Anlayışı”, Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5/9, 2016, 24-47.
• Bakkal, Ali. “Hz. İbrahim”, Birinci Hz. İbrahim Sempozyumu, Şanlıurfa: Şurkav Yayınları, 1997, 123-148.
• Beyhakî. Şuabü’l-İmân, Babu’z-Zekât, Tahkik. Abdulalî Hâmid. Darü’l-Selefîye el Hind, 1. Baskı. 2003.
• Büyükkaya, Hasan. İlahi Dinlerde Oruç, Kastamonu Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• C. C. Berg, “Oruç”, İslam Ansiklopedisi, Ankara: MEB Yayınları, Cilt: IX, 1997.
• Cemalüddin Muhammed b. Mükerrem İbn Manzur. “Savm Maddesi”, Lisanu’l-Arab, Beyrut: Darü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1997.
• Demirci, Mehmet. “İbadetlerin İç Anlamı”, Tarihten Günümüze Tasavvuf Kültürü-Makaleler, İstanbul: Vefa Yayınları, 2009.
• Doğan, Hüseyin. İslam İnanç Esasları, İstanbul: Rağbet Yayınları, 2016.
• Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî el-Buhârî. Kitabü’l-Cenâiz, Tahkik. Muhammed Zuhayr B. Nasır en-Nasır, Darü’l- Tavki’n-necât, 1.Baskı. 1422.
• Ebu Davut, Sünen-i Ebu Davud, babu’s- salat-ı vitr”, Tahkik. Şuayb el-Arnavudî, Er-risaletü’l-Alemiye, 1.Baskı. Cilt 7, 2009.
• Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed b. Mahmud, Mâturidi, Kitabu’t-Tevhid, Çeviren. Bekir Topaloğlu, İSAM Yayınları, Ankara, 2014.
• Ebü’l-Hasan Eş‘arî. El-İbâne An Usûli’d-Diyâne, Neşr. Hammâd el-Ensârî vd., y.y., Daru’d-dâveti’s-Selefiyye, 1413/1992.
• Fahreddin, Er-Râzî. et-Tefsirü’l-Kebîr, Çeviren. S. Yıldırım, L. Cebeci, S. Kılıç, S. Doğru, Ankara: Akçağ yayınları, 1998.
• Geçioğlu, Ahmet Rifat. “Hac İbadetine Psikolojik Bir Yaklaşım”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16/1, 2016, 219-243.
• Gündüz, Şinasi. “Namaz ve Yahudilikte Günlük İbadet”, İslâmi İlimler Dergisi, 13/2, (Güz 2018), 215-238.
• Gündüz, Şinasi. Din ve İnanç Sözlüğü, Ankara: Vadi Yayınları, 1998.
• Harman, Ömer Faruk. “Hac”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi XIV, İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Izutsu, Toshihiko. Kur’ân’da Tanrı Ve İnsan, Çeviren. M. Kürşat Atalar, Ankara: Pınar Yayınları, 2017.
• Kâdî Ebu Bekr Muhammed b. et-Tayyib Bâkıllânî. Kitabu’t-Temhidu’l - Evâil ve Telhisu’d -Delâil, Tahkik. İmadüddin Ahmed Haydar, Beyrut: 1987.
• Kaplan, Mahmut. “Hayriyye-İ Nâbî’de Tipler”, Millî Folklor, 24/95, 31-44, 2012.
• Kaplan, Mahmut. Hayriyye-İ Nâbî (2.B), Ankara: Akm Yayınları, 2008.
• Karaağaç, Hilmi. “İtikâdî Mezheplerde İman-İslam İlişkisi”, Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1/2, 2012, 103-120.
• Karabulut, Fuat. “Cibril Hadisi ve Eğitsel Değeri”, Cumhuriyet Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi, 16/1, 2012, 427-451.
• Karaman, Hayrettin. İslâm’ın Işığında Günün Meseleleri, İstanbul: İz Yayıncılık, 2006.
• Karapınar, Fikret, “Hadis Şerhlerinde Kullanılan Yorumlama Biçimleri”, Oruç bana aittir…” Hadisi Örneği”, Marife Dergisi, 9/1, (Bahar 2009), 57-98.
• Karataş, Ahmet. “Nâlî Mehmed Efendi’nin Menâsik-i Hac Manzumeleri”, Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 42/1, 2012, 77-94
• Kırkıl, Harun. “Türk Edebiyatında Manzum İlmihal ve Fıkıh Kitapları ile Son Devre Ait Manzum Bir İlmihal: Manastırlı Mehmed Rıfat Bey ve Manzum İlmihali”, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, 1/7, 2006, 433-475.
• Koca, Ferhat. “İbadet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XIX. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Kur’an-ı Kerim Meali, Çeviren. Hayrani A. - Muzaffer Ş., Ankara: DİB. Yayınları, 2011.
• M. Fuad. Abdulbaki, “savm”, el-Mu’cemu’l Mufehresli el-Fazı’l-Kur’ani’l Kerim, Kahire: Daru’l Hadis Yayınevi, 2007.
• Mevlana, Celaleddin Rumî. Rubailer, Çeviren. M. Nuri Gençosman, Ankara: MEB Yayınları, 1974.
• Muhammed Hamidullah. “İslam’da Hac”, Çeviren. M Akif Aydın, İslam Tetkikleri dergisi, 8/1-4, 1984, 123-162.
• Muhammed İdris, Şâfiî. Er-Risale (İslam Hukukunun Kaynakları), Çeviren Abdulkadir Ş.-İbrahim, Ankara: TDV Yayınları, 2017.
• Muhammed Revâs. La’acî. Fıkıh Lügati,(Arapça-İngilizce-Türkçe), Çeviren. Ayhan Ak, İstanbul: Ocak yayıncılık, 2012.
• Nâbî. Hayriyye, Yayına Hazırlayan. İskender Pala, İstanbul: Kapı Yayınları, 2009.
• Nureddin, Sabûnî. el-Bidâye fi Usuli’d-Din, Çeviren. Bekir Topaloğlu, Ankara: DİB Yayınları, 1995.
• Olgun, Tahirü’l-Mevlevî. Müslümanlıkta İbadet Tarihi, İstanbul: Bilmen Basımevi, 1963.
• Öğüt, Salim. “Hac İle İlgili Fıkhî Hükümler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi XIV, İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Özaydın, Abdülkerim. “Hac”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi XIV, İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Özel, Mustafa. Kur’ân-ı Kerîm’de Hac, İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2011.
• Ragıb el-İsfahani. Müfredâtü El-fâzi’l-Kur’ân, Çeviren Abdülbaki G.-M. Yolcu, İstanbul: Çıra Yayınları, 2012.
• Sak, Albayrak Vesile. Nâbî’nin Hayriyye’sinde Hz. Peygamber, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 4/2 2015, 584-598.
• Sönmez, Ferdi. “Namaz İbadetinin İcrasında Sünnetin Yeri”, Bartın Üniversitesi. İslami İlimler Fakültesi Dergisi, 3/6, 2016, 79-97.
• Sülün, Murat. İman Amel İlişkisi, İstanbul: Ensar Yayınları, 2015.
• Şentürk, Lütfi. “İslam'da İbadet Kavramı Ve Namaz”, Diyanet İlmi Dergi, 33/3 (Temmuz-Ağustos-Eylül) 1997, 19-28.
• Tatcı, Mustafa. Yûnus Emre Külliyâtı Yûnus Emre Dîvânı II -Tenkitli Metin-, İstanbul: MEB Yayınları, 2005.
• Topaloğlu Bekir – Yavuz, Yusuf Şevki – Çelebi, İlyas. İslam’da İnanç Esasları, İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2013.
• Topaloğlu, Bekir. Allah’ın Varlığı, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1992.
• Uludağ, Erdoğan. “Çocuk Edebiyatı Ve Klâsik Dönem Örneğinde Nâbî’nin Hayriyye’si”, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic Volume 4/7, 2009, 776-795.
• Yazır, Elmalı Hamdi. Hak Dini Kur'an Dili, İstanbul: Azim Dağıtım Yayınları, 2000.