Mevlåna Celaleddin-i Rûmî ve Mevlevîlik Özelinde Tasavvufta Çevre Anlayışı

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 1, 17 - 32, 30.06.2022

Nurhayat Özden

https://doi.org/10.32955/neu.istem.2022.8.1.02

Öz

Çevre kelimesinin kullanım alanı çok geniş yer bulmaktadır. “Çevre, insanların içinde yaşadığı ve faaliyetlerini sürdürdüğü ortam veya bir organizmanın var olduğu ortam ya da koşullar” olarak tanımlanmaktadır. Günümüzde dünyanın en önemli sorunlarından birisi çevre konusu olarak değerlendirilmektedir. Artan nüfus yoğunluğuyla beraber gelen sanayileşme, şehirleşme gibi unsurlarla; modern çağ insanının önüne, çevre kirlenmesi, ciddi bir problem ve ilgilenilmesi ile birlikte çözüm yolları bekleyen bir konudur. Çünkü bu sorunun, insanın kendisinin yanı sıra gelecekteki nesilleri ciddi anlamda tehdit ettiğini söyleyebiliriz. Söz konusu sorunun bu sebepten dolayı toplumlarda büyük çoğunluğun çalışma alanına girmiş, beşeriyetin geleceğine yönelik çalışmalarda iddialı olan hemen her kesimin, kuruluşun ve düşüncenin konuya ilişkin bir tavır belirlemesini ve çözüm önerileri sunmalarını bir zorunluluk haline getirmiştir denebilir. Çevremiz deyince, insanın hem kendisini etkilediği hem de kendisinden etkilenen canlı-cansız tüm varlıklar aklımıza gelir. Allah insanı eşrefi mahlukat olarak bir çevre içinde yaratmış ve yeryüzündeki tüm canlı ve cansız yaratılanları emrine vermiştir. İnsanların yaşamış olduğu doğal çevrede, yine yeryüzüne halife olarak gönderilmiş olan insanın eliyle tahrip edilerek kirletilmesi ve yaşamı tehdit eder hale getirilmesi, modern dünyanın büyük çıkmazlarından ve sorunlarından biri olarak görülmektedir. Akıl sahibi ve düşünen bir varlık olan insana bahşedilen yerkürenin doğal kaynaklarının kimyasal atıklara maruz kalması, denizlerinin ve körfezlerinin kirletilmesi, bitki örtüsünün tarif edilemez şekilde katledilmesi ve bunun gibi birçok tahribat, günümüzde sorumluluk bilincinde çevrelerin zihnini ve mesaisini meşgul eden ve yakın gelecekte çözülmesi beklenen en önemli sorunlar olarak görülmektedir. Bu sorunların çözüme kavuşmasında pek çok alternatif disiplinlerin verileri kullanılmalı, bunlardan biri de tasavvuftur. Tasavvuf ahlak ilmidir; nefsi terbiye ilmidir, Allah’ı dosdoğru bilip, O’na rızasına uygun, halis kulluk etme ve yaşam tarzıdır. Tasavvuf ruhi bir terbiye eğitimi olmakla, insanları her türlü istenmeyen kötü ahlak ve davranışlardan temizleyip, doğru, güzel ve iyiliklere, kavuşmalarını hedefler. İnsanı aslî ve fıtrî özelliklerine tekrar döndüren kemâle ulaşma yolunda değiştiren tasavvufi eğitimin başta gelen en önemli özelliği, insan ve kâinata bütüncül olarak bakışıdır. Tasavvufta insanın ruhi yapısı genelde iki türlü ele alınmıştır: Hayvani ve sultani ruh, hayvani ruh; yemek, içmek, eğlenmek vb. bu dünyada hayatı sürdürme ile ilgili olup, sultani ruh ise iyilik, ibadet, tefekkür vb. ahiret hayatına yönelik hususlardır. İnsanların varoluştan bu yana dünyadaki aşırı istekleri ve arzuları gerçekleştirmeye çalışması çevre dengesini bozmuş, diğer canlı ve cansız varlıklara yaşam şansı tanımaz hale getirmiştir. Maalesef yaşadığımız çevre sorunları, insanların yaşamının ve tabiatın anlamını yeniden sorgulamamıza ve anlamlandırmamıza sebep olmuştur. Çalışmamızda İslam irfan geleneğimizin insan-tabiat anlayışıyla; bazı ayetler, hadisler ile örneklendirerek tasavvufta önemli düşünür Mevlânâ Celaleddin-i Rumi ve temel yapıtı Mesnevî ekseninde temellendirilecek ve çevre bilincinin nasıl sağlanacağına işaret edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Çevre, Ekoloji, Tasavvuf, Mevlâna, Mesnevî-i Manevi

Environmental Approach in Sufism Special of Mevlana Celaleddin-i Rumi and Mevleviyeh

Öz

The word environment has a wide range of uses. Environment is defined as the setting in which people live and carry out their activities, or the conditions in which an organism exists. Environmental issue is considered as one of the most important issues of today's world. There are certain aspects, such as increasing population density, accompanying urbanization, industrialization, that imposes environmental pollution on the people of the modern era as a serious problem that needs to be dealt with. For this reason, this topic has become the interest of many disciplines and has made it almost mandatory for almost every science field and organization which has a claim for the future of humanity to determine their attitude and offer a solution. When we talk about our environment, we think of all living and non-living beings that both affect and are affected by humans. Allah has created human beings as notorious creatures in an environment and has placed all living and non-living creatures on earth under his command. The destruction of the nature which is created by the humans who were sent to earth as a caliph, is seen as one of the great dilemmas of the modern world. The pollution of rivers with chemical waste, the pollution of the sea and its gulfs, the indescribable slaughter of vegetation and many similar destructions are among the most important problems that need to be resolved in the near future. Sufism is the knowledge of ethics and self-discipline. It is the science of knowing Allah directly and serving Him sincerely in accordance with His consent. Sufism aims to purify people from all kinds of bad morals and behaviors and to reach the good, the right and the beautiful. The most distinctive feature of mysticism, which transforms people on the path to perfection and returns them to their original and natural qualities, is its holistic view of man and the universe. In Sufism, the spiritual structure of man has been handled in two ways; the brutish and the sultanic spirit. The brutish spirit is about maintaining life in this World by eating, drinking, having fun, etc. And the sultanic spirit is about goodness, worship, contemplation, etc. matters pertaining to the hereafter. The excessive desire of people who want to fulfil their passions and their dreams has caused the corruption of the balance of the nature. Therefore, environmental issues have led people to reconsider and make sense of the meaning of life and nature. In this article, we study the human-nature understanding of the Islamic wisdom tradition by exemplifying verses and hadiths. This article will be based on the thoughts of the important thinker Jalal Al-Din Rumi and Mevlevi, and it will point out how to provide environmental awareness.

Anahtar Kelimeler

Environment, Ecology, Sufism, Mevlana, Masnawi

Kaynakça

• Abul, Lamia Levent. “Mevlevilerde Çevre Tasavvuru”. Çevre ve Ahlak. ed. İsmail Koyuncu vd. 1-346. Zeytinburnu/İstanbul: Çevre Vakfı, Metin Eskibağ, 1. Baskı., ts.
• Aslan, Recep. “İman Yetmiş Kusur Şubedir. En Üst Şubesi ‘La İlahe İllallah’ Sözü, En Aşağısı da Yoldan Ezayı (Rahatsız Edici Şeyi) Kaldırmaktır”. Çevre ve Ahlak. ed. İsmail Koyuncu vd. 63-76. Zeytinburnu/İstanbul: Çevre Vakfı, Metin Eskibağ, 2020.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Edebü’l-müfred. nşr. Kemâl Yûsuf el-Hût. Beyrut: yy., 1404/1984.
• Bozyiğit, Ahmet. “İslâm Ahlak Öğretisinde Çevre Bilinci”. Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/2 (Aralık 2016), 9-23.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî. es-Sünen. nşr. Kemâl Yûsuf el-Hût. Beyrut: yy., 1409/1988.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd. es-Sünen. nşr. M. Mustafâ el-A‘zamî. Riyad: yy., 1403/1983.
• Karakaş, Fatma. “Mevlana’nın Mesnevi’sinde Doğa Bilinci”. Ondokuzmayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Kur’an-ı Kerim Meali. çev. Hayrettin Karaman vd. İstanbul: İleri Haber Ajansı Tan. İlt. Mat. Yay. Tkn. Hiz. A.Ş., 3. Baskı., 2017.
• Martı, Huriye. Hadisler Ekseninde Çevre Ahlakı. İstanbul: Etkileşim Yayınları, 2013.
• Mevlânâ, Celâleddîn-i Rûmî. Mesnevi. çev. Veled Çelebi İzbudak. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2018.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. Kahire: yy., 1374-75/1955-56.
• Özdemir, İbrahim. “Bahşedilmiş Emanet: Mevlânâ ve Said Nursi’nin Çevre Anlayışları”. Uluslararası Said Nursi ve Mevlâna Sempozyumu, Konya, 2013.
• Sayın, Esma. “Tasavvufî Kavramlar Açısından Tasavvuf Kültüründe Çevre Bilinci”. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 12/21 (2017), 461-478. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.12353
• Uluslararası Yerel Yönetimler Birliği, Doğu Akdeniz ve Ortadoğu Bölge Teşkilatı. Çevre Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kent Basımevi, 2. Basım, 1995.
• Yılmaz, Ömer. Geçmişten Günümüze Tasavvuf ve Tarikatlar. Ankara: Akçağ Yayınları, 3. Basım, 2019.
• Yılmaz, Ömer. “İrfan Geleneğinin Günümüz Çevre Sorunlarının Çözümüne Merhametçe Yaklaşımı”. Buhara’dan Konya’ya İrfan Mirası ve XIII. YY. Medeniyet Merkezi Konya Sempozyumu, 1/440-465. Konya, 2018.
• Yılmaz, Ömer. “Tasavvuf Kültüründe İnsan-Dünya İlişkisi”. Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi 18 (2007), 191-203.
• Yücer, Hür Mahmut - Yılmaz, Sinan. “Şeriat ve Tasavvuf Bağlamında Din-Çevre İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme”. Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi 4 (2012), 319-333.