1920’Lİ YILLARDA TBMM’DE “İSTİMLÂK” TARTIŞMALARI

Yıl 2020, Sayı: 41, 215 - 236, 30.06.2020

Ali Somel

Öz

Kamulaştırma aracının özel mülkiyetin dokunulmazlığı ile taşıdığı çelişki, neoliberal politikaların uygulandığı günümüzde özel kişiler ve şirketler lehine kamulaştırma uygulamalarıyla yeni bir boyut kazanmıştır. Ancak bu çelişkilerin kökleri, Türkiye siyasi tarihinde Cumhuriyet’in kuruluş yıllarında bulunabilir. TBMM’nin açılışı ve Cumhuriyet’in ilanını takip eden 1920’li yıllarda TBMM Genel Kurulu’nda “istimlâk” üzerine yürütülen tartışmalar, devlet-mülkiyet ilişkilerine dair çelişen yaklaşımlar ve çıkarları yansıtmaktadır. Osmanlı’dan devralınan Menafi-i Umumiye için İstimlâk Kararnamesi geçerliliğini korurken, kamu hizmeti alanlarıyla ilgili kamulaştırma düzenlemesi içeren özel yasalar bu tartışmalara vesile olmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kamulaştırma, Kamu yararı, Kamu hizmeti, Mülkiyet, İmtiyaz

Kaynakça

• AKALIN, Uğur Selçuk ve TÜFEKÇİ Suat (2014), “Türkiye’nin Petrol Politikaları ve Enerji Özelleştirmelerine Bakış”, İktisat Politikası Araştırmaları Dergisi, Cilt :1, Sayı: 1, 51-66.
• AKILLIOĞLU, Tekin (1991), “Kamu Yararı Kavramı Üzerine Düşünceler”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt: 24, Sayı: 2, 3-15.
• BEYDOĞAN, Ayhan (2011), “Türk Hukukunda İmtiyaz Sözleşmelerinin Hukuki Niteliği: 406 ve 5809 Sayılı Kanunlar Açısından Değerlendirilmesi”, Ankara Barosu Dergisi, 2011/4, 113-135
• ÇAL, Sedat (2008), “Bakü-Tiflis-Ceyhan Boru Hattı Projesi Kapsamındaki Anlaşmaların Hukuki Yönden Değerlendirilmesi”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt: 63, Sayı: 04, 89-134.
• ÇARIKÇI, Çağrı (2016), “İktisadın Hukuka Tercümesi: Türkiye’de Kamulaştırmanın Değişen Anlamı”, Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, Cilt: 53, Sayı: 612, 63-71.
• DİK, Esra (2014), "Kamu Yararı Anlayışında Değişim Baskısı", Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2 (2014).
• DOĞANAY, Ümit (1974), “Toplum ve Kamu Yararı Kavramları”, Mimarlık Dergisi, Sayı: 7, (Temmuz 1974), 5-6.
• FLEET, Kate (2015), “Geç Osmanlı-Erken Türkiye Cumhuriyeti Döneminde Yabancılara Verilen Ekonomik İmtiyazlar”, Uygur Kocabaşoğlu’na Armağan içinde, Kebikeç, Özel Sayı: 39 (Bahar 2015), 343-62.
• GÜRİZ, Adnan (1969), Teorik Açıdan Mülkiyet Sorunu, AÜ Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara.
• HARVEY, David (2007), A Brief History of Neoliberalism, Oxford University Press, New York.
• HOBSBAWM, Eric (1995), Age of Extremes The Short Twentieth Century 1914-1991, Abacus, London.
• AKTAN, Hamza (2001), “İstimlâk”, İslâm Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi, https://islamansiklopedisi.org.tr/istimlâk, Erişim tarihi: 9.4.2020.
• KARADENİZ, Özcan (1975), Roma’da Kamulaştırma Kavramı ve ‘Kamu Yararı’ Kavramı, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Sevinç Matbaası, Ankara.
• KARASU, Koray (2009), “Yeni ‘Kamusal’ Örgütler: Kamu Yararı Şirketleri”, AÜ SBF Dergisi, Cilt: 64, Sayı: 3, 117-147.
• KESKİN, Nuray (2012), “Yirmili Yıllarda Yönetim”, N. E. Keskin (Ed.) Açıklamalı Yönetim Zamandizini: 1919-1928, Türkiye Cumhuriyeti İdare Tarihi Araştırması (TİDATA) AÜ SBF Kamu Yönetimi Araştırma ve Uygulama Merkezi: 8, Ankara, 1-14.
• LENİN, Vladimir İlyiç (2019), Emperyalizm: Kapitalizmin En Yüksek Aşaması, Çev. Levent Özübek, Yazılama Yayınevi, İstanbul.
• MARX, Karl (1959), Capital: A Critique of Political Economy Volume III, International Publishers, Institute of Marxism-Leninism, New York. https://www.marxists.org/archive/marx/works/download/pdf/Capital-Volume-III.pdf. Erişim tarihi: 9.4.2020.
• ÖKÇÜN, Gündüz (1997), Türkiye İktisat Kongresi: 1923-İzmir, Sermaye Piyasası Kurulu, Ankara.
• ÖRSTGEN, Esirgen Seda (2010), “Osmanlı Devleti’nde Yabancılara Verilen Kamu Hizmetleri İmtiyazları”, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Ana Bilim Dalı, Ankara.
• ÖZALP, Seçil ve ERKUT Gülden (2016), “Kamu Yararı Perspektifinden İstanbul’da Kentsel Müdahaleler”, Planlama; Cilt: 26, Sayı: 3, 234–250.
• ÖZUĞURLU, Metin (2003), “Marksizm ve İlkel Sermaye Birikimi”, Marksizm Ve…, İmge Kitabevi, Ankara.
• PERELMAN, Michael (2000), The Invention of Capitalism, Classical Political Economy and the Secret History of Primitive Accumulation, Duke University Press, Durham & London.
• POULANTZAS, Nicos (1977), “Kapitalist Devlet: Miliband ve Laclau’ya Cevap”, Kapitalist Devlet Sorunu, Murat Belge, Atilla Aksoy (Der.), Çev. Yasemin Berkman, Belge Yayınları, İstanbul, 181-221.
• SABUKTAY, Ayşegül (2009), Mülksüzleştirmenin Yönetimi, TODAİE Yayınları, Ankara.
• SOMEL, Ali (2009), “İdare Yaklaşımındaki Dönüşümün Türk İdare Dergisi’ne Yansıması”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt: 42, Sayı: 3, 25-57.
• SOMEL, Ali (2012), “Kamulaştırmanın Dönüşümü: Özel Yarar için Kamulaştırmanın Gelişimi ve Türkiye’de Kamu Politikasına Yansımaları”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi (Yönetim Bilimleri) Anabilim Dalı, Ankara.
• TEKELİ, İlhan (1988), “Mülkiyet Kurumu, Kamu Yararı Kavramı ve İmar Planları Üzerine”, Planlama, Sayı: 2, 6-13.
• WOOD, Ellen Meiksins (2003), Kapitalizmin Kökeni, Çev. A. Cevdet Aşkın, Epos Yayınları, Ankara.
• ZABCI, Filiz (2011), “Kamu Yararı”, Kuramsal ve Tarihsel Boyutlarıyla Hak Mücadeleleri – I, Y. Bürkev, E. Elgür, Y. Özdek, M. Özuğurlu (Ed.), Nota Bene Yayıncılık, Ankara, 253-273.