Ebu Mansûr es-Seâlibî ve Men Ġābe ʿanhü’l-Muṭrib Adlı Eseri

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 1, 91 - 108, 30.06.2022

Sabriye Mohammadı , Mohammad Mohammadı

https://doi.org/10.32955/neu.istem.2022.8.1.06

Öz

Edebiyatçıların ya da sanatçıların bilgilendirme, eğitme, biriktirme, saklama gibi farklı gayeler doğrultusunda, alanlarındaki diğer temsilcilerin ürünlerden oluşturduğu seçkilere antoloji adı verilmektedir. Nitekim bu terim de daha çok edebiyat ve özellikle de şiir alanıyla ilişkilendirilmiştir. Gerek Türk edebiyatından gerek Arap edebiyatından yazarlar şiir antolojileri oluşturmuşlardır. Mecmua kelimesi de aynı anlama geliyor olup, her ikisi de toplamak ya da toplanılan gibi anlamlara gelmektedir. Antolojiler için Arap edebiyatında mecmua kelimesi kullanılmaktadır. Ebû Mansûr es-Seâlibî de Arap edebiyatında bu türde eser ortaya koyan bir edebiyatçı olarak karşımıza çıkmaktadır. Seâlibî Arap dili literatüründe oldukça önemli bir yere sahiptir. Nitekim yaşadığı dönemde dahi önemi fark edilmiş olup şöhreti hem Doğu’da hem de Batı’da yayılmıştır. Seâlibî, İslam’ın altın çağlarından kabul edilen bir dönem içerisinde yaşamıştır. Tam olarak yaşadığı dönem ise 4. yüzyılın ortaları ile 5. yüzyılın ilk çeyreğine tekabül etmektedir. İçinde büyüdüğü bu çağ, onun ilmî ve edebî kişiliğine oldukça olumlu katkılar sağlamıştır. Seâlibî, telif ettiği eserlerin sayısının çokluğu, içeriğinin verimliliği ve konularının kapsamlı olması sebebiyle, vefatından sonra da ilim ehlinin dikkatini celbetmeyi başarmıştır ve özellikle Arap dili alanında adından sıkça söz ettirmiştir. Nitekim Seâlibî yalnızca Arap diliyle ilgilenmekle ve derinliklerine vakıf olmakla kalmamış; tenkit ilmi, tarih ilmi gibi alanlara hâkimiyetiyle de öne çıkmıştır. Bu alanlarda da öne çıkan eserler telif etmiştir. Seâlibî’nin Yetîmetü’d-dehr, Fıḳhu’l-luġa ve Sırru’l-‘arabiye ile Âdâbu’l-mulûk isimli eserlerini, onun eserlerinin en meşhurları arasında saymak mümkündür. Ancak tüm müspet durumlara rağmen Seâlibî’nin hayatına dair, hakkında doyurucu miktarda bilgi bulunmamak birlikte var olan bilgiler de kendini tekrarlar mahiyettedir. Bu çalışmada Seâlibî’nin Aḥsenü’l-meḥâsin olarak bilinen Aḥsenü mâ semiʿtü adlı şiir antolojisi eserine bir zeyil olan ve yine bir şiir antolojisi olan Men Ġābe ʿanhü’l-muṭrib adlı eserinin tahlil edilmesi hedeflenmektedir. Seâlibî, bu eserinde İbn M‘utez’den (ö. 296/908) Mütenebbî’ye (ö. 354/965), Ebu’l-Feth el Bustî’den (ö. 400/1010), Me’mûn’a (ö. 218/833) Sâhib b. ‘Abbâd’dan (ö. 385/995), el-Kindî’ye (ö. 252/866 [?]) yüzlerce şairden topladığı şiirleri derlemiştir. Eserin mukaddimesinde belirttiği üzere, bunu yaparken de şiirlerin lafız ve mana bakımından en güzel, en üstün olanlarını seçmeyi hedeflemiştir. Nitekim bu da Seâlibî’nin münekkit yönüne bir atıftır. Ayrıca eser her ne kadar bir şiir antolojisi olarak değerlendirilse de içerisinde nesre dair alıntılar da barındırmaktadır. Ayırdığı toplam altmış kadar başlıktan beş tanesi yalnızca nesre dairdir. Araştırma; giriş ve sonuç bölümleri hariç iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümünde Seâlibî’nin hayatı ve eserleri, ikinci bölümünde ise çalışmanın asıl konusunu teşkil eden Men Ġābe ʿanhü’l-muṭrib adlı eseri şekil ve muhteva bakımından incelenmiş, eserde tarafından ele alınan şiirler edebî sanatları bakımından değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap dili ve belâgatı, Seâlibî, Men Gabe ‘anhu’l-mutrib, Şiir mecmuası, Antoloji

Abū Manṣūr Al-Thaʿālibī and His Man Ghābe ‘Anhu’l-Muṭrib Named Book

Öz

Anthologies are the selections created by other representatives of their fields, in line with different purposes such as informing, educating, collecting, and storage authors or artists. As a matter of fact, this term has been associated with literature and especially poetry. Authors from both Turkish and Arabic literature have created poetry anthologies. The word "mecmua" also means the same, both of which mean to gather or to be gathered. The word mecmua is used in Arabic literature for anthologies. Abū Manṣūr al-Thaʿālibī appears before us as a man of letters in Arabic literature who produced works of this type. Thaʿālibī has a very important place in the Arabic language literature. As a matter of fact, even during his lifetime, his importance was noticed and his fame spread both in the East and in the West. Sealibi lived in a period that is accepted as the golden age of Islam. The period in which he lived exactly corresponds to the middle of the 4th century and the first quarter of the 5th century. This age, in which he grew up, made quite positive contributions to his scientific and literary personality. Due to the large number of the works, he wrote, the efficiency of the content and the comprehensiveness of the subjects, Thaʿālibī managed to attract the attention of scholars after his death, and he has made a name for himself especially in the field of Arabic language. As a matter of fact, Thaʿālibī was not only interested in the Arabic language and had a deep knowledge of it; He also came to the fore with his dominance in fields such as the science of criticism and the science of history. He has also accommodated works in these fields. It is possible to count Thaʿālibī's works named Yatimatu'd-Dahr, Fiqh al-luġa and Sirru'l-'Arabiyyah and Adab al-mulūk among the most famous of his works. However, despite all the positive circumstances, there is no satisfactory amount of information about Thaʿālibī's life, and the existing information is also self-repetitive. In this study, it is aimed to analyze Thaʿālibī's work named Man Ghābe ‘anhu’l-Muṭrib, which is an addendum to his poetry anthology called Ahsanu mā Sam‘itu, also known as Ahsanu'l-Mahāsin. In this work, Thaʿālibī writes from Ibn al-Muʿtazz (d. 296/908) to al-Mutanabbī (d. 354/965), from Abu ’l-Fatḥ al-Bustī (d. 400/1010), to al-Maʾmūn (d. 218/833) from Ṣāḥib b. ʿAbbād (d. 385/995) to al-Kindī (d. 252/866 [?]) he compiled the poems he collected from hundreds of poets. As he stated in the introduction of the work, while doing this, he aimed to choose the most beautiful and superior poems in terms of wording and meaning. As a matter of fact, this is a reference to the critic of Thaʿālibī. In addition, although the work is considered as a poetry anthology, it also contains quotations about prose. Five of the sixty or so titles he allocated are only about prose. Research; It consists of two parts, excluding the introduction and conclusion parts. In the first part, Thaʿālibī's life and works, in the second part, his work named Man Ghābe ‘anhu’l-Muṭrib, which is the main subject of the study, has been examined in terms of form and content, and the poems handled by him in the work have been evaluated in terms of their literary arts.

Anahtar Kelimeler

Arabic language and rhetoric, al-Thaʿālibī, Man Ghābe ‘anhu’l-Mutrib, Poetry Magazine, Anthology

Kaynakça

• Abbâs, İhsan. Târîhu’n-Nakdi’l-Edebî Inde’l-Arab. Beyrut: Daru’s-Sekâfe, 4. Baskı, 1983.
• Bâ Mahreme, et-Tayyib. Kılâdetu’n-Nahr fî Vefeyâti ’Ayâni’d-Dehr. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 2008.
• Bâharzî, Ali b. Hasan. Dumyetu’l-Kasr. Beyrut: Dâru’l-Ceyl, 1414.
• Bulut, Ali. Belâgat Terimleri Sözlüğü. İstanbul: M. Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2015.
• Busnina, Mongi. Mevsû’atu ’Alâmi’l-’Ulema ve’l-Udebâi’l-Arab ve’l-Muslimin. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 2005.
• Demirayak, Kenan. Arap-İslam Edebiyatı Lüteratür Bilgisi. İstanbul: Cantaş Yayınları, 2016.
• Dımaşkî, İbn Nâsiri’d-dîn. Tevdîhu’l-Müştebih. thk. Muhammed Na’îm el-’Irkısûsî. Beyrut: Muessetu’r-Risâle, 1993.
• Durmuş, İsmail. “Zeyil.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44/339–342. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Emin, Ahmet. Zuhru’l-İslam. Kahire: Hindawi, 2013.
• Gündoğdu, Hasan. "Ebû Mansur Abdulmelik b. Muhammed es-Seâlibî’nin Sirru’l-’Arabiyye Adlı Eserinin Edisyon Kritiği". Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Güner, Ahmet. “Kâbûs b. Veşmgîr.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 24/43–44. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Hüseynova, Solmaz. “Ebu Mensur es-Sealibi Edebiyyatşünas, Dilçi ve Tarixçi Kimi.” Bakı Devlet Üniversitesi İlahiyyat Fakültesi’nin Elmi Mecmuasi 24 (2015), 107–112.
• İbn Kunfüz. el-Vefeyât. thk. Âdil Nuveyhid. Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, 4. Baskı, 1984.
• İbn Manzûr. Lisânu’l-’Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, 4. Baskı, 1414.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu‘cemu’l-Muellifîn. Beyrut: Dâru İhyâu’t-Turâs el-’Arabî, 1957.
• Kırkpınar, Mahmut. “Mütevekkil-Alellah.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/212–214. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Küçüksarı, Mücahit. Osmanlı Dönemi Arap Şairlerinden İbrâhîm es-Sefercelânî ve Şiirleri. Konya: Çizgi Kitapevi, 2017.
• Ömer, Ahmed Muhtâr. Mu’cemu’l-Luga el-’Arabiyye el-Mu’âsıra. Kahire: Âlimu’l-Kutub, 2008.
• Safedî, Abdillâh. el-Vâfî Bi’l-Vefeyât. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs, 2000.
• Seâlibî, Ebu Mansur. Men Gâbe Anhu’l-Mutrib. Kahire: Mektebetu’l-Hancı, 1984.
• Şerif, Abdulrahim. "es-Seʿâlibî’nin Fıkhü’l-Luğa ve es-Süyûtî’nin el-Muzhir fî ʿUlûmi’l-Luğa ve Envâʿuhâ Eserlerinin Karşılaştırılması". Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Talu, Mehmet. “Bâharzî, Ali. Hasan.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 4/474. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Tasa, Muhammet vd. Anlatımlı Belâgat. ed. Tacettin Uzun. Konya: Sebat Yayınevi, 3. Baskı, 2017.
• Taşağıl, Ahmet. “Me’mûnîler.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 29/105. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Topuzoğlu, Tevfik Rüştü. “Seâlibî, Ebu Mansur.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 36/236–239. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Yazıcı, Hüseyin. “İbn Bessâm eş-Şenterînî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 19/376. İstanbul: TDV Yayınları 1999.
• Yıldız, Hakkı Dursun. “Abbâsîler.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1/31–48. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Yılmaz, Nurullah. “Emîr Ebû’l-Fadl el-Mîkâlî ve Edebȋ Çalışmaları.” Istanbul Journal of Arabic Studies (ISTANBULJAS) 3/2 (2020), 297–312.
• Zehebi, Şemsu’d-dîn. Siyeru ’Alâmi’l-’Ulema. thk. Şuayb el-Arnavût. Beyrut: Muessetu’r-Risâle, 3. Baskı, 1985.
• Ziriklî, Hayreddîn. el-A‘lâm. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 15. Baskı, 2002.