Şer'i Hükümlerin Ta'lili ve İbadetlerde İçtihat Meselesi Üzerine

Yıl 2013, Cilt: 3 Sayı: 5, - , 30.12.2013

Mehmet Özkan

Öz

Allah ve Rasulü’nün, mükelleflerin fiillerine ilişkin hitabı olan şer’i hükümlerin gerekçelerininbilinip bilinmemesi hususu İslam hukuk tarihi boyunca tartışılmıştır. Sözkonusu tartışma ibadetler muamelat ve ukubat konuları ile ilgili şer’i hükümlerin geneliüzerinden yapılmıştır. Bir kısım müçtehitler şer’i hükümlerin gerekçelerinin mükelleflercebilinemeyeceğini (şer’i hükümlerin taabbudi olduğunu) bu nedenle de şer’i hükümlerdeiçtihat yapılamayacağını söylemişlerdir. Müçtehitlerin çoğunluğu ise şer’i hükümlerinbir takım hikmet, maksat ve illetleri olduğundan ta’lil edilebileceğini, dolayısıyla içtihadaaçık olduğunu ifade etmişlerdir. Bu tartışmada ibadetlerin asıllarıyla ilgili konular her ikigrup tarafından da taabbüdi kabul edilmiş, değişim ve içtihada kapalı bir alan olarakdeğerlendirilmiştir. Ancak ibadetlerin uygulamasına ilişkin detay konularda zamanın veşartların değişmesiyle ibadetlerin ifasını kolaylaştırmak amacıyla bir takım içtihatlarınyapılabileceği de ifade edilmiştir. Klasik İslam hukuku kaynaklarını incelediğimizdeibadetlerin uygulamasına ilişkin birçok düzenlemenin yapıldığını görmekteyiz.

Kaynakça

• Apaydın, H. Yunus, “Nassları Anlamada Yetki ve Yöntem Sorunu”, Marife Der. Yıl. 2; sy. 1; Konya, 2002. s. 18–21.
• Apaydın, H. Yunus, “İbn Kayyım el-Cevziyye” DİA, XX,109–117. Atar, Fahrettin, Fıkıh Usulü, MÜİFVY., İstanbul 1998, s. 113- 114.
• Cessas, Ebu Bekr Ahmed b. Ali er-Razi (ö.370/980), Ahkamu’l-Kur’an, el-Evkafu’l İslamiyye,1338, s.153.
• Döndüren, Hamdi, “Zamanın Ve Şartların değişmesiyle İslami Hükümler Değişir mi?”, UÜİF Dergisi, Yıl. 1998, sy. 7, s.79–81.
• Döndüren, Hamdi, “Günümüzde İslâm Hukuku Araştırmaları”, (U.Ü.İlâhiyat Fakültesi Öğretim Elemanı ve Öğrencilerine Sunulan Konferans Metni, Bursa 1987.)
• Dönmez, İ. Kafi, İslam Hukukunda Kaynak Kavramı ve VIII. Asır İslam Hukukçularının Kaynak Kavramı Üzerindeki Metodolojik Ayrılıkları, İstanbul 1981, 97–99. (Yayınlanmamış Doktora Tezi)
• Ebu Zehra, Muhammed, Usûlü’l-Fıkh, İstanbul ty., s. 239. Erdoğan, Mehmet, İslam Hukunda Ahkâmın Değişmesi, İstanbul 1994, s. 101.
• Erdoğan, Mehmet, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, Rağbet Yayınları, İstanbul 1998, s. 45
• Hâdimî, Ebû Said (ö.1176/1762), Mecâmiu’l-Hakâyık, İstanbul ty., s. 232.
• Hudarî, Muhammed, Usûlü’l-Fıkh, Mısır, 1969, s. 328.
• İbn Abidin, Muhammed Emîn (ö.1252/1836), Reddü’l Muhtâr ale’d- Dürri’l-Muhtâr, Kahraman Yayınları, İstanbul 1984., I, 447.
• İbn Aşur, Tahir, Makasıdü’ş-Şerîati’l-İslamiyye (İslam Hukuk Felsefesi), (Çev. Mehmet Erdoğan-Vecdi Akyüz), İklim Yayınları, İstanbul 1988, s. 71.
• İbnü’l-Hümâm Kemâlüddîn Muhammed (ö.681/1457), Fethu’l-Kadîr, Mısır 1970, I, 4
• İbn Kayyım el-Cevziyye, Muhammed b. Ebî Bekr (ö.751/1350), İ’lâmü’l-Muvakkiîn an
• Rabbi’l-Âlemîn, Dâru’l Kütübü’l-İlmiyye, Beyrut 1991, I, 270 vd.
• İbn Manzur, Ebû’l-Fadl Cemâlüddîn (ö.711/1311), Lisânü’l-Arab, Beyrut, ty, “a.b.d.” md. III, 270-280.
• İbn Rüşd, el-Hafîd, Muhammed b. Ahmed (ö.520/1126), Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihâyetü’l-Muktesid, Kahraman Yayınları, İstanbul 1985, II, 257.
• Kahraman, , Abdullah, İslam’da İbadetlerin Değişmezliği, Akademi Yayıncılık, İstanbul 2002, s. 8.
• Karaman, Hayrettin, İslam Hukukunda İctihad, MÜİFY, İstanbul 1989, s. 68.
• Kâsânî, Alâudddîn Ebû Bekr (ö.587/1191), Bedâiu’s-Sanâi’ fî Tertîbi’ş- Şerâi’, Neşreden: Zekeriyya Ali Yusuf, Mukaddime ve Tahric: Ahmed Muhtar Osman, Kahire 1972, I, 2
• Koca, Ferhat, “İbâdet”, DİA, İstanbul 1999, XIX, s. 242.
• Mergınânî, Burhâneddîn Ali b. Ebî Bekr (ö.593/1197), el-Hidâye Şerhu Bidâyeti’lMübtedî, 1.Baskı, Mısır, 1970, II, 339.
• Mevsûatü’s-Sünne, el-Kütübü’s Sittetü ve Şürûhuhê, I-XXIII, Çağrı Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 1992.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b.Ebî Sehl (ö. 483/1090), Usûl, Kahraman Yayınları, İstanbul 1984,II, 111, 112, 142, 144–51,153.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b.Ebî Sehl (ö. 483/1090), el-Mebsût, Çağrı Yayınları, İstanbul 1983, XVI, 132; XIV, 6–7.
• Şatıbî, Ebu İshak (ö.790/1338), el-Muvâfakât, fî Usûli’ş-Şerîa, Beyrut ty, II, 311-313.
• Şelebî, Muhammed Mustafa, Ta’lîlü’l-Ahkâm, Daru’n-Nehda el-Arabiyye, Beyrut 1981, s.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed (ö.1250/1384), İrşadü’l-Fuhûl ilâ Tahkîki
• İlm’l-Usûl, Tahkik: Ebû Mus’ab Muhammed Said el-Bedrî, Müessesetü’l Kütüb esSekafiyye, Beyrut 1992, s. 23.
• Tûfî, Necmüddin (ö.716/1316), Risale fi’ Riâyeti’l-Maslaha, Tahkik ve Ta’lik: Dr.
• Ahmed Abdürrahim es-Sâyih, Kahire 1993, s. 23 vd.
• Uludağ, Süleyman, İslamda Emir ve Yasakların Hikmeti, TDV. Yayınları, Ankara 2001, s. 21-22.
• Yavuz, Yunus Vehbi, İslam'da Zekât Müessesesi, Çağrı Yayınları, İstanbul 1983, s. 399 vd.
• Yavuz, Yunus Vehbi, “Kur’an Hükümlerinin Amaçları”, Yayınlanmamış makale, Bursa, 1998, s. 5.
• Yerinde, Adem, “Hz. Peygamber’in İctihadı Meselesi”, Diyanet İlmî Dergi, Peygamberimiz Hz. Muhammed (s.a.v.)- Özel Sayı- Ankara, 2003, s. 382.
• Zencânî, Muhammed b. Ahmed, Tahrîcü’l-Fürû ale’l-Usûl, Beyrut 1987, s. 38–40, 41.
• Apaydın, H. Yunus, “Nassları Anlamada Yetki ve Yöntem Sorunu”, Marife Der. Yıl. 2; sy. 1; Konya, 2002. s. 18–21.
• Apaydın, H. Yunus, “İbn Kayyım el-Cevziyye” DİA, XX,109–117. Atar, Fahrettin, Fıkıh Usulü, MÜİFVY., İstanbul 1998, s. 113- 114.
• Cessas, Ebu Bekr Ahmed b. Ali er-Razi (ö.370/980), Ahkamu’l-Kur’an, el-Evkafu’l İslamiyye,1338, s.153.
• Döndüren, Hamdi, “Zamanın Ve Şartların değişmesiyle İslami Hükümler Değişir mi?”, UÜİF Dergisi, Yıl. 1998, sy. 7, s.79–81.
• Döndüren, Hamdi, “Günümüzde İslâm Hukuku Araştırmaları”, (U.Ü.İlâhiyat Fakültesi Öğretim Elemanı ve Öğrencilerine Sunulan Konferans Metni, Bursa 1987.)
• Dönmez, İ. Kafi, İslam Hukukunda Kaynak Kavramı ve VIII. Asır İslam Hukukçularının Kaynak Kavramı Üzerindeki Metodolojik Ayrılıkları, İstanbul 1981, 97–99. (Yayınlanmamış Doktora Tezi)
• Ebu Zehra, Muhammed, Usûlü’l-Fıkh, İstanbul ty., s. 239. Erdoğan, Mehmet, İslam Hukunda Ahkâmın Değişmesi, İstanbul 1994, s. 101.
• Erdoğan, Mehmet, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, Rağbet Yayınları, İstanbul 1998, s. 45
• Hâdimî, Ebû Said (ö.1176/1762), Mecâmiu’l-Hakâyık, İstanbul ty., s. 232.
• Hudarî, Muhammed, Usûlü’l-Fıkh, Mısır, 1969, s. 328.
• İbn Abidin, Muhammed Emîn (ö.1252/1836), Reddü’l Muhtâr ale’d- Dürri’l-Muhtâr, Kahraman Yayınları, İstanbul 1984., I, 447.
• İbn Aşur, Tahir, Makasıdü’ş-Şerîati’l-İslamiyye (İslam Hukuk Felsefesi), (Çev. Mehmet Erdoğan-Vecdi Akyüz), İklim Yayınları, İstanbul 1988, s. 71.
• İbnü’l-Hümâm Kemâlüddîn Muhammed (ö.681/1457), Fethu’l-Kadîr, Mısır 1970, I, 4
• İbn Kayyım el-Cevziyye, Muhammed b. Ebî Bekr (ö.751/1350), İ’lâmü’l-Muvakkiîn an
• Rabbi’l-Âlemîn, Dâru’l Kütübü’l-İlmiyye, Beyrut 1991, I, 270 vd.
• İbn Manzur, Ebû’l-Fadl Cemâlüddîn (ö.711/1311), Lisânü’l-Arab, Beyrut, ty, “a.b.d.” md. III, 270-280.
• İbn Rüşd, el-Hafîd, Muhammed b. Ahmed (ö.520/1126), Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihâyetü’l-Muktesid, Kahraman Yayınları, İstanbul 1985, II, 257.
• Kahraman, , Abdullah, İslam’da İbadetlerin Değişmezliği, Akademi Yayıncılık, İstanbul 2002, s. 8.
• Karaman, Hayrettin, İslam Hukukunda İctihad, MÜİFY, İstanbul 1989, s. 68.
• Kâsânî, Alâudddîn Ebû Bekr (ö.587/1191), Bedâiu’s-Sanâi’ fî Tertîbi’ş- Şerâi’, Neşreden: Zekeriyya Ali Yusuf, Mukaddime ve Tahric: Ahmed Muhtar Osman, Kahire 1972, I, 2
• Koca, Ferhat, “İbâdet”, DİA, İstanbul 1999, XIX, s. 242.
• Mergınânî, Burhâneddîn Ali b. Ebî Bekr (ö.593/1197), el-Hidâye Şerhu Bidâyeti’lMübtedî, 1.Baskı, Mısır, 1970, II, 339.
• Mevsûatü’s-Sünne, el-Kütübü’s Sittetü ve Şürûhuhê, I-XXIII, Çağrı Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 1992.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b.Ebî Sehl (ö. 483/1090), Usûl, Kahraman Yayınları, İstanbul 1984,II, 111, 112, 142, 144–51,153.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b.Ebî Sehl (ö. 483/1090), el-Mebsût, Çağrı Yayınları, İstanbul 1983, XVI, 132; XIV, 6–7.
• Şatıbî, Ebu İshak (ö.790/1338), el-Muvâfakât, fî Usûli’ş-Şerîa, Beyrut ty, II, 311-313.
• Şelebî, Muhammed Mustafa, Ta’lîlü’l-Ahkâm, Daru’n-Nehda el-Arabiyye, Beyrut 1981, s.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed (ö.1250/1384), İrşadü’l-Fuhûl ilâ Tahkîki
• İlm’l-Usûl, Tahkik: Ebû Mus’ab Muhammed Said el-Bedrî, Müessesetü’l Kütüb esSekafiyye, Beyrut 1992, s. 23.
• Tûfî, Necmüddin (ö.716/1316), Risale fi’ Riâyeti’l-Maslaha, Tahkik ve Ta’lik: Dr.
• Ahmed Abdürrahim es-Sâyih, Kahire 1993, s. 23 vd.
• Uludağ, Süleyman, İslamda Emir ve Yasakların Hikmeti, TDV. Yayınları, Ankara 2001, s. 21-22.
• Yavuz, Yunus Vehbi, İslam'da Zekât Müessesesi, Çağrı Yayınları, İstanbul 1983, s. 399 vd.
• Yavuz, Yunus Vehbi, “Kur’an Hükümlerinin Amaçları”, Yayınlanmamış makale, Bursa, 1998, s. 5.
• Yerinde, Adem, “Hz. Peygamber’in İctihadı Meselesi”, Diyanet İlmî Dergi, Peygamberimiz Hz. Muhammed (s.a.v.)- Özel Sayı- Ankara, 2003, s. 382.
• Zencânî, Muhammed b. Ahmed, Tahrîcü’l-Fürû ale’l-Usûl, Beyrut 1987, s. 38–40, 41.