Tarihi Yapılarda Kullanılan Harç ve Sıvaların Karakteristik Özelliklerinin Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 1, 105 - 116, 20.03.2023

Adem Solak , Aslı Çüçen

https://doi.org/10.57120/yalvac.1258522

Öz

Bu çalışmada Muğla ili Milas ilçesinde bulunan Beçin antik kentindeki Yelli Medresesi ile Denizli ili içerisinde yer alan İlbade Mezarlığı’nda bulunan Osmanlı döneminde inşa edilen Namazgah yapısının inşasında kullanılmış olan duvar örgü ve sıva harçlarının fiziksel, mekanik, kimyasal ve mineralojik özelliklerinin karşılaştırmalı olarak incelenmesi amaçlanmıştır. Bu kapsamda yapılardan alınan harç ve sıva numunelerinin; kütlece ve hacimce su emme değerlerinin, birim hacim kütlesi, özgül kütlelerinin, porozite ve kompasite değerlerinin, tek eksenli basınç dayanımlarının, termogravimetrik, elementel ve kimyasal kompozisyon ile mineralojik özelliklerinin belirlenmesine yönelik deneysel çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Deneysel çalışmalar sonucunda her iki yapıda kullanılan harçların fiziksel, mekanik, kimyasal ve mineralojik özelliklerinin benzerlik gösterdiği belirlenmiştir. Hidrolik özellik açısından sıva harçlarının hidrolik olduğu, duvar örgü harçlarının ise hidrolik olmadığı tespit edilmiştir. Ayrıca yapılarda kullanılan sıva harçlarının mekanik dayanımlarının duvar örgü harçlarına göre daha büyük olduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tarihi yapı, duvar örgü harcı, sıva harcı, karakteristik özellik

Comparative Analysis of the Properties of Mortars and Plasters Used in Historical Buildings

Öz

In this study, it is aimed to comparatively examine the physical, mechanical, chemical and mineralogical properties of the masonry mortar and plaster mortars used in the construction of the Yelli Madrasa in the ancient city of Beçin in the Milas district of Muğla and the Namazgah structure built in the Ottoman period in the İlbade Cemetery in the province of Denizli. In this context,; experimental studies were carried out to determine the water absorption values by mass and volume, unit volume mass, specific masses, porosity and composite values, uniaxial compressive strength, thermogravimetric, elemental and chemical composition and mineralogical properties of mortar and plaster samples taken from the buildings. As a result of the experimental studies, it was determined that the physical, mechanical, chemical and mineralogical properties of the mortars used in both structures were similar. In terms of hydraulic properties, it has been determined that plaster mortars are hydraulic, while masonry mortars are not hydraulic. In addition, it was determined that the mechanical strength of the plaster mortars used in the buildings was higher than the masonry mortars.

Anahtar Kelimeler

Historical building, masonry mortar, plaster mortar, characteristic feature

Kaynakça

• [1] Şimşek, O., (2007). Yapı Malzemesi II, Seçkin Yayıncılık, Ankara.
• [2] Böke H., Akkurt S., İpekoğlu B., Tarihi Yapılarda Kullanılan Horasan Harcı ve Sıvalarının Özellikleri, Yapı Dergisi, 269, 90-95, 2004.
• [3] Dariz P., Schmid T., Ferruginous Phases in 19th Century Lime and Cement Mortars: A Raman Microspectroscopic Study, Materials Characterization, 129, 9-17, 2017. Doi: 10.1016/j.matchar.2017.04.009
• [4] Seabra M., Paiva H., Labrincha J. and Ferreira V., Admixtures Effect on Fresh State Properties of Aerial Lime Based Mortars, Construction and Building Materials, 23(2), 1147-1153, 2009. Doi: 10.1016/j.conbuildmat.2008.06.008
• [5] Kılıç, İ. (2021) Horasan Harcında Yumurta Akı Kullanımının İncelenmesi. Kırklareli Üniversitesi Mühendislik ve Fen Bilimleri Dergisi, 7(1), 122-134.
• [6] Mavioğlu, Ü. A. (2011). Farklı Puzolanik Katkılar İle Hazırlanan Horasan Harçlarının Değişen Parametrelerinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• [7] Akyol, A. A., Derakshan Houreh, N. (2020). Antalya Müsellim Cami Arkeometrik Analizleri. Akademik Sanat, 5(11),44-68
• [8] Eroğlu, M., Bilgen, M., Yetiş, E., Kadıoğlu, Y. K., & Deniz, K. (2021). Karabük Ovacık Çukur Camisi Yapı Malzemelerinin Arkeometrik Analizleri. Art-Sanat Dergisi, (16), 151-179.
• [9] Dal, M., & Tokmak, M. (2021). Gazi Mihal Bey Hamamında Kullanılan Taş, Sıva, Harç Malzemelerinin Görsel ve Petrografik Olarak Analizi. 1. International Marmara Scientific Research and Innovation Congress, 21- 22 Ağustos, İstanbul, Türkiye, 83-93.
• [10] TS 699, (1987)Tabii yapı taşları muayene ve deney metotları, TSE, Ankara.
• [11] TS 1015-11/A1 (2007) Kagir harcı - Deney metotları - Bölüm 11: Sertleşmiş harcın basınç ve eğilme dayanımının tayini, TSE, Ankara.
• [12] Oğuz, C., Türker, F., Koçkal, N.U., (2015). Properties of Roman, Byzantine and Seljuk Period Mortar in Andriake Harbour. Technical Journal of Turkish Chamber of civil Engineerings, Vol 26(1), pp. 6993-7013.
• [13] Aktaş, H. (2019) Tarihi Çeçen Süleyman Efendi Konağındaki Sıvaların İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• [14] Akyol, A. A., & Yılmaz, M. (2020). Hasankeyf Sultan Süleyman Cami Minaresi Harç Örneklerinin Arkeometik Analizleri. Cedrus, 8, 643-658.
• [15] Uygun, Y. (2019) Balıkesir’deki Tarihi Kaya Bey, İbrahim Bey ve Halhallı Camilerinin Malzeme Özelliklerinin Araştırılması. Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 94 s.,Balıkesir.
• [16] Ulukaya, S. (2016) Tarihi Kireç Harcı Özelliklerine Uygun Yeni Malzemelerin Üretimi ve Sayısal Analiz İçin Malzeme Parametrelerinin Belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 50 – 83 s.,İstanbul.
• [17] Duman, B., Koralay, T., Kadıoğlu, Y. K., & Akyol, A. A. (2016). Tarihi harç ve sıva örneklerinin çoklu analitik yöntemler kullanılarak incelenmesi: Tripolis (yenice/denizli) örneği. 31. Arkeometri Sonuçları Toplantısı.