1876 ANAYASASI (KANUN-I ESÂSÎ) VE İLK OSMANLI PARLAMENTOSU

Yıl 2022, Sayı: 46, 113 - 146, 27.03.2023

Fatma Sarıaslan

Öz

İlk Osmanlı Anayasası 1876 tarihli Kanun-ı Esâsî, İmparatorluğun içerisinde bulunduğu durumdan ancak meşruti bir yönetime geçilerek kurtarılabileceği inancına sahip Yeni (Genç) Osmanlılar olarak bilinen Batı eğitimi almış Osmanlı aydınlarının çabalarıyla gündeme gelmiştir. Kanun-ı Esasi’de aynı zamanda hükümdarın iradesiyle kayıtlı da olsa bir parlamento öngörülmüştür. Bu bağlamda, 1876 Kanun-ı Esâsî, hukukî anlamda hükümdarın tek taraflı tasarrufundan kaynaklanan bir metin olmakla birlikte, uzun soluklu Osmanlı yönetim geleneği olan monarşiden meşruti monarşiye evrilme noktasında önemli bir kilometre taşıdır. Bu itibarla çalışmada, 1876 Kanun-ı Esâsî ve bu belge bağlamında Osmanlı Parlamentosu, hukuki bağlamın yanı sıra siyasi ve tarihi eksende incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

1876 Tarihli Kanun-ı Esâsî, Meclis, Yasama, Meşrutiyet, Yeni Osmanlılar.

Kaynakça

• Abadan, Yavuz, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Anayasa Sistemine Geçiş Hareketleri”, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin 100. Yılına Armağan: Meclis ve Milli Egemenlik Yazıları Seçkisi, (der.) Hamit Emrah Beriş Ankara: TBMM, 2022, ss.73-108.
• Ahmad, Feroz, Dankward A. Rustow. “İkinci Meşrutiyet Döneminde Meclisler: 1908-1918”, Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, Cilt 4-5 (1975-1976), ss. 245-284.
• Akgündüz, Ahmed-Said Öztürk, 700. Yılında Bilinmeyen Osmanlı, İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 1999.
• Akşin, Sina, “Sened-i İttifak ile Magna Carta’nın Karşılaştırılması.” Ankara Üniversitesi Dil Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 1992, ss 115-123.
• Akün, Ömer Faruk, “Ahmed Vefik Paşa”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 2, İstanbul, 1989, ss. 143-157.
• Akyıldız, Ali, “Sened-i İttifak’ın İlk Tam Metni”, İslam Araştırmaları Dergisi, Sayı: 2, 1998, ss. 209-222.
• Akyıldız, Ali, Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilâtında Reform (1836-1856), İstanbul: Eren Yayıncılık, 1993.
• Aldıkaçtı, Orhan, Anayasa Hukukumuzun Gelişmesi ve 1961 Anayasası, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi, 1982.
• Alkan, Mehmet Ö., “Önsöz: Darpsız Darbesiz Demokrasi…,” Osmanlı’dan Günümüz Darbeler, (Haz.) Mehmet Ö. Alkan, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2016, s. vii-xvi.
• Anayasa Mahkemesi, https://www.anayasa.gov.tr/tr/mevzuat/onceki-anayasalar/1876-kânûn-i-esâsî/ , (Erişim Tarihi: 27.10.2022)
• Arapyan, Kalost, Rusçuk Ayanı Mustafa Paşa’nın Hayatı ve Kahramanlıkları, (çev.) Esat Uras, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1943.
• Armağan, Servet, “20 Eylül 1877 tarihli Ayan Meclisi İç Tüzüğü”, İstanbul Üniversitesi Mukayeseli Hukuk Araştırmaları Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 8, 2011, ss.181-198.
• Armağan, Servet, Memleketimizde İç Tüzükler, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1972.
• Aydın, Mehmet Akif, “Kānûn-ı Esâsî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 24, İstanbul, 2001, s. 329. ss. 328-330.
• Baykal, Bekir Sıtkı, “Birinci Meşrutiyete Dair Belgeler”, Belleten, Türk Tarih Kurumu, Cilt: 24, Sayı: 96, 1960, ss. 601-63.
• Berkes, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul: Doğu-Batı Yayınları, 1978.
• Beydilli, Kemal, “Yeni Osmanlılar Cemiyeti”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 43, Ankara, 2013, ss. 430-433.
• Bilim, Cahit, “Ebubekir Ratıb Efendi, Nemçe Sefaretnamesi”, Belleten, Cilt: 54, Sayı:209, 1990, ss. 261-296.
• Cleveland, William L., Modern Ortadoğu Tarihi, (çev.) Mehmet Harmancı, İstanbul: Agora Kitaplığı. 2008.
• Davison, Roderic H., Osmanlı İmparatorluğu’nda Reform, 1856-1876, (çev.) Osman Akınhay İstanbul: Agora Kitaplığı, 2005.
• Easton, David, A Stystem Analyisis of Political Life, New York: Wiley, 1965.
• Eldem, Edhem, “Resimli Basında 1876 Darbesi”, Osmanlı’dan Günümüz Darbeler, (Haz. Mehmet Ö. Alkan), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2016, ss. 32-40.
• Eyice, Semavi, “Gaspare Trajano Fossati”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 13, İstanbul, 1996, ss. 170-173.
• Giddens, Anthony, The Constitution of Society: Outline of the Theory of Structuration, Berkeley: University of California Press, 1984.
• Gözler, Kemal, Kurucu İktidar, Bursa, Ekin Kitabevi, 2016.
• Güneş, İhsan, Türk Parlamento Tarihi Meşrutiye Geçiş Süreci: I. ve II. Meşrutiyet, I. Cilt, Ankara: TBMM Vakfı Yayınları, No: 14, 1997.
• Hanioğlu, Şükrü, “Siyasal Temsil Olayının Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Yeri”, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin 100. Yılına Armağan: Meclis ve Milli Egemenlik Yazıları Seçkisi, (der.) Hamit Emrah Beriş Ankara: TBMM, 2022, ss. 109-115.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi: Birinci Meşrutiyet ve İstibdat Devirleri (1876 - 1907) Cilt: 8, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2018.
• Kili, Suna-Şeref Gözübüyük, Türk Anayasa Metinleri (Sened-i İttifaktan Günümüze), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2000.
• Koçak, Cemil, “Yeni Osmanlılar ve Birinci Meşrutiyet”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt I, Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası: Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi, (Ed. Tanıl Bora-Murat Gültekingil), İstanbul: İletişim Yayınları, 2003, ss. 72-82.
• Kunt, Metin, “Siyasal Tarih (1600-1789)”, Türkiye Tarihi 3: Osmanlı Devleti 1600-1908, (der.) Sina Akşin İstanbul: Cem Yayınevi, 2000.
• Laswell, Harold, Politics: Who Gets What, When, How, New York: Whittlesey House, 1936.
• Mardin, Şerif, “Fransız Devrimi’nin Osmanlı İmparatorluğu Üzerindeki Etkisi”, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin 100. Yılına Armağan: Meclis ve Milli Egemenlik Yazıları Seçkisi, (der.) Hamit Emrah Beriş Ankara: TBMM, 2022, ss. 45-64.
• Mardin, Şerif, “Yeni Osmanlı Düşüncesi”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt I, Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası: Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi, Ed. Tanıl Bora-Murat Gülteingil, İstanbul: İletişim Yayınları, 2003, ss. 43-53.
• Mardin, Şerif, Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu, (çev.) Mümtaz’er Türköne vd., İstanbul: İletişim Yayınları, 2002.
• Okandan, Recaî Galip, Amme Hukukumuzda Tanzimat Devri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1940.
• Olgun, Kenan, “Asker-Siyaset İlişkilerinde Bir Dönüm Noktası: Halaskar Zabitan Grubu ve Faaliyetleri”, İlmî Araştırmalar, Sayı: 7, İstanbul 1999, ss.157-175.
• Ortaylı, İlber, “İlk Osmanlı Parlamentosu ve Osmanlı Milletlerinin Temsili”, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin 100. Yılına Armağan: Meclis ve Milli Egemenlik Yazıları Seçkisi, (der.) Hamit Emrah Beriş Ankara: TBMM, 2022, ss.64-72.
• Ortaylı, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İstanbul: İletişim Yayınları, 2004.
• Öz, Mehmet, Kanun-ı Kadimin Peşinde Osmanlı’da Çözülme ve Gelenekçi Yorumlar, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2015, ss.54-100.
• Shaw, Stanford -Ezel Kural Shaw, Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, II. Cilt, (çev.) Mehmet Harmancı, İstanbul: E Yayınları, 1983.
• Tanör, Bülent, Osmanlı Türk Anayasal Gelişmeleri (1789-1980), İstanbul: Afa Yayınları, 1996.
• Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’nin Siyasi Hayatında Batılılaşma Hareketleri, İstanbul: Arba Yayınevi, 1996.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Meşhur Rumeli Ayanlarından Tirsinikli İsmail, Yılıkoğlu Süleyman Ağalar ve Alemdâr Mustafa Paşa, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1942.
• Yeşi̇l, Fatih, “III. Selim Devri Siyasi Literatürüne Bir Katkı: Yeni Bir Layiha Üzerine Notlar”, Belleten, Cilt: 76, Sayı: 275, 2012, ss.75-146.
• Zürcher, Erik Jan, Milli Mücadelede İttihatçılık, (çev.) Nüzhet Salihoğlu, İstanbul: İletişim Yayınları, 2003.
• Zürcher, Erik Jan, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları, 2013.
• “Siyasal ve Toplumsal Olaylar Kronolojisi”, Tanzimat´tan Cumhuriyet´e Türkiye Ansiklopedisi, İstanbul: İletişim Yayınları, C. VI, 1985, ss. 1453-1472.