YİNE-YENİ-YENİDEN ANAYASA YAPIMI: YAKLAŞIMLAR, MODELLER VE YÖNTEM ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2022, Sayı: 46, 11 - 36, 27.03.2023

İsmail Cem Karadut

Öz

Siyasal gücü sınırlandırmayı/onu şarta bağlamayı ve liberal haklar çerçevesinde yönetimi sağlamayı hedef edinen anayasalcılık (constitutionalism) hareketlerinin 18. Yüzyıl sonları, 19. Yüzyıl başlarında sonuçlarını vermeye başladığı düşünüldüğünde, ülkemizde Kanun-i Esasi’den günümüze değin köklü ve hareketli bir anayasa(l)cılığın olduğu söylenebilir. Bununla birlikte; Türkiye’deki anayasalcılığın şimdiye değin sahip olmadığı, tarihsel konjonktürün de etkisiyle, demokratikleşme sürecinin bir parçası olarak ve yine demokratik yollarla hazırlanan bir anayasadır. Kabul edildiği günden beridir meşruiyet sorunu yaşayan ‘82 Anayasası’na ilişkin tartışmalar, 2010’lara doğru ve takip eden yıllarda yeni ve sivil bir anayasa hazırlama şiarı ile yeniden başlamış, hem Türkiye Büyük Millet Meclisi çatısı altında siyasi partiler hem de ilgili sivil toplum kuruluşları tarafından girişimlerde bulunulsa da süreç istenildiği gibi sonuçlanmamıştır. Bu çalışmanın amacı; dönem dönem gündeme gelen yeni anayasa tartışmalarına yönelik, anayasa araştırma(cı)larının takındıkları kuramsal pozisyonlarla (hukuksal pozitivizm, anayasal düzen ve siyaset bilimi yaklaşımları) birlikte anayasa yapımına ilişkin yöntemleri/modelleri (anayasa konvansiyonu, egemen kurucu meclis, olağan yasama, yürütme modeli ve evrimsel süreç) değerlendirmek ve söz konusu sürece demokrasi teorisinden bir bakış açısı oluşturmaktır.

Anahtar Kelimeler

Demokrasi, Demokratikleşme, Anayasalcılık, Anayasa Yapımı, Türk Siyasal Hayatı

Brand New Constitution Making Again: An Evaluation of the Method

Öz

From Kanun-i Esasi (the first constitution) to this day, it could be said that in our country there is a well-rooted and eventful constitution(al)ism when the fact that the movements of constitutionalism that aimed at limiting and framing the political power and attaining a government bounded by liberal rights started to achieve in the late 18th century and the early 19th century is considered. However, what Turkish constitutionalism has not succeeded is, partly because of historical conjuncture, a democratic constitution which is made in democratic ways and is a part of democratization process. The debates about the ‘82 Constitution that has had a legitimacy problem since the day it was ratified revived towards the 2010’s and the following years with the motto of a new and civil constitution, and though the political parties’ efforts under the roof of the Grand National Assembly of Türkiye and relevant non-governmental organizations initiatives the process did not resulted as it was intended. The aim of this study is to review the theoretical positions (legal positivism, constitutional order, and political science approaches) assumed by constitution research(er)s with the methods/models of constitution making (constitutional convention, sovereign constituent assembly, normal legislature, executive model, and evolutionary process) and to form a standpoint from theory of democracy upon the process in question.

Anahtar Kelimeler

Democracy, Democratization, Constitutionalism, Constitution Making, Turkish Political Life

Kaynakça

• Alkan, Mehmet. Ö., “Türkiye’de Seçim Sistemi Tercihinin Misyon Boyutu ve Demokratik Gelişime Etkileri”, Anayasa Yargısı, S. 23.
• Arato, Andrew, “Forms of Constitution Making and Theories”, Cardozo Law Review, S. 17.
• Atılgan, Gökhan, “Diyalektik Bir Anayasa İncelemesi İçin Çerçeve Girişimi”, SBF Dergisi, C.70, S.1.
• Bâli, Aslı. Ü., “Constitutionalism in Turkey” (der. G. Murat Tezcür), The Oxford Handbook of Turkish Politics, Oxford University Press, Oxford, 2022.
• Banks, Angela M., “Expanding Participation in Constitution Making: Challenges and Opportunities”, William & Mary Law Review, C. 49, S. 4.
• Bellamy, Richard ve Castiglione, Dario, “Constitutionalism and Democracy – Political Theory and the American Constitution”, British Journal of Political Science, C. 27, S.4.
• Gönenç, Levent, “Anayasa Yapımı”, TEPAV Çalışma Metinleri, https://www.tepav.org.tr/upload/files/1317886508-3.Anayasa_Yapimi.pdf Erişim Tarihi: 01.08.2022.
• Gözler, Kemal, İngilizce Karşılıklarıyla Hukukun Temel Kavramları, Ekin Basım-Yayın-Dağıtım, Bursa, 2012.
• Göztepe, Ece, “Anayasa Yargısının Meşruluğu”, (der. Ece Göztepe ve Aykut Çelebi), Demokratik Anayasa: Görüşler ve Öneriler, Metis Kitap, İstanbul.
• Gözübüyük, Şeref, Yönetim Hukuku, Turhan Kitabevi, 24. Baskı, Ankara, 2004.
• Habermas, Jürgen, “Three Normative Models Democracy”, Constellations, C.1, S.1.
• Hamilton, Alexander, Madison, James ve Jay, John, Federalist Papers, Pocket Books, New York, 2004.
• Kaboğlu, İbrahim Ö., Değişiklikler Işığında 1982 Anayasası: Halk Neyi Oylayacak, İmge Kitabevi, Ankara, 2010.
• Karadut, İsmail Cem, “Anayasal İktisat ve Ufuktaki Anayasa: Anayasal İktisat Perspektifinden 1982 Anayasası ve Yeni Anayasa Yapım Süreci”, Gümrük ve Ticaret Dergisi, C.1, S. 2.
• Karadut, İsmail Cem, “Yeni-Yeni Anayasa Girişimi: Politik Bir Sürecin Rasyonel Eleştirisi”, Güncel Hukuk Dergisi, S. 149.
• Negretto, Gabriel, “Constitution-making and Liberal Democracy: The Role of Citizens and Representative Elites”, International Journal of Constitutional Law, C.18, S. 1.
• Ollman, Bertell, Diyalektiğin Dansı, Yordam Kitap, 4. Baskı, İstanbul, 2015.
• Özbudun, Ergun, “Anayasa Yapımında Yöntem Sorunları”, Anayasa Hukuku Dergisi/Journal of Constitutional Law, C. 1, S.1.
• Özbudun, Ergun, Anayasalcılık ve Demokrasi, Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 2017.
• Sevinç, Murat, “Anayasa”, (der. Gökhan Atılgan ve Atilla Aytekin), Siyaset Bilimi: Kavramlar, İdeolojiler, Disiplinlerarası İlişkiler, Yordam Kitap, İstanbul, 2013.
• Skach, Cindy, Borrowing Constitutional Designs, Princeton University Press, Princeton, 2005.
• Tanör, Bülent, Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri, Yapı Kredi Yayınları, 18. Baskı, İstanbul, 2009.
• Tanör, Bülent, Anayasal Gelişme Tezleri, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2010.
• Tanör, Bülent, İki Anayasa 1961-1982, XII Levha Yayıncılık, 5. Baskı, İstanbul, 2013.
• Toprak, Ece Güner, Başarabiliriz: Demokratik Bir Anayasa Önerisi, Doğan Kitap, İstanbul, 2021.
• Wolfe, Christopher, “On Understanding the Constitutional Convention of 1787”, The Journal of Politics, C.39, S.1.