İbn Âbidîn’in Eserlerinde Siyâset-i Şer‘iyye Örnekleri

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 2, 763 - 793, 31.12.2024

Abdullah Sıtkı İlhan

https://doi.org/10.32955/neu.istem.2024.10.2.15

Öz

Bu makale, 18. yüzyılın ikinci yarısında doğan ve Hanefî mezhebinin son dönem meşhur fakihlerinden biri olarak kabul edilen İbn Âbidîn’in (ö. 1252/1836) siyâset-i şer‘iyye konusundaki çeşitli eserlerinde yer verdiği bazı örnekleri aktarmayı amaçlamaktadır. İbn Âbidîn, Hanefî mezhebine yaptığı katkılarla bu mezhebin en önemli hukukçularından biri olarak kabul edilmektedir. Şam’da vefat eden İbn Âbidîn, özellikle furû‘-i fıkıh alanındaki çalışmalarıyla dikkat çeken bir âlimdir. Siyâset-i şer‘iyye, İslam devletinin hukuki ve yönetsel alanlarda halkın maslahatını gözeterek karar almayı amaçlayan bir yöntemdir. Bu yöntem, naslara (Kur’an, Sünnet gibi İslami kaynaklara) dayalı olarak şekillenebilir; ancak nasların bulunmadığı durumlarda, ictihad yoluyla da hüküm verilmesine olanak tanır. Siyâset-i şer‘iyyenin kapsamı, devlet yönetiminde hukuk ve siyaset ilişkisini düzenlerken, toplumun genel faydası ve kamu düzeni gibi unsurları da dikkate alır. Bu çalışmada, İbn Âbidîn’in siyâset-i şer'iyye kavramına yaklaşımı, eserlerinden seçilen örnekler üzerinden incelenmektedir. Çalışmanın ilk aşamasında, dört mezhebe mensup bazı fakihlerin siyâset-i şer‘iyye tanımlarına yer verilmiştir. Siyâset-i şer‘iyyenin nasıl anlaşıldığı ve nasıl uygulandığı, mezheplerin bu kavrama olan yaklaşımlarında belirgin farklılıklar göstermektedir. Hanefî mezhebi bağlamında ise İbn Âbidîn, bu kavramı çeşitli yönleriyle ele almış ve üç farklı tanım aktarmıştır. Bu tanımlar, onun siyâset-i şer‘iyyeyi nasıl yorumladığını ve uygulamalarını nasıl şekillendirdiğini ortaya koyar. İbn Âbidîn’in aktarmış olduğu tanımlar diğer bazı fakihlerin yaklaşımları ile karşılaştırılarak kısa bir şekilde analiz edilmiştir. İbn Âbidîn, siyâset-i şer‘iyyeyi re’y, örf, istihsan ve maslahat gibi fıkıh kavramları ile ilişkilendirerek ele almıştır. Bu kavramlar, şeriatın temel amacı olan adaletin sağlanması ve kamu yararının korunması için fıkhî kararlar alınırken dikkate alınır. Özellikle maslahat kavramı, İslam hukukunda halkın yararını gözetme prensibini ifade eder ve siyâset-i şer‘iyyenin ana unsurlarından biri olarak öne çıkar. İbn Âbidîn de bu kavramı, halkın ihtiyaçlarını ve toplumun genel çıkarlarını gözeten bir yöntem olarak kullanmıştır. İbn Âbidîn’in siyâset-i şer‘iyyeyi tanımlama ve uygulama biçimi, klasik dönem fakihlerinin siyâset-i şer‘iyyenin kapsamı hakkındaki görüş ayrılıklarıyla da karşılaştırılmıştır. Klasik dönemdeki bazı fakihler, siyâset-i şer‘iyyenin kapsamını daha dar tutarak onu sadece ceza hukuku (ukûbât) alanına indirgemişlerdir. Bu yaklaşıma göre, siyâset-i şer‘iyye sadece cezai müeyyidelerin düzenlenmesi ve uygulanması ile sınırlıdır. Diğer bir grup fakih ise siyâset-i şer‘iyyenin daha geniş bir perspektifte değerlendirilmesi gerektiğini savunarak, onun hayatın her alanına tatbik edilebileceğini ileri sürmüşlerdir. Bu geniş yaklaşım, sosyal, ekonomik, askerî ve siyasi konular da dahil olmak üzere siyâset-i şer‘iyyenin toplumun her alanında uygulanabileceğini öngörür. İbn Âbidîn ise bu ikinci yaklaşımı benimseyerek, siyâset-i şer‘iyyeyi sadece cezai hükümlerde değil, hayatın içinde yer alan tüm alanlarda uygulanabilir bir yöntem olarak ele almıştır. Bu bakış açısına göre, siyâset-i şer‘iyye sadece suç ve ceza ile sınırlı kalmayıp, toplumun genel idaresi, kamu düzeni, ekonomik faaliyetler, askerî konular ve diğer sosyal meselelerde de devreye giren hukuki ve siyasi bir araçtır. İbn Âbidîn’in, siyâset-i şer‘iyyeye dayalı olarak verdiği hükümler, onun bu geniş kapsamlı yaklaşımını yansıtır. Sonuç olarak bu makale, İbn Âbidîn’in siyâset-i şer‘iyyeye ilişkin eserlerinde yer verdiği bazı örnekleri sunmaktadır. İbn Âbidîn, siyâset-i şer‘iyyeyi şeriatın genel amaçlarına uygun olarak halkın maslahatını gözeten bir yöntem olarak kullanmış ve bu yöntemi hayatın her alanında uygulamıştır. İbn Âbidîn’in görüşleri, hukuki ve siyasi kararların şeriatın adalet ve düzen sağlama amacına uygun olarak verilmesi gerektiğini vurgulamaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Fıkıh, İbn Âbidîn, Siyaset, Siyâset-i Şer‘iyye.

Examples of Politics of Sharī‘ah in Ibn ‘Ābidīn’s Works

Öz

This article aims to examine the views of Ibn ʿĀbidīn (d. 1252/1836), who was born in the second half of the 18th century and is regarded as one of the renowned jurists (faqīh) of the late period of the Ḥanafī school, on the concept of siyāsa sharʿiyya. Ibn ʿĀbidīn is considered one of the most important legal scholars of the Ḥanafī school due to his contributions to it. He passed away in Damascus and is particularly noted for his works in the area of furūʿ al-fiqh (Islamic jurisprudence in matters of detailed legal rulings), while his views on siyāsa sharʿiyya are also addressed in this study. Siyāsa sharʿiyya is a method aimed at ensuring the public welfare (maṣlaḥa) through legal and administrative decisions within an Islamic state. This method can be shaped based on religious texts (such as the Qur’an and Sunnah); however, in the absence of specific texts, it allows for rulings to be made through ijtihād (independent reasoning). The scope of siyāsa sharʿiyya regulates the relationship between law and politics in governance while also taking into consideration public welfare and order. In this study, Ibn ʿĀbidīn's approach to this concept is examined in the context of his relationship with Ḥanafī jurisprudential thought. The first stage of the study includes the definitions of siyāsa sharʿiyya by jurists from the four schools of law. The understanding and application of siyāsa sharʿiyya show significant differences in the approaches of different schools. In the context of the Ḥanafī school, Ibn ʿĀbidīn addressed this concept from various angles and developed three different definitions. These definitions reveal how he interpreted and shaped the application of siyāsa sharʿiyya. His definitions are analyzed by comparing them with the approaches of jurists from other schools. Ibn ʿĀbidīn examined siyāsa sharʿiyya in connection with jurisprudential concepts such as ra’y (personal opinion), ʿurf (custom), istiḥsān (juridical preference), and maṣlaḥa (public interest). These concepts are considered when making jurisprudential decisions aimed at achieving the fundamental goal of the Sharia, which is justice and the protection of public interest. Especially the concept of maṣlaḥa, which expresses the principle of considering the welfare of the people in Islamic law, stands out as one of the main elements of siyāsa sharʿiyya. Ibn ʿĀbidīn also used this concept as a method that takes into account the needs of the people and the general interests of society. Ibn ʿĀbidīn’s way of defining and applying siyāsa sharʿiyya is also compared with the disagreements among classical jurists regarding the scope of siyāsa sharʿiyya. Some jurists of the classical period limited the scope of siyāsa sharʿiyya to the field of criminal law (ʿuqūbāt). According to this approach, siyāsa sharʿiyya is confined to the regulation and application of punitive measures. Another group of jurists, however, argued that siyāsa sharʿiyya should be evaluated from a broader perspective and could be applied in all areas of life. This broader approach envisages the application of siyāsa sharʿiyya in every aspect of society, including social, economic, military, and political matters. Ibn ʿĀbidīn adopted this second approach, viewing siyāsa sharʿiyya as a method that could be applied not only in criminal rulings but also in all aspects of life. From this perspective, siyāsa sharʿiyya is not limited to crime and punishment but is a legal and political tool that intervenes in the general administration of society, public order, economic activities, military affairs, and other social issues. The rulings given by Ibn ʿĀbidīn based on siyāsa sharʿiyya reflect this comprehensive approach. In conclusion, this article provides an analysis of Ibn ʿĀbidīn’s views on siyāsa sharʿiyya. He used siyāsa sharʿiyya as a method that considers public welfare in accordance with the general objectives of Sharia and applied this method in all areas of life. His broad understanding of siyāsa sharʿiyya offers an important perspective on how the governance and legal system of an Islamic state should be shaped. Ibn ʿĀbidīn’s views emphasize that legal and political decisions should be made in accordance with the Sharia’s aim of ensuring justice and order. This understanding demonstrates the dynamic nature of Islamic law and its capacity to adapt to social changes.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Fiqh, Ibn ‘Ābidīn, Politics, Shar’ia Politics

Kaynakça

• Aḥmed b. Ḥanbel, Ebû ʿAbdullâh Aḥmed b. Muḥammed b. Ḥanbel eş-Şeybânî. Müsnedü’l-İmâm Aḥmed b. Ḥanbel. thk. Şuʿayb el-ʾArnaʾûṭ, ʿÂdil Murşid vd. 50 Cilt. Beyrut: Muʾessesetu’r-Risâle, 1421/2001.
• Akman, Mehmet. “Örf (Osmanlı Devleti’nde)”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 24 Ekim 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/orf
• 'Anır, Abdülfettah. es-SIyâsetü 'ş-şer‘tyye fi ahvâlı’ş-şahşlyye. Amman: Dârü’n-Nefâis, 1998.
• Apaydın, H. Yunus. “Siyâset-i Şer‘iyye”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 24 Ekim 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/siyaset-i-seriyye
• Ateş, Mustafa. Bir Osmanlı Fakihi İbn Âbidîn. İstanbul; Ankara: İSAM Yayınları, 2022.
• Bâbertî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. Muḥammed b. Maḥmûd el-. el-ʿİnâye fî şerḥi’l-Hidâye. 10 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Fikr, 1489/1970.
• Bardakoğlu, Ali. “İstihsan”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 24 Ekim 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/istihsan
• Başoğlu, Tuncay. “Ta‘zir”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 24 Ekim 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/tazir
• Bedir, Mürteza. “The Hanafi View of Siyasa and Sharia between Idealism and Realism: Al-Hasiri’s Conception of Temporal and Religious Politics: (Siyasa ad-diniyya al-‘uzma and siyasa al-hissiyya al-‘uzma)”. İslam Tetkikleri Dergisi 10/2 (Eylül 2020), 451-466. https://doi.org/10.26650/iuitd.2020.693785
• Biltâcî, Muhammed. Menhecu Ömer b. el-Ḫattab fî’t-teşrî‘: dirâse müstev’abe li-fıkhi Ömer ve tanzimâtihî. Kahire: Dârü’s-Selam, 3. Basım, 2006.
• Birsin, Mehmet. “‘Siyâset’ten Örfî Hukuka: Siyâset-i Şer’iyyenin Serüveni”. Mesned İlahiyat Araştırmaları Dergisi 10/2 (Aralık 2019), 425-460.
• Buceyrimî, Süleymân b. Muḥammed b. ʿOmer el-Buceyrimî el-Mıṣrî eş-Şâfiʿî. et-Tecrîd li-nefʿi’l-abîd. 4 Cilt. b.y.: Matbaatü’l-Halebî, 1369/1950.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus b. Salâhuddîn b. Hasen el-Hanbelî. er-Ravzü’l-mürbiʿ şerhu Zâdi’l-müstaḳniʿ. thk. Muhammed Mirabî. Beyrut: Muʾessesetu’r-Risâle, 2. Basım, 2019.
• Burhânpûrlu Şeyh Nizâm vd. el-Fetâva’l-Hindiyye. Mısır: el-Matbaʿatü’l-Kübrâ el-Emîriyye, 2. Basım, 1310/1892.
• Cemel, Süleyman b. Ömer b. Mansur el-Ezherî. Ḥâşiyetü’l-Cemel ʿalâ şerhi’l-Menhec. y.y.: Dârü’l-Fikir, t.y.
• Cuveynî, İmâmu’l-Ḥaremeyn. Nihâyetü’l-maṭlab fî dirâyeti’l-meẕheb. ed. ʿAbdūlʿaẓīm ed-Dīb. Beyrut: Dâru’l-Minhâc, 2007.
• Çetin, Abdurrahman. “Ücretle Kur’an Öğretme ve Okuma Meselesi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/5 (1993), 119-131.
• Dede Cöngî, Kemâlüddîn İbrahim b. Bahşî. es-Siyâsetü’ş-şer‘iyye. thk. Fuad Abdülmün’im. İskenderiyye: Müessesetü Şebâbü’l-Câmi‘a, t.y.
• Desûḳı̄, Muḥammed b. Aḥmed b. ʿArefe. Ḥâşiyetu’d-Desûḳî ʿala’ş-Şerḥi’l-kebîr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Düreynî, Muhammed Fetḥi. Ḥakku’l-ibtikâr fi’l-Fıkhi’l-İslâmî el-Muḳârin. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1981.
• Düreynî, Muhammed Fetḥi. Ḥaṣâiṣu’t-teşrî’i’l-İslâmî fi’s-Siyâseti ve’l-ḥukm. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 2013.
• Ebû’l-Beḳâʾ, Eyyûb b. Mûsâ el-Ḥuseynî el-Kefevî el-Ḥanefî. el-Külliyyât. thk. ʿAdnân Dervîş, Muḥammed el-Mıṣrî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ts.
• Ebu’l-Hac, Salah Muhammed. İs‘âdu’l-müftî alâ şerḥi ’uḳûdi resmi’l-müftî. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslamiyye, 2. Basım, 2018.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar, 3. Basım, 2010.
• Esen, Hüseyin. “Zina”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 24 Ekim 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/zina
• Eşit, Yusuf. “Hz. Ömer Uygulamalarının Fıkhi Mezheplere Yansıması”. Dini Araştırmalar 21/54 (15 Aralık 2018), 107-130.
• Ferfûr, Muhammed Abdüllatif Saliḥ. İbn Âbidîn ve es̱eruhû fi’l-Fıkhi’l-İslâmî : dirase muḳarene bi’l-ḳanun. Dımaşk: Dârü’l-Beşâir, 2001.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Ḥâmid Muḥammed b. Muḥammed. İḥyâʾü ʿulûmi’d-dîn. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, ts.
• Halilî, Luey bin Abdurrauf. Leâliü’l-meḥâr fî taḫrîci meṣâdiri İbn Âbidîn fî Hâşiyeti reddi’l-muḫtâr. Amman: Dâru’l-Fetḥ, 2010.
• Haraşî, Muhammed b. Abdullah. eş-Şerḥu’l-kebîr ʿalâ Muḫtaṣarı Ḫalîl. Beyrut: Dârü’l-Fikir, ts.
• Ḫatîb eş-Şirbînî, Şems ed-Dîn Muḥammed b. Aḥmed eş-Şâfiʿî el-. el-İḳnâʿ fî ḥalli elfâẓi Ebî Şucâʿ. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Ḫaṭîb eş-Şirbînî, Şemsuddîn Muḥammed. Muġni’l-muḥtâc ilâ maʿrifeti meʿânî elfâẓi’l-Minhâc. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1994.
• Heyet. Mevsûatü'l-Fıkhtyyetü’l-Kuveyttiyye. Kuveyt: Vizâretii’l-Evkâf ve'ş-Şuûni’l-lslâmiyye, 1404.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülazîz ed-Dımaşki. “Neşrü’l-ʻarf fî binâi baʻżi’l-ahkâm ʻale’l-ʻurf”. Mecmûʻatü resâili İbn Âbidîn. thk. Muhammed el-‘Azâzî. 2/153-203. Lübnan: Dâru’l-Kütübü’l-’İlmiyye, 2014.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülazîz ed-Dımaşki. Reddü’l-muḥtâr ʿale’d-Dürri’l-muḫtâr. thk. ‘Âdil Ahmed Abdulmevcûd - Ali Muhammed Mu‘avviż. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1. Basım, 1994.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülazîz ed-Dımaşki. “Sellü’l-hüsâmü’l-hindî li-nuṣreti Mevlâna Ebû Hâlid en-Nakşibendî”. Mecmûʻatü resâili İbn Âbidîn. thk. Muhammed el-‘Azâzî. 2/414-480. Lübnan: Dâru’l-Kütübü’l-’İlmiyye, 2014.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülazîz ed-Dımaşki. “Şifâü’l-‘alîl ve bellü’l-ġalîl fî ḥükmi’l-vaṣiyyeti bi’l-ḫetâmât ve’t-teḥâlîl”. Mecmûʻatü resâili İbn Âbidîn. thk. Muhammed el-‘Azâzî. 1/238-318. Lübnan: Dâru’l-Kütübü’l-’İlmiyye, 2014.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülazîz ed-Dımaşki. “Tenbîhü’l-vülât ve’l-ḥükkâm ‘alâ aḥkâmi şâtimi ḫayri’l-enâm ev eḥadi ashâbihi’l-kirâm”. Mecmûʻatü resâili İbn Âbidîn. thk. Muhammed el-‘Azâzî. 1/481-567. Lübnan: Dâru’l-Kütübü’l-’İlmiyye, 2014.
• İbn Cuzey, Ebû’l-Ḳâsim Muḥammed b. Aḥmed b. Muḥammed el-Kelbî el-Ğirnâṭî. el-Ḳavânînü’l-fıḳhiyye fî telḫîṣi meẕhebi’l-Mâlikiyye ve’t-tenbîh ʿalâ meẕhebi’ş-Şâfiʿiyye ve’l-Ḥanefiyye ve’l-Ḥanbeliyye. thk. Macid Hamevî. Beyrut: Dar İbn Hazm, ts.
• İbn Ferhûn, Burhâneddin. Tebṣıratü’l-ḥükkâm fî uṣûli’l-aḳżıye ve menâhici’l-aḥkâm. Riyad: Dâru ’Âlemu’l-Kütüb, 2003.
• İbn Ḳayyim el-Cevziyye, Ebû ʿAbdillâh Şemsüddîn Muḥammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez-Zürʿaî ed-Dımaşḳī el-Ḥanbelî. eṭ-Ṭuruḳu’l-ḥükmiyye fi’s-siyâseti’ş-şerʿiyye. thk. Nâyif b. Aḥmed el-Ḥamd. 2 Cilt. Mekke: Dâr ‘âlemü’l-Fevâid, 1428.
• İbn Ḳayyim el-Cevziyye, Ebû ʿAbdillâh Şemsüddîn Muḥammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez-Zürʿaî ed-Dımaşḳī el-Ḥanbelî. eṭ-Ṭuruḳu’l-ḥükmiyye fi’s-siyâseti’ş-şerʿiyye. Kahire: Dâr İbnü’l-Cevzî, 2013.
• İbn Ḳudâme el-Maḳdisî, Ebû Muḥammed Muvaffaḳuddîn ʿAbdullāh b. Aḥmed b. Muḥammed b. Kudâme el-Cemmâʿîlî. el-Muġnî. thk. Tâhâ ez-Zeynî vd. 10 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Ḳahire, 1388/1968-1389/1969.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed b. Ebi Bekir el-Mısrî. el-Baḥrü’r-râʾiḳ şerḥu Kenzü’d-dekâiḳ. thk. Zekeriyya Umeyrat. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-’İlmiyye, 2. Basım, 2013.
• İbn Rüşd, Ebû’l-Velîd Muḥammed b. Aḥmed b. Muḥammed b. Aḥmed Kurtûbî Endelusî. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muḳteṣid. Ḳâhire: Dâru’l-Ḥadîs̱, 2004.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-ʿAbbâs Taḳiyyüddîn Aḥmed b. ʿAbdilḥalîm b. Mecdiddîn ʿAbdisselâm el-Ḥarrânî. el-Fetâva’l-Kubrâ. 6 Cilt. y.y.: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1408/1987.
• İbn Teymiyye, Ṭaḳiyyuddîn. Mecmûʿu’l-fetâvâ. ed. ʿAbdurraḥmân b. Muḥammed. Medine: Mecmaʿ el-Melik Faḥd, 2004.
• İbnu’l-Esîr, Ebû’s-Saʿâdât el-Mubârek b. Muḥammed el-Cezerî. en-Nihâye fî Ğarîbi’l-hadîs̱ ve’l-es̱er. thk. Ṭâhir Aḥmed ez-Zâvî, Maḥmûd Muḥammed eṭ-Ṭanâḥî. 5 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-ʿİlmiyye, 1399/1979.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî el-İskenderî. Fetḥu’l-ḳadîr li’l-ʿâcizi’l-faḳīr. Mısır: Şirketu Mektebe ve Maṭbaʿatu Muṣṭafâ el-Bâbî el-Ḥalebî ve Evlâduhû, 1970.
• İbrahim, Abdurrahim. es-Siyâsetü’ş-şer’iyye (mefhûmuhâ, maṣâdıruhâ, mecâlâtuhâ). Kahire: Dâru’n-Nasr, 2006.
• İlhan, Abdullah Sıtkı. İbn Nüceym’in el-Bahrü’r-Râik adlı eserindeki tercihlerinin değerlendirilmesi. Çorum: Hitit Üniversitesi Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Doktora Tezi, 2023.
• Ḳalyûbî, Ebu’l-ʿAbbâs Şihâbuddîn Aḥmed b. Aḥmed. Ḥâşiyetâ Ḳalyûbî ve ʿAmîre. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1415/1995.
• Karâfî, Şihabeddin. eẕ-Ẕaḫîre. ed. Se’îd A’râb. Beyrut: Dâru’l-Ġarbi’l-İslâmî, 1994.
• Kāriülhidâye. el-Fetâvâ’s-Sirâciyye. thk. Muhammed Osman el-Bestevî. y.y.: Dârü’l-Ulûm Zekeriyyâ, 2011.
• Kâsânî, ʿAlâʾuddîn Ebûbekir b. Mesʿûd b. Aḥmed el-Ḥanefî. Bedâʾiʿu’ṣ-ṣanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾiʿ. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2. Basım, 1406/1986.
• Kavak, Özgür. “İslam Siyaset Düşüncesi Kaynağı Olarak Fürû-ı Fıkıh Kitapları”. İslam Siyaset Düşüncesi Adil Devlet, Erdemli Şehir, Mükellef İnsan. ed. Lütfi Sunar - Özgür Kavak. 265-294. Ankara: İlem Yayınları, 2018.
• Keylânî, Abdullah İbrahim. es-Siyâsetü’ş-şer‘iyye medḫal ilâ tecdîdi’l-ḫitâbi’l-İslâmî. Amman: Dârü’l-Furkan, 2009.
• Keylanî, Abdullah İbrahim. “Sulṭatu veliyyü’l-emr fî mineḥi ḥaḳḳi’l-ḥażâneti li’l-mütezevvice min ecnebî”. Mecelletü Dirâsat ‘ulumu’ş-şer‘iyye ve’l-ḳânûn 24/2 (1997).
• Koşum, Adnan. “İslam Hukukunda ‘Siyaset-i Şer’iyye’ Kavramı”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 16/3 (2003), 350-358.
• Koşum, Adnan. “Osmanlı Örfi Hukukunun İslam Hukukundaki Temelleri”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/17 (01 Haziran 2004), 145-160.
• Köksal, Asım Cüneyd. Fıkıh ve Siyaset Osmanlılarda Siyâset-i Şer’iyye. İstanbul: Klasik, 2016.
• Mahmud Mehdi, Mahmud Sa’d. es-Siyâsetü’ş-şer‘iyye ‘inde’l-İmâm Muhammed Reşid Rızâ Dirâsetün Fıkhiyyetün Muḳârenetün. Beyrut: Dârü’n-Nevâdir el-Lübnaniyye, 2014.
• Mâverdî, Ebû’l-Ḥasen ʿAlî b. Muḥammed el-Baṣrî el-. el-Aḥkâmü’s-sulṭâniyye. thk. Ahmed Câd. Kahire: Dârü’l-Hadis̱, 2006.
• Mâverdî, ʿAlî b. Muḥammed. el-Ḥâvi’l-Kebîr fî fıkhi meẕhebi’l İmām’ş-Şâfiʿî ve huve Şerḥi Muḫtaṣar el-Muzenî. ed. Şeyḫ ʿAlî Muḥammed Muʾavviḍ vd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1999.
• Midilli, Muharrem. “Dede Cöngi’nin es-Siyâsetü’ş-şer’iyye’si Osmanlı Cezza Kanunlarının Hukukî Temellendirmesi midir?” Osmanlı’da İlm-i Fıkıh Âlimler, Eserler, Meseleler. ed. Mürteza Bedir vd. 225-256. İstanbul: İsar Yayınları, 1. Basım, 2017.
• Midilli, Muharrem. Klasik Osmanlı Ceza Hukukunda Şeriat-Kanun Ayrımı. İstanbul: Klasik, 2019.
• Miras, Kamil. Tecrid-i sarih tercemesi ve şerhi. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 7. Basım, 1984.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yaḥyâ b. Şeref. Ravḍatu’ṭ-ṭâlibîn ve ʿumdetu’l-muttaḳīn. ed. Zuheyr eş-Şâşî. Beyrut: el Mektebetü’l-İslâmî, 1991.
• Özen, Şükrü. “İstislâh”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 24 Ekim 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/istislah
• Rifa‘î, Jamila Abdulkâdir. es-Siyâsetü’ş-şer‘iyye ‘inde’l-imâm İbn Kayyım el-Cevziyye. Amman: Dârü’l-Furkân, 1. Basım, 2014.
• Sâir Hamîd, Ta’me Habib. et-Tasḥîḥ ve’t-tercîḥ inde’l-allâme İbn Âbidîn min ḫilâli kütübihî fi’l-mezhebi’l-Hanefî. Amman: Dâru Ammar, 2010.
• Tâc, Abdurrahman. es-Siyâsetü’ş-şer‘iyye ve’l-Fıkhu’l-İslamî. Kahire: Şeriketü’l-İ’lanati’ş-Şarkıyye, 1415.
• Trablusî, Ebü’l-Hasen Alâüddîn Alî b. Halîl et-. Muʿînü’l-ḥükkâm fîmâ yetereddedü beyne’l-ḫaṣmeyni mine’l-aḥkâm. y.y.: Dârü’l-Fikir, t.y.
• Türcan, Talip. “İslâm Ceza Hukukunda Nitelikli Cinsel Saldırı Suçu Üzerine Bazı Mülahazalar”. Hitit İlahiyat Dergisi 22/1 (30 Haziran 2023), 47-72. https://doi.org/10.14395/hid.1250649
• Türcan, Talip. “Sürgün”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 24 Ekim 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/surgun
• Türk, İbrahim. “Hukuki Boşluğun Doldurulması Bağlamında Hz. Ömer’in (Ö. 23/644) Fıkhında Maslahat ve Siyâset-i Şer’iyye”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21 (Aralık 2023), 35-78. https://doi.org/10.18498/amailad.1328011
• Uslu, Rıfat. “İslam Hukukunda Sürgün Cezası”. Yeni Fikir Dergisi 7/14 (01 Temmuz 2015), 120-131.
• Utuvve, Abdül‘al Ahmed. el-Medḫal ila’s-Siyâseti’ş-şer‘iyye. Riyad: Camia‘tü’l-İmam Muhammed b. Suudi’l-İslamiyye, 1993.
• Yaman, Ahmet. Siyaset ve Fıkıh. İstanbul: İz Yayıncılık, 2015.
• Zerkeşî, Şemsüddîn Muḥammed b. ʿAbdillah. Şerḥu’z-Zerkeşî ʿalâ muḫtaṣari’l-Ḫıraḳî. b.y.: Dâru’l-ʿUbeykân, 1993.
• Zeylaʿî, ʿOs̱mân b. ʿAlî b. Meḥcen el-Bâriʿî Faḫruddîn el-Ḥanefî. Tebyînu’l-ḥaḳâîḳ şerḥu Kenzi’d-daḳâiḳ ve Ḥâşiyeti’ş-Şelebî. Bulak; Kahire: el-Maṭbaʿatu’l-Kubrâ’l-Emîrîyye, 1314.
• Zürkânî, Muhammed b. Abdülbâkī. Şerḥu’l-Mevâhibi’l-ledünniyye (İşrâḳu meṣâbîḥi’s-sîreti’n-nebeviyye bi-mezci esrâri’l-Mevâhibi’l-ledünniyye). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1996.